Alexander Pols

Minerale steenstrips

Vandaag, 09:00

Al mijn hele leven als architect zie ik baksteen als het basismateriaal voor gevels. Voor Nederland is dat een logische keuze: we hebben de klei waaruit hij wordt gebakken in overvloed en de traditie om er mooie gevels mee te metselen. Baksteen blijft honderden jaren mooi en, als je niet iets exotisch kiest of de stenen glazuurt, is het nog betaalbaar ook. Maar ondertussen is de drie millimeter dikke, goedkopere en ‘duurzame’ namaakbaksteen – gemaakt van kunsthars en zand – niet meer weg te denken uit de bouwpraktijk. Is dit materiaal te verteren voor baksteenliefhebbers zoals ikzelf? En is de minerale steenstrip wel een ‘eerlijk’ materiaal?

De lichte en dunne minerale strip blijkt handig voor lichte prefab gevels, bijvoorbeeld in hoogbouw, en voor de renovatie en verduurzaming aan de buitenkant van bakstenen (woon)gebouwen. Bij de commissies voor omgevingskwaliteit in de verschillende steden is er een debat gaande over de vraag of de minerale strips uit onze steden geweerd moeten worden of dat ze onder voorwaarden toegestaan worden. Iedere commissie is zijn eigen visie hierop aan het formuleren.

Amsterdam heeft een praktische notitie opgesteld met do’s en don’ts. Den Haag – waar ik zelf in de commissie zit – probeert het materiaal weg te houden uit Rijksbeschermd stadsgezicht en adviseert over de detaillering ervan. Zorg er bijvoorbeeld voor dat de strips (in verband) de hoek om worden gezet, zodat nergens de platheid van het materiaal zichtbaar wordt.

Minerale strips worden eigenlijk altijd gelijmd op isolatiemateriaal van piepschuim of hardschuim. De gevels zijn dus niet biobased en ademen niet. Het stripje mineraal, eigenlijk een soort gevelstuc, is ook kwetsbaar voor beschadigingen en er zijn voorbeelden waar vogels er net zo lang in pulken tot ze zich kunnen nestelen in de isolatielaag erachter. Niemand weet nog hoe lang het mooi blijft, en hoe krijg je in vredesnaam de strips weer van de isolatie af als een gevel het einde van de levensduur heeft bereikt?

En toch zie ik als baksteenliefhebber ook kansen. Want laten we eerlijk zijn: bakstenen gevels zijn niet meer die massieve, dragende metselwerk muren van weleer. In de bouwpraktijk zijn het halfsteens schermen op stalen metselwerkdragers die voor de isolatie worden gehangen. Om de paar meter is een open voeg nodig omdat het zonder te scheuren moet kunnen bewegen. Met halfsteens metselwerk lukt het ook nauwelijks meer een negge te maken van meer dan 5 centimeter, met de dunnere CO2-besparende bakstenen al helemaal niet. Daar biedt de minerale strip soelaas: die kun je tientallen meters hoog en breed plakken zonder één enkele voeg. En een diepe negge kun je ook weer prima maken met de ‘L-strip’ die de hoek omgaat. De gevel met minerale strips oogt op het eerste gezicht dragend en biedt een meer solide ervaring dan een halfsteens buitenblad van baksteen.

Trouwens, de minerale strip hoeft helemaal geen ‘baksteenstrip’ te zijn, iedere vorm en ieder patroon is mogelijk, en in alle kleuren van de regenboog, het is eigenlijk een soort geveltekening. De veiligheid is ook nog eens tot op grote hoogte te garanderen, wat bijvoorbeeld bij de zwaardere baksteenstrip lastiger is. En de CO2-uitstoot bij productie en montage zijn veel lager dan bij baksteen, omdat minerale strips uit zichzelf drogen en niet de fossiele, energieslurpende oven in moeten zoals bij het keramische origineel.

Praktisch gezien, en uit het oogpunt van CO2-productie, wint de minerale steenstrip het van de ‘echte’ baksteen. Maar je kunt nog wel een architectonische discussie voeren over de vraag of de minerale strip wel een ‘eerlijk’ materiaal is… is het wel ‘waarachtig’? Want het is toch iets nabootsen van wat we kennen, met een materiaal dat er eigenlijk anders uit wil zien. En de tactiliteit, tja, die is toch ook wel echt anders. De minerale strip – ook wel ‘schoenzool’ genoemd – is flinterdun, gaat afgerond de hoek om en kan nooit met diepe voegen worden gemaakt. Vergeleken met een vormbaksteen of de harde klinkers die tot aan het smeltpunt worden verhit – en met een enorme diversiteit aan vormen en kleuren uit de oven komen – is de stripjesgevel wel erg strak en ‘clean’, misschien zelfs saai. Als de verkeerde kleur en textuur wordt gekozen, komt bij mij de associatie op van woonboten en stacaravans die doen alsof ze van baksteen zijn gemaakt.

