Hoofdredacteur Michiel van Raaij van Architectenweb

Lector Frank Suurenbroek van Hogeschool van Amsterdam

Architect Daan Roggeveen van MORE Architecture

Moderator Indira van 't Klooster van Arcam in gesