Welke functies vervult de supermarkt in de toekomst?

Er is een tendens om op een verantwoordelijker manier met voedsel om te gaan. In elk geval een deel van de consumenten wil voedingsproducten die bijvoorbeeld gezonder en minder belastend voor het milieu zijn. Tegelijkertijd is er een trend richting gemak; supermarkten en flitsbezorgers brengen de boodschappen thuis, indien gewenst binnen tien minuten. Waarom zouden we dan nog naar de supermarkt gaan? Wordt die dan een plek voor zorg, voorlichting of juist beleving? In de supermarkt komen veel verschillende ontwikkelingen samen, stelt de Embassy of Food. Daarom neemt de Embassy deze plek als kapstok voor verschillende toekomstscenario’s rond voedsel en voeding.

Naast Dutch Design Week is Dutch Design Foundation ook initiatiefnemer van acht zogenoemde World Design Embassies. Dit zijn langlopende programma’s waarin verschillende partijen – zoals ontwerpers, experts, kunstenaars, wetenschappers, gebruikers en praktijkmensen – in open coalities samenwerken aan complexe, maatschappelijke vraagstukken. In het kader van Dutch Design Week 2022, waar de Embassies hun onderzoek presenteren, spreekt Architectenweb met de curators van elke Embassy. Vandaag Chloé Rutzerveld, curator van de Embassy of Food.

De Embassy of Food heeft de afgelopen periode in samenwerking met partners, ontwerpers en studenten van de Technische Universiteit Eindhoven gewerkt aan scenario’s voor ‘de supermarkt van de toekomst’, vertelt Chloé Rutzerveld. Naast curator van de Embassy is Rutzerveld voedselontwerper en -futurist. “De uitkomsten van drie concrete ontwerpopdrachten presenteren we tijdens Dutch Design Week 2022 in een interactieve tentoonstelling. Door bezoekers actief bij de tentoonstelling te betrekken, kunnen ze de mogelijke ontwikkelingen ervaren en er zich een eigen mening over vormen”, vertelt ze.

Om mogelijke ontwikkelingen op het gebied van voedsel en voeding te onderzoeken en tonen, spelen de drie scenario’s zich af rond de supermarkt in 2050.

“Iedereen moet eten en het grootste deel van de mensen haalt zijn eten bij de supermarkt. Je treft er dus een doorsnee van de bevolking. Tegelijkertijd heeft de supermarkt als fysieke plek een enorme potentie om meer te zijn dan een gebouw met schappen waar voedingsproducten liggen uitgestald”, legt Rutzerveld uit. “Juist omdat het een plek is waar veel mensen, bovendien regelmatig, komen, kan de supermarkt ook een educatief platform rond voedsel zijn. De supermarkt zou ook een leefstijl-coach kunnen worden. Een derde scenario dat we hebben onderzocht is de rol van Artificial Intelligence (AI), wanneer dat zou worden ingezet als een soort supermarktmanager.”

De supermarkt als living lab
“De tentoonstelling is ingericht als drie werelden. Eén wereld gaat over de vraag: wat als de supermarkt een living lab zou zijn. De supermarkt kan dan een educatieve rol spelen. De consument krijgt er nieuwe producten en nieuwe duurzame grondstoffen uitgelegd, of kan er producten proeven, ontwerpen of zelf kweken. Mensen komen er in contact met duurzame alternatieven, die ze anders misschien niet snel zouden kopen. Ze leren er bijvoorbeeld over kweekvlees en andere cellulaire gekweekte producten, zoals groente, fruit en vis, micro-algen of microbieel geproduceerd voedsel”, zegt Rutzerveld.

Microbieel geproduceerd voedsel (waarbij micro-organismen zoals bacteriën, gisten, schimmels en micro-algen als celfabriekje worden gebruikt) en gewassen die door genetisch modificatie bepaalde gewenste eigenschappen bezitten, zijn al realiteit. Rutzerveld: “Dat klinkt voor mensen die er niet dagelijks mee in aanraking komen erg ver van hun bed – en ook vaak eng. We willen het in de tentoonstelling op een heel toegankelijke manier laten zien en daarbij de vraag stellen: wat als je dit in de toekomst op een fysieke plek combineert met educatie en beleving. Misschien kunnen de consumenten er zelf kweken, zodat ze weten hoe het werkt en waar de producten vandaan komen. Dat geeft meer begrip voor ander voedsel en maakt het toegankelijker.”

De supermarkt als leefstijl-coach
De tweede wereld in de tentoonstelling gaat in op de rol van persoonlijke data rond gezondheid. Achterliggende vraag bij dit scenario was wat de rol van de fysieke winkel zou kunnen zijn, als we in 2050 het gros van onze boodschappen online doen. De reden om naar de supermarkt te gaan, zou dan kunnen zijn dat we een persoonlijk voedingsadvies krijgen op basis van data rond onze gezondheid.