Toch vind ik de eerlijkheidsdiscussie lastig. Als je terugkijkt in de tijd, dan zie je dat imiteren al duizenden jaren gebeurt. De Romeinen bootsten al natuurstenen gevels na met ‘goedkoop’ metselwerk waarop kalkmortel werd gesmeerd, met schijnvoegen en al om zo grote blokken steen te imiteren. In België wordt deze techniek ‘Simili Pierre’ genoemd, in Nederland zie je het vooral bij gevels van (neo)klassieke gebouwen. De techniek van het simuleren van natuursteen, en bijvoorbeeld ook de marmerimitatie met schilderwerk, is dus van alle tijden. Palladio en Schinkel deden het ook. Het imiteren van een hoogwaardig materiaal wat uit duurzaamheidsoverwegingen (tijdelijk) niet meer gebruikt kan worden of te duur is, heeft ook iets moois en ambachtelijks. Is de minerale steenstrip zo bezien niet juist de redding voor de traditie van het Hollands metselwerk en kunnen we zo in de toekomst toch nog stenige steden blijven bouwen?

Alexander Pols is architect-directeur van Kollhoff&Pols architecten. Hij is architectlid in de Welstands- en Monumentencommissie van Den Haag, gastdocent en commissielid voor de beroepservaringsperiode en examencommissie van het Architectenregister.

Trefwoorden

minerale steenstrips bakstenen alexander pols column baksteenstrips commissie voor omgevingskwaliteit welstandscommissie

1	VenhoevenCS ontwerpt zwembad met houten draagconstructie dat zich letterlijk opent naar park woensdag, 23 april
2	Horeca hoog in De Zalmhaven als een reis in de ruimte donderdag, 24 april
3	Team Provast wint tender Amsterdam Muyskenkwartier met woonproject Hoeksteen woensdag, 23 april
4	Woongebouw in hout en metaal markeert de kop van de Oostenburgervaart vrijdag, 25 april
5	Minerale steenstrips dinsdag, 29 april

Gerelateerde nieuwsberichten

‘Instagrammable’

29 oktober 2024

Durven we in onze stedenbouw nog op de lange termijn te denken?

27 augustus 2024

Architectuur uit de jaren tachtig: behouden of niet?

2 juli 2024

Blijft er ruimte voor stenige gebouwen?

30 april 2024

Waarom zijn we zo gefixeerd op slanke torens?

2 januari 2024

Tako Postma: geen dikke maar waardevolle torens graag!

11 januari 2024

'New Yorks zoning-model kan ook Nederlandse hoogbouw vooruit helpen'

9 januari 2024

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Solotentoonstelling ‘Momentum of Light’ van Iwan Baan in Museum Kranenburgh

Vandaag, 16:40

De (architectuur)fotograaf reisde in 2021 met architect Francis Kéré door Burkina Faso, waarbij Baan fotografeerde hoe de dagelijkse cyclus van het zonlicht centraal staat in de traditionele Burkinese architectuur.

i29 realiseert eerste Câpsula tiny houses op Twents landgoed

Vandaag, 14:03

Aan de rand van het Twentse stadje Diepenheim ligt Buitenplaats Vinckeboom, een kleinschalig vakantieoord. Voor de eigenaren van deze buitenplaats heeft i29 architects een aantal tiny houses uit zijn collectie Câpsula gerealiseerd.

TconcepT ontwerpt modulaire hub voor Tango

Vandaag, 11:45

Het merk Tango breidt zijn tank- en oplaadstations uit met een concept rond vers eten en drinken in een comfortabele omgeving. TconcepT kreeg de opdracht om hiervoor een duurzaam en flexibel gebouw te ontwerpen.

Plastic Whale wil drijvend grachtenpand van PET-flessen bouwen

Vandaag, 11:08

De organisatie is bezig met het verzamelen van het benodigde plastic voor het Tiny Clubhouse for Big Impact, dat in oktober moet worden geopend. Plastic Whale bouwt het huis als geschenk voor het 750-jarig bestaan van Amsterdam.

Urgenda helpt boeren opnieuw met biodiverse akkers

Vandaag, 17:27

Urgenda wil boeren nog meer hulp bieden als ze een kruidenrijk grasland inzaaien, omdat het kabinet “klimaatmaatregelen blijft uitstellen”.

Rekenkamer: mislukken aardgasvrije wijk Utrecht was te verwachten

Vandaag, 15:40

De gemeente had volgens een dinsdag gepubliceerd onderzoek “te weinig geld, kennis, instrumenten en doorzettingsmacht”.

Advies STOER: tel vliegtuiggeluid niet mee voor woningbouw bij Schiphol

24 april, 5:17

Dat adviseert de commissie aan minister Keijzer (Volkshuisvesting, BBB). De ingreep zou de bouw van ongeveer 80.000 woningen makkelijker moeten maken.