De Droogbak: atrium als levendig hart van gerenoveerd kantoorgebouw

Het kantoor als plek om samen te werken en elkaar te ontmoeten – in de afgelopen paar jaar is het monumentale 19e-eeuwse kantoorgebouw De Droogbak, naast Amsterdam Centraal, daarvoor klaargestoomd. KCAP was, in opdracht van Allianz Real Estate, samen met bouwtechnisch adviseur ABT verantwoordelijk voor de ruimtelijke transformatie van het rijksmonument; Fokkema & Partners bouwde hierop verder en ontwierp het interieur in opdracht van advocatenkantoor Clifford Chance.

“Het atrium had geen goede akoestiek en je hoorde er permanent de installaties. Ook op de kantoorverdiepingen was de akoestiek niet goed en was er hinder van de krakende vloeren op de gangen”, schetst architect Coert Verkuijl van KCAP de opgave. “Het atrium was ingericht als bibliotheek, niet als ontmoetingsruimte, en in het hele gebouw waren alleen kamers langs gangen te vinden. Nergens waren open werkruimtes gemaakt.”

Na ruim vijftien jaar in het gebouw gezeten te hebben, vond advocatenkantoor Clifford Chance het tijd voor een hoogwaardigere en eigentijdsere werkomgeving. Daartoe heeft het advocatenkantoor ook andere plekken in Amsterdam bekeken, bijvoorbeeld op de Zuidas, maar uiteindelijk besloot het toch om op deze bijzondere plek in de binnenstad van Amsterdam te blijven. Voorwaarde was dan wel dat zowel het gebouw als het interieur via een grondige renovatie voorbereid zou worden op de toekomst.

Kern van de renovatie betreft het atrium, dat getransformeerd is tot centrale ontmoetingsruimte. De stijgpunten in het kantoorgebouw zijn hier vervolgens mee verbonden, ook letterlijk met een grote wenteltrap. Verkuijl: “Het is een kantoorgebouw geworden waar je elkaar op een vanzelfsprekende manier ontmoet bij de barista in het atrium.”

Centrale en decentrale ontmoetingsruimtes

Bij de vorige renovatie van het gebouw, in 2000, naar ontwerp van Andre van Stigt, was het atrium overkapt en de dakverdieping ingericht als kantoorruimte. Twintig jaar later zag je toch dat de eisen die bijvoorbeeld aan installaties gesteld worden ondertussen anders zijn, geeft Verkuijl aan, net als de manier waarop op kantoor gewerkt wordt.

In het atrium heeft Fokkema & Partners de koffiebar centraal gezet. Daaromheen zijn aanlandplekken en verschillende zitjes ontworpen. In het atrium heeft het bureau op verschillende plaatsen boogvormige elementen toegevoegd. Het motief van de boog is afgeleid van de boogramen in de atriumgevel van het oude gebouw. Door hun hoogte breken deze nieuwe elementen, die aan hun binnenzijde ook licht kunnen geven, de grote atriumruimte. Het zijn elementen die de grote schaal van het gebouw effectief terugbrengen tot de menselijke schaal.

In het atrium waren oorspronkelijk toiletgebouwen opgenomen. Deze waren eerder al weggehaald, maar waar ze ooit gezeten hadden was nog goed zichtbaar. Op die plekken heeft KCAP nu nieuwe verticale geveldelen ontworpen, risalieten in 19e-eeuwse bouwterrmen. Deze nieuwe geveldelen zijn geperforeerd en vervullen zo een belangrijke rol in het verbeteren van de akoestiek van het atrium. In hun vormgeving leggen de risalieten een verbinding met het bestaande gebouw, maar vormen ze ook ontegenzeggelijk een nieuwe, eigentijdse toevoeging daaraan.

Om de akoestiek van het atrium verder te verbeteren zijn onder het glazen dak daarvan ronde baffles opgehangen. Met elkaar vormen de baffles een soort kroonluchter bovenin het atrium, zij het zonder verlichting. Al die inspanning om tot een betere akoestiek te komen betaald zich uit. Bij een bezoek aan De Droogbak viel direct op hoe prettig de ruimte is geworden. Het is nu echt een verblijfsplek.

