Kopvol: ‘Ontwerp vanuit prototype kamers’

19 september 2013, 15:19

De beleving van de patiënt, daar begint zorgarchitectuur volgens kopvol architecture & psychology mee. Binnen het bureau, en dat is toch wel bijzonder, werkt een architect samen met een psychologe. Hierdoor is het bureau in staat ontwerp en onderzoek heel direct aan elkaar te koppelen.

Tekst Naomi Cheung San

“Het is niet de taak van architecten om muurtjes om mensen heen te bouwen. Met name in de zorg moeten architecten afwijken van het kwantitatieve programma,” zegt psychologe Tanja Vollmer van kopvol architecture & psychology. “Juist omdat in de zorg de gebruikers kwetsbaar zijn, kun je als architect een grote bijdrage leveren aan de manier waarop mensen zich voelen, iedere potloodlijn moet leiden tot een betere genezing”, vult architect Gemma Koppen aan.

Samen vormen Koppen en Vollmer kopvol architecture&psychology. Sinds de oprichting van kopvol, vijf jaar geleden, ontwikkelt het bureau de link tussen architectuur en onderzoek. Beleving is volgens kopvol een wisselwerking tussen mens en omgeving en vanuit die visie ondersteunt het architectenbureau de verbetering van de leefomgeving van patiënt en personeel. “Deze wisselwerking is niet esoterisch, maar gaat over wetenschap en empathie,”
zegt Vollmer.

Prototypes
Een veel gehoorde term in de wereld van de zorgarchitectuur is ‘Evidence Based Design’ (EBD): een manier van ontwerpen waarbij de effecten van de omgeving op de gebruiker wetenschappelijk bewezen zijn. Maar kopvol stelt dat veel van de onderzoeksinformatie rondom EBD onder meer vanwege de omvang en de complexiteit onbruikbaar is voor architecten.

“Door wetenschappelijke resultaten te vertalen in kwaliteitseisen en designcriteria, hanteren wij een taal waar een architect wél iets mee kan,”
vindt Vollmer. Koppen vult aan: “Deze criteria worden vervolgens ruimtelijk vertaald in prototypes. Een prototype ontstaat in de voorfase van het ontwerp. Hierin zijn cruciale facetten al ruimtelijk bepaald, maar hebben nog geen context. Als je vanuit de gebruiker denkt is dit een logische werkwijze.“

Ouder Kind Eenheid
In 2010 werd kopvol door de initiatiefnemers gevraagd om kwaliteitseisen op te stellen voor het zorggedeelte van het Prinses Maxima Centrum voor Kinderoncologie dat in 2016 in Utrecht gerealiseerd wordt. Het prototype wat hier onder meer uit voortkwam, werd door kopvol ‘Ouder Kind Eenheid’ (OKE) gedoopt. In de opgestelde uitgangspunten wordt ontwikkelingspsychologische kennis geïntegreerd in het ontwerp.

"Een kind met kanker heeft dag en nacht behoefte aan de nabijheid van zijn ouders. Op die manier kan het de ziekte verwerken en wordt het afgeleid van de pijn. Maar een kind moet ook gestimuleerd blijven in zijn autonome ontwikkeling, dit geldt vooral voor kinderen van boven de tien jaar. Kinderen moeten zich zelfstandig kunnen ontwikkelen”, vertelt Vollmer.

Hier ontstaat direct de vraag hoe je, als de ouder bij het kind slaapt (rooming-in), genoeg ruimte kunt creëren voor autonome ontwikkeling. Kopvol ontwikkelde daarom een flexibele kamer. Een kamer die visueel en akoestisch te scheiden is in een gedeelte voor het kind en een deel voor de ouder. ”Zo wordt de slaap van het kind, die belangrijk is voor het genezingsproces, bijvoorbeeld niet verstoord en biedt het privacy. De ruimte krijgt zelfs een werkplek voor de ouder die vaak al maanden druk is met ziekenhuisbezoeken”, aldus Vollmer.

Innovatie
De meningen van medisch specialisten, patiënten en ouders worden door kopvol vooraf, op een wetenschappelijke manier, onderzocht. Doordat het bureau al in een vroege fase van het ontwerpproces werkzaam is kan in een latere fase efficiënter worden gewerkt. “Behandelaars die eerst tegen het ‘rooming-in’ in combinatie met honderd procent één-bedkamers waren, begrepen door het prototype dat de behoeftes van de ouders en de ontwikkeling van het kind hierin optimaal ondersteund worden”, vertelt Koppen.

“In een kinderkankerziekenhuis is een patiënt niet alleen een patiënt, hij is kind en ouder ineen. Daarom zijn er meer vierkante meters nodig dan bij een standaard ziekenhuis.” Het prototype op basis van EBD heeft inmiddels investerende zorgverzekeraars overtuigd om vanuit een speciaal innovatiefonds de realisatie van de OKE’s te financieren.