Apps op je smartwatch of smartphone monitoren nu al je fysieke acties of gesteldheid, geeft Rutzerveld als herkenbaar voorbeeld. Ze noemt het geen vreemde gedachte dat over dertig jaar een slimme spiegel ons humeur afleest of een slimme wc informatie rond onze darmflora verzamelt. “We gaan dan naar de supermarkt om die data te laten analyseren en krijgen vervolgens suggesties voor de juiste voeding of op de persoon afgestemde zorg. De vraag is dan natuurlijk hoe ver we willen gaan met het leveren van data in ruil voor, bijvoorbeeld, korting of een persoonlijk advies.”

“Voor de supermarkt als lifestyle coach heeft ontwerper Merle Bergers een ‘microbiota-to-go-machine’ ontworpen”, vertelt Rutzerveld. “Bij een bezoek aan de supermarkt in 2050 kun je je vinger scannen en dan wordt er een persoonlijke mist samengesteld van de juiste bacteriën die vervolgens als een geurende mist over je heen nevelen voor een darmflora-boost. We weten namelijk dat onze darmflora, of beter gezegd, het microbioom, invloed heeft op ons afweersysteem en onze gezondheid, maar ook onze gemoedstoestand. Dus Merle stelt voor dat in de toekomst naar de supermarkt kunnen om onze gezondheid of ons humeur een extraatje te geven.”

De supermarkt met intelligente manager
Het derde scenario bekijkt de mogelijk rol van AI; uitgangspunt hier is dat de supermarkt van de toekomst niet alleen wordt geleid door een menselijke, maar ook een non-human manager, legt Rutzerveld uit. “Als burger vinden we het belangrijk dat producten duurzaam en ecologisch verantwoord zijn; we willen geen dierenleed, geen verspilling en dergelijke. Als we als consument door de winkel lopen leggen we toch producten in ons mandje die haaks op die ideeën staan. Door verlangens, gewoonte, sociale druk of financiën.”

Een AI-systeem zou wellicht kunnen helpen in het maken van betere afwegingen, wat ook weer zou kunnen leiden tot het ontwikkelen van nieuwe producten, legt de curator uit. In de tentoonstelling geeft studio Nonhuman Nonsense daarvan een impressie. De bezoeker kan een ‘gesprek’ voeren met AI-bert — een AI die is geprogrammeerd om persoonlijke producten te ontwikkelen voor life on a damaged planet die beter zijn voor het milieu én onszelf. “Je krijgt vragen over wat je belangrijk vind, waar je van houd en dergelijke. Vervolgens genereert de AI een product, in woord en beeld, dat rekening houdt met jouw duurzaamheidswensen of de maatschappelijke vraagstukken waar jij mee zit.”

Reële ontwikkelingen
“We plaatsen de supermarkt in de toekomst, maar alles dat we tonen is gebaseerd op zaken die al gaande zijn. Bij elk van de drie werelden hebben we ons afgevraagd: wat zijn de huidige ontwikkelingen en waar staan we over dertig jaar”, verklaart de curator. De overkoepelende vraag is daarbij welke functie de supermarkt mogelijk gaat vervullen.

“Ik denk dat verschillende ontwikkelingen parallel kunnen lopen”, vervolgt Rutzerveld. “Sommige consumenten willen service en op hun persoonlijke smaak en gezondheid afgestemde functionele voeding. De reden dat flitsbezorging is opgekomen, is puur gemak. Mensen willen minder tijd besteden aan boodschappen en koken, maar ze willen wel gezond eten en dat het vers is. Je kunt je voorstellen dat er veel meer functionele voeding gaat komen, die heel anders is dan wat wij nu kennen. Het staat nu nog in de kinderschoenen, maar microbieel geproduceerd voedsel dat met de gewenste ingrediënten 3D wordt geprint is in principe al mogelijk.”

“Andere consumenten willen juist naar een boerenmarkt vanwege de versheid en lokale herkomst van producten. Er zijn nu ook mensen die bewust niet online kopen. Misschien komen de verse producten niet meer van het land, maar uit een vertical farm of vanuit nieuwe manieren van kweken, maar je kunt ze nog steeds vers oogsten en proeven. Dat de omgang met voedsel verschillende kanten op kan ontwikkelen, willen we juist laten zien”, legt Rutzerveld uit.

Spiegel
De expositie gaat niet alleen over de toekomst, legt ze tot slot uit. De Embassy wil de bezoekers ook een spiegel voorhouden en laten zien waarom de veranderingen in de voedselindustrie nodig zijn. “We wijzen op de huidige maatschappelijke problemen, zoals de co2-afdruk of de werkelijke prijs van producten, zowel van wat we importeren als exporteren. In discussies gaat het vaak over vlees, maar problemen spelen ook bij zuivel, vis, cacao, koffie, noem maar op.”

DDW 2022 vindt plaats van 22 tot en met 30 oktober in Eindhoven.