De nieuwe geveldelen in het atrium, de risalieten, zijn door KCAP aangegrepen om juist daar de kantoorverdiepingen op het atrium te openen. Letterlijk door daar trappen naar boven te plaatsen, maar ook in de beleving door juist daar op de verdiepingen ontmoetingsruimtes te maken die met erkers uitkijken op het atrium. Aan de noordzijde van het atrium is die verbinding tussen het atrium en de kantoorverdiepingen extra kracht bijgezet door daar een brede wenteltrap naar de verdieping op te nemen.

Achter die wenteltrap loopt trouwens ook een nieuwe trap naar beneden, naar de kantine daar. Een ogenschijnlijk eenvoudige ingreep die bouwtechnisch echter behoorlijk complex was, doordat die opening door een dragende wand gemaakt moest worden.

Voortbouwen op een geschiedenis

Gebouw De Droogbak is in 1884 in neorenaissancestijl ontworpen als hoofdkantoor voor de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij, een van de voorlopers van de Nederlandse Spoorwegen (NS). In de loop van de tijd heeft het gebouw tal van gebruikers gehad en is het verschillende keren gerenoveerd en verbouwd. In het gebouw is nog een aantal monumentale ruimtes en gangen te vinden, maar op ook een aantal plekken is die geschiedenis meer op de achtergrond geraakt.

In haar ontwerp voor het interieur heeft Fokkema & Partners erop ingezet de monumentale elementen in het interieur naar deze tijd te trekken. Daartoe zijn de ruimtes en gangen voor het grootste deel helemaal wit geschilderd. De lambrisering is zo bijvoorbeeld nog wel zichtbaar in haar oude vorm, maar heeft geen andere kleur meer. Dat levert frisse en eigentijdse ruimtes op.

Aan die witte achtergrond heeft Fokkema & Partners op strategische plekken okerkleurige vlakken toegevoegd. In de grote vergaderruimte boven de hoofdentree zijn die kleurvlakken toegepast bij de annexen van de hoofdruimte. In de gangen markeren de kleurvlakken de plek van de ontmoetingsruimtes. Dat laatste zorgt er ook voor dat de lange gangen ergens nog onderbroken worden, geeft architect Laura Atsma van Fokkema & Partners aan. De kleur van de vlakken is geïnspireerd op de kleuren die oorspronkelijk in het gebouw te vinden waren.

Open zolderverdieping

Bij advocatenkantoren wordt traditioneel vanuit kamers gewerkt waar medewerkers met z’n tweeën of drieën bij elkaar zitten. Dit was ook de situatie bij Clifford Chance en de renovatie van De Droogbak is aangegrepen om tegenover al die kamers ook open werkruimtes te creëren, met uiteraard een uitstekende akoestiek. Daarmee zouden werknemers voortaan de keuze hebben waar ze willen werken.

Die open werkruimtes zijn gerealiseerd op de zolderverdieping. De open ruimtes worden er afgewisseld met gesloten overleg- en belruimtes. Om het gevoel van ruimtelijkheid te verhogen is het plafond hier, waar dat mogelijk was, verhoogd en zijn de houten en stalen spanten zoveel mogelijk zichtbaar gemaakt. Zo is het ook echt weer een zolder geworden.

Oorspronkelijk had het gebouw alleen houten spanten. Met de toevoeging van het nieuwe atriumdak in 2000, dat overigens gebouwd is door Octatube, zijn hier stalen spanten aan toegevoegd. Op de zolderverdieping levert dat een interessante, gelaagde architectuur op.

Dat die open werkruimtes toegevoegd werden, was voor Clifford Chance nog best een stap. Met de coronacrisis kwam het denken daarover in een stroomversnelling en nu behoren die open ruimtes tot de drukst bezette plekken in het gebouw. Vooral de jongere medewerkers van het advocatenkantoor werken er graag. Ook wanneer in multidisciplinaire teams aan projecten gewerkt wordt, blijken de open ruimtes ideaal.

Juist de mix van besloten en open ruimtes vindt Clifford Chance desgevraagd ideaal. Ondertussen heeft niemand binnen het advocatenkantoor meer een vaste werkplek. Iedereen kan zelf kiezen waar hij of zij gaat werken: in een van de besloten ruimtes of in de open ruimtes. En uiteindelijk ontmoet iedereen elkaar weer in het atrium.