Alexander Pols

Minerale steenstrips

29 april, 9:00

Al mijn hele leven als architect zie ik baksteen als het basismateriaal voor gevels. Voor Nederland is dat een logische keuze: we hebben de klei waaruit hij wordt gebakken in overvloed en de traditie om er mooie gevels mee te metselen. Baksteen blijft honderden jaren mooi en, als je niet iets exotisch kiest of de stenen glazuurt, is het nog betaalbaar ook. Maar ondertussen is de drie millimeter dikke, goedkopere en ‘duurzame’ namaakbaksteen – gemaakt van kunsthars en zand – niet meer weg te denken uit de bouwpraktijk. Is dit materiaal te verteren voor baksteenliefhebbers zoals ikzelf? En is de minerale steenstrip wel een ‘eerlijk’ materiaal?

De lichte en dunne minerale strip blijkt handig voor lichte prefab gevels, bijvoorbeeld in hoogbouw, en voor de renovatie en verduurzaming aan de buitenkant van bakstenen (woon)gebouwen. Bij de commissies voor omgevingskwaliteit in de verschillende steden is er een debat gaande over de vraag of de minerale strips uit onze steden geweerd moeten worden of dat ze onder voorwaarden toegestaan worden. Iedere commissie is zijn eigen visie hierop aan het formuleren.

Amsterdam heeft een praktische notitie opgesteld met do’s en don’ts. Den Haag – waar ik zelf in de commissie zit – probeert het materiaal weg te houden uit Rijksbeschermd stadsgezicht en adviseert over de detaillering ervan. Zorg er bijvoorbeeld voor dat de strips (in verband) de hoek om worden gezet, zodat nergens de platheid van het materiaal zichtbaar wordt.

Minerale strips worden eigenlijk altijd gelijmd op isolatiemateriaal van piepschuim of hardschuim. De gevels zijn dus niet biobased en ademen niet. Het stripje mineraal, eigenlijk een soort gevelstuc, is ook kwetsbaar voor beschadigingen en er zijn voorbeelden waar vogels er net zo lang in pulken tot ze zich kunnen nestelen in de isolatielaag erachter. Niemand weet nog hoe lang het mooi blijft, en hoe krijg je in vredesnaam de strips weer van de isolatie af als een gevel het einde van de levensduur heeft bereikt?

En toch zie ik als baksteenliefhebber ook kansen. Want laten we eerlijk zijn: bakstenen gevels zijn niet meer die massieve, dragende metselwerk muren van weleer. In de bouwpraktijk zijn het halfsteens schermen op stalen metselwerkdragers die voor de isolatie worden gehangen. Om de paar meter is een open voeg nodig omdat het zonder te scheuren moet kunnen bewegen. Met halfsteens metselwerk lukt het ook nauwelijks meer een negge te maken van meer dan 5 centimeter, met de dunnere CO2-besparende bakstenen al helemaal niet. Daar biedt de minerale strip soelaas: die kun je tientallen meters hoog en breed plakken zonder één enkele voeg. En een diepe negge kun je ook weer prima maken met de ‘L-strip’ die de hoek omgaat. De gevel met minerale strips oogt op het eerste gezicht dragend en biedt een meer solide ervaring dan een halfsteens buitenblad van baksteen.

Trouwens, de minerale strip hoeft helemaal geen ‘baksteenstrip’ te zijn, iedere vorm en ieder patroon is mogelijk, en in alle kleuren van de regenboog, het is eigenlijk een soort geveltekening. De veiligheid is ook nog eens tot op grote hoogte te garanderen, wat bijvoorbeeld bij de zwaardere baksteenstrip lastiger is. En de CO2-uitstoot bij productie en montage zijn veel lager dan bij baksteen, omdat minerale strips uit zichzelf drogen en niet de fossiele, energieslurpende oven in moeten zoals bij het keramische origineel.

Praktisch gezien, en uit het oogpunt van CO2-productie, wint de minerale steenstrip het van de ‘echte’ baksteen. Maar je kunt nog wel een architectonische discussie voeren over de vraag of de minerale strip wel een ‘eerlijk’ materiaal is… is het wel ‘waarachtig’? Want het is toch iets nabootsen van wat we kennen, met een materiaal dat er eigenlijk anders uit wil zien. En de tactiliteit, tja, die is toch ook wel echt anders. De minerale strip – ook wel ‘schoenzool’ genoemd – is flinterdun, gaat afgerond de hoek om en kan nooit met diepe voegen worden gemaakt. Vergeleken met een vormbaksteen of de harde klinkers die tot aan het smeltpunt worden verhit – en met een enorme diversiteit aan vormen en kleuren uit de oven komen – is de stripjesgevel wel erg strak en ‘clean’, misschien zelfs saai. Als de verkeerde kleur en textuur wordt gekozen, komt bij mij de associatie op van woonboten en stacaravans die doen alsof ze van baksteen zijn gemaakt.