Healing environment
Vollmer stelt dat het Prinses Maxima centrum gedefinieerd kan worden als een gebruikersspecifieke healing environment. “Niet elke patiënt is hetzelfde, daarom moeten architecten de tijd nemen om de beleving van de specifieke gebruiker te begrijpen. Veel uitgangspunten van het concept healing environment zijn bruikbaar, maar een bestaat een risico tot stereotypering van de patiënt.”

In de toekomst hoopt kopvol ook zelfstandig ontwerpen te realiseren. “Vooralsnog werken we nauw samen met architectenbureaus en opdrachtgevers om de standaarden voor zorggebouwen te vernieuwen en daarmee de basis voor een meer patiëntgerichte zorgarchitectuur te leggen.”

Trefwoorden

tanja vollmer healing environment zorg prototype evidence based design gemma koppen naomi cheung san ebd psychologie kopvol

1	Nominaties Woongebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 3 september
2	Vijf nominaties voor de prijs voor Architect van het Jaar 2025 maandag, 1 september
3	Woontoren De Vrijheid door Atelier Kempe Thill in Bajeskwartier opgeleverd maandag, 1 september
4	's-Hertogenbosch selecteert acht ontwerpteams voor volgende ronde Citadelpoort woensdag, 3 september
5	D66 wil stad bouwen in nieuwe polder tussen Amsterdam en Almere woensdag, 3 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Philips Research: Technologie is slechts gereedschap

15 november 2013

CEANconsulting: ‘Zorginnovatie is een verplichting’

8 november 2013

Historie Dordt zorgt voor oriëntatie en afleiding in ziekenhuis

18 oktober 2013

a/d amstel: “Omgang met ziekenhuisorganisaties bepalend”

4 oktober 2013

Mecanoo en ZMC testen ontwerp schaal 1:1

4 november 2013

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

28 oktober 2013

Architectenweb houdt Het Grote Zorgcongres

16 oktober 2013

Op weg naar een seniorvriendelijk ziekenhuis

1 oktober 2013

OPERA: ‘Iedere afdeling zijn eigen illustrator’

12 november 2013

Proeftuin voor zorginnovatie geopend

30 september 2013

Hoofd master interieur: “Zorg kans voor interieurarchitect”

11 oktober 2013

Terugblik op 10 interviews over patiëntenzorg

15 november 2013

Opdrachtgever St. Antonius: “Niet opnieuw wiel uitvinden”

27 september 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Limburgse bessenplantage uitgebreid met (on)opvallende groepsaccommodatie

Gisteren, 14:47

Op de bessenplantage Blankwater in Swalmen is naar ontwerp van Jasper Smits Architecten in samenwerking met Raumkultur een groepsaccommodatie opgeleverd.

Van Bergen Kolpa architecten levert innovatiecentrum voor metropolitane tuinbouw in Hengshui op

Gisteren, 13:00

In de Chinese stad Hengshui is een innovatiecentrum voor metropolitane voedselproductie naar ontwerp van het Nederlandse bureau gebouwd. De zogeheten Vertical Farm is gebouwd op het Hengshui International Horticultural Park.

NEXT architects ontwerpt onderwijs- en sportcomplex in nieuwe wijk Voorhout

Gisteren, 10:40

Het gebouw gaat onderdak bieden aan twee basisscholen, een kinderdagverblijf, een sportzaal en de maatschappelijke voorzieningen voor de nieuwe wijk. Het complex wordt gerealiseerd van hout en andere biobased materialen, meldt NEXT.

D66 wil stad bouwen in nieuwe polder tussen Amsterdam en Almere

3 september, 2:36

IJstad, zoals D66 de nieuwe stad voorlopig heeft genoemd, moet ruimte bieden aan 60.000 woningen.

Kenniscentrum: veel studenten zoeken niet meer naar kamer

Gisteren, 12:08

Steeds minder studenten gaan op kamers, constateert Kences.

Ronald Schleurtholts gestart als hoogleraar Heritage & Design aan TU Delft

Gisteren, 11:22

Met het oog op de klimaatdoelen bepleit de partner bij cepezed een herwaardering van alle bestaande gebouwen, ook de niet-monumenten.

Energiekosten huishoudens Randstad lager dan in rest van het land

3 september, 12:27

In Groningen betaalt een gezin gemiddeld 105 euro meer per maand aan energie dan een vergelijkbaar huishouden in Utrecht.

ING en Rabobank stoppen 200 miljoen euro in Nationaal Warmtefonds

2 september, 11:58

Het fonds verwacht dat de bijdrage 12.500 huishoudens helpt bij het energiezuiniger maken van hun woning. Met een lening kunnen ze bijvoorbeeld een warmtepomp aanschaffen of hun vloeren isoleren.