Tijdens de afsluitende bijeenkomst van de debatreeks over de aanbestedingscultuur, half februari in Nimeto, Utrecht, maakte Rijksbouwmeester Francesco Veenstra een nieuw initiatief bekend: de Architectenindex. Met dit initiatief wil het College van Rijksbouwmeester en Rijksadviseurs (CRa) het Rijksvastgoedbedrijf ondersteunen in de zoektocht naar architectonische kwaliteit bij onderhandse aanbestedingen. Architectenweb sprak hierover met de Rijksbouwmeester.

De afgelopen anderhalf tot twee jaar heeft het CRa zich gebogen over de stand van het aanbesteden in het algemeen, of, zegt Francesco Veenstra, nog breder gesteld: de zoektocht van een opdrachtgever naar een ruimtelijk ontwerper om gezamenlijk tot de oplossing voor een vraagstuk te komen. “Daarbij gaat het niet specifiek om de overheid als opdrachtgever, maar het CRa is uiteraard verbonden aan de overheid en het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) is misschien wel de grootste opdrachtgever in Nederland”, zegt Veenstra.

Onderhandse aanbestedingen

Om het RVB te ondersteunen bij de selectie van ruimtelijk ontwerpers voor zijn opdrachten is het idee voor de Architectenindex ontwikkeld. De index is een verkenning van ontwerpbureaus die geïnteresseerd en beschikbaar zijn voor een ontwerpopdracht van het RVB. Die opdrachten kunnen een gebouw of een gebiedsontwikkeling betreffen, maar ook bijvoorbeeld een haalbaarheidsstudie. Vanuit de Architectenindex kan het CRa ontwerpbureaus of zelfstandige ontwerpers voordragen wanneer een opgave zich aandient. Dit stimuleert ‘goed opdrachtgeverschap’ van het RVB en biedt tegelijkertijd ontwerpers een betere zichtbaarheid en een laagdrempelige mogelijkheid om mee te dingen naar opdrachten van het rijk.

Het gaat hierbij om de kleinere overheidsopdrachten: de opdrachten die onder de drempelwaarden voor nationale of internationale aanbesteding vallen en daarmee direct kunnen worden verstrekt, benadrukt Veenstra. “We zien dat voor die kleine opdrachten vaak direct uit een bekend netwerk wordt geput. Dat is begrijpelijk, want er is bij veel opgaven snelheid nodig. Daar staat tegenover dat die overheidsdienst als opdrachtgever in een veel kleinere vijver vist dan waarschijnlijk mogelijk is. Je doet jezelf als opdrachtgever een plezier om meer partijen daadwerkelijk een kans te bieden en daarmee misschien op een verrassend resultaat uit te komen; en je doet de ruimtelijk ontwerpers een plezier omdat je de kans op kennisontwikkeling en toegang tot werk schept. Daarmee versterk en verbreed je het hele werkveld”, zegt Veenstra.

Binnenkort volgt een oproep, waarna architecten, landschapsarchitecten, stedenbouwkundigen en interieurarchitecten hun interesse in ontwerpopdrachten van het RVB kenbaar kunnen maken. Bedoeling is daarbij dat de geïnteresseerde bureaus of zelfstandigen aangeven welk soort opdrachten de voorkeur heeft. “We gaan een aantal categorieën onderscheiden, maar je aanmelden voor alle categorieën gaat de branche en jezelf niet helpen. We vragen bureaus en zelfstandige architecten na te denken over het punt waarop ze zich bevinden en welke opdrachten een stap voor de organisatie of de carrière kunnen betekenen.”

Met de index in de hand draagt het CRa telkens een aantal ontwerpbureaus voor, die passen bij de specifieke ontwerpopgave die het RVB onderhands aanbesteedt. Hoeveel bureaus het CRa voordraagt, zal waarschijnlijk per opgave enigszins verschillen.

Proportionele inspanning en vakkennis

Veenstra: “Om te illustreren aan de hand van een voorbeeld: we hebben onlangs een onderzoeksopdracht met een omvang van zo’n 30.000 euro vergund. Het was dus toegestaan en veruit de snelste methode geweest om gewoon een vertrouwd bureau aan te wijzen. We hebben ons hier echter afgevraagd: van welke bureaus denken wij dat ze nu maar vooral ook in de toekomst een meerwaarde kunnen leveren bij opdrachten voor de rijksoverheid.”

“We hebben vier bureaus uitgenodigd voor een gesprek van zo’n drie kwartier. Ze hoefden niets voor te bereiden en ze kregen een dag later de uitslag. Het was een heel snel proces, maar het stelde ons in staat om met de bureaus een gesprek te voeren en op basis daarvan tot een conclusie te komen. De vier bureaus waren alle blij met dat mini-proces, want het kostte hen weinig energie maar schiep wel de gelegenheid zich te presenteren aan het RVB en aan de gebruiker.”

“En de gebruiker was blij omdat de hij uit die vier bureaus op basis van een gevoel – heel gevaarlijk in het aanbestedings-recht – een partij heeft gekozen”, vervolgt Veenstra. “Ik zou graag naar een situatie gaan waarbij dit soort subjectiviteit – als tegengestelde van objectiviteit die bij Europese aanbestedingen gevraagd wordt – een grotere factor mag zijn in aanbestedingsprocessen. Met subjectiviteit bedoel ik dat het meer gaat over betekenis, over inhoudelijke verbinding, dan het volgen van een afvinklijstje aan zogenoemde objectieve gunningscriteria.”

Als het een kleine opdracht is en van de uitgenodigde ontwerpers een proportionele, geringe inspanning wordt gevraagd, veronderstelt dat bij de gunnende partij voldoende vakmanschap om een goed oordeel te vellen. Veenstra verklaart dat bij de procedures die volgen uit de Architectenindex, altijd een deel van de beoordelingscommissie uit ruimtelijk ontwerpers zal bestaan. Hij noemt het een voorwaarde dat hijzelf of een van zijn collega’s van zo’n commissie deel uitmaakt. “Ik wil veel meer vanuit de kennis en het vakmanschap komen tot vormen van selecties die proportioneel zijn en waarbij vanuit een veel groter speelveld partijen worden uitgenodigd om mee te dingen.”

Meerwaarde

Is er een gevaar dat ook vanuit een ruime pool aan bureaus en zelfstandige ruimtelijk ontwerpers steeds dezelfde namen worden geselecteerd? Volgens Veenstra is dat eenvoudig te ondervangen met een benadering zoals bijvoorbeeld de Vlaams Bouwmeester bij de Open Oproep hanteert. “Als bijvoorbeeld een architectenbureau al eens een school heeft ontworpen, vraagt de Vlaams Bouwmeester dat bureau niet voor de volgende vergelijkbare opgave. Dat is trouwens ook de werkwijze van Stichting Mevrouw Meijer. Ook die gelooft erin dat je de groep groter moet maken om de impact te vergroten.” Dit is niet per se de methode die het CRa gaat hanteren, maar het grote voordeel van het College is dat het dankzij zijn centrale positie een breed overzicht heeft van de partijen die worden aangeschreven. Daar kan het in het vervolg weer rekening mee houden, stelt het CRa.
|
“Ik denk dat je met een Architectenindex of met een Open Oproep als instrument je het jezelf kan gunnen eens met andere bureaus aan de slag te gaan, die jou misschien wel veel meer kunnen brengen dan wat je had durven dromen.”

“De Architectenindex is een kans voor ruimtelijk ontwerpers om zich in de etalage te plaatsen en hoe meer partijen zich aanmelden, hoe groter de etalage is. Daarin moet iedereen wel vindbaar blijven, dus er ligt dan bij het CRa de verantwoordelijkheid om daarin zorgvuldig te handelen”, zegt Veenstra. “Wij hebben daar echt een taak om te kijken wat de opgave is, wat die van een ruimtelijk ontwerper vraagt en welke partij daar dan bij zou passen. Dat moeten we doen op basis van de informatie die we hebben, maar die we ook zelf moeten opzoeken over die partijen, om uiteindelijk te besluiten een bepaalde persoon of een bepaald bureau op een selectielijst te plaatsen.”

“Dat vergt dus werk en tijd van ons, maar stelt net CRa ook in staat om het werkveld beter te leren kennen. Daardoor stelt het ons ook in staat om opdrachtgevers een palet aan bureaus te presenteren waarin wij het vertrouwen hebben dat zij in staat zijn om een meerwaarde te realiseren voor die opgave. Tegelijkertijd kunnen we ontwerpers daarmee bij een opdrachtgever aan tafel brengen die hen wellicht verder helpt”

Match

Bij de Architectenindex is het RVB de opdrachtgever, maar het CRa ziet in de index ook een mogelijkheid om te leren hoe een aantrekkelijker aanbestedingspraktijk in het algemeen is te bereiken. “Het CRa heeft een agenderende rol en wij moeten het ruimtelijk-ontwerpveld zichtbaar maken voor opdrachtgevers, zoals het Rijksvastgoedbedrijf. Ik zie op dit moment de rol bij het atelier weggelegd om de Architectenindex op te starten en te beheren. Ik ben ervan overtuigd dat als je een goede match weet te maken tussen een opdrachtgever die ambieert om het goede te doen – dat kan gaan over functionaliteit, of over een bijdrage aan een plek – met een ruimtelijk ontwerper die echt een inhoudelijke verbinding weet te maken met de opgave, dan leidt dat tot een beter resultaat.”