Toch vind ik de eerlijkheidsdiscussie lastig. Als je terugkijkt in de tijd, dan zie je dat imiteren al duizenden jaren gebeurt. De Romeinen bootsten al natuurstenen gevels na met ‘goedkoop’ metselwerk waarop kalkmortel werd gesmeerd, met schijnvoegen en al om zo grote blokken steen te imiteren. In België wordt deze techniek ‘Simili Pierre’ genoemd, in Nederland zie je het vooral bij gevels van (neo)klassieke gebouwen. De techniek van het simuleren van natuursteen, en bijvoorbeeld ook de marmerimitatie met schilderwerk, is dus van alle tijden. Palladio en Schinkel deden het ook. Het imiteren van een hoogwaardig materiaal wat uit duurzaamheidsoverwegingen (tijdelijk) niet meer gebruikt kan worden of te duur is, heeft ook iets moois en ambachtelijks. Is de minerale steenstrip zo bezien niet juist de redding voor de traditie van het Hollands metselwerk en kunnen we zo in de toekomst toch nog stenige steden blijven bouwen?

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

minerale steenstrips bakstenen alexander pols column baksteenstrips commissie voor omgevingskwaliteit welstandscommissie

1	EGM architecten over uitwerking ontwerp Fenix: “Het was echt teamwork” woensdag, 16 juli
2	ASML op schema voor uitbreiding in Eindhoven woensdag, 16 juli
3	CO2-gestuurd ontwerpen is efficiënt ontwerpen. Levert dat ruimtelijk nog wat op? Jazeker! dinsdag, 15 juli
4	Aquon – transparant laboratorium met in houten hart plek voor ontmoeting dinsdag, 15 juli
5	Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta maandag, 14 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Column

Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond?

1 juli

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Stedenbouwkundig structuurontwerp voor Blok III in Sloterdijk I Zuid goedgekeurd

Gisteren, 13:30

In opdracht van een breed scala aan eigenaren zoals SBI Development, Bun Projectontwikkeling en AM Gebiedsontwikkeling) heeft Scope Spatial Strategy het stedenbouwkundig structuurontwerp van Blok III binnen Sloterdijk I Zuid ontwikkeld.

VORM ontwikkelt laatste twee kavels Eenhoorngebied Amsterdam

17 juli, 2:24

Op de kavels worden onder de projectnaam Portico twee bouwblokken met in totaal 88 woningen gerealiseerd. Marcel Lok_Architect en Studio Blad (landschap) zijn verantwoordelijk voor het ontwerp.

Multifunctioneel gebouw Floating Gardens in Sloterdijk biedt plek aan woningen en een IKC

17 juli, 12:18

In het gebouw zijn 192 appartementen en een IKC ondergebracht. Het gebouw en de woningen zijn ontworpen door Orange Architects, Bureau Rowin Petersma ontwierp de ‘alles-in-één-school’.

Architectenweb Sportzomer: Vincent van Heesch is een fanatiek tennisser

17 juli, 9:15

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tweede aflevering spreken we met Vincent van Heesch, die vaak op de tennisbaan is te vinden.

Hermans kiest Schiermonnikoogroute voor stroomkabel naar Noordzee

Gisteren, 11:09

Er moeten zware kabels door de Waddenzee komen om windenergie van de Noordzee aan land te brengen.

Hester Bijl wordt rector magnificus TU Delft

Gisteren, 09:27

Bijl wordt de eerste vrouw die de technische universiteit in Delft gaat leiden.

Provincie komt bij BAM en SPIE uit voor onderhoud aan Zeelandbrug

17 juli, 1:39

Zeeland opende de aanbesteding in januari, maar geen partij meldde zich voor de klus.

Meerderheid Limburgers houdt rekening met nieuwe overstromingen

17 juli, 10:35

Bijna driekwart van de Limburgers denkt dat hun provincie de komende vijf jaar weer te maken krijgt met wateroverlast zoals overstromingen en stortbuien.

ASML op schema voor uitbreiding in Eindhoven

16 juli, 12:31

Het concern heeft in Eindhoven grond gekocht en wil begin 2026 starten met de bouwwerkzaamheden.

Organisaties: compensatie natuur Maasvlakte II onvoldoende

16 juli, 9:17

Zeven natuurorganisaties stapten in 2022 naar de rechter om het kabinet te dwingen de natuur te herstellen in een Europees beschermd natuurgebied voor de kust van Zeeland en Zuid-Holland.

Ga naar het nieuws-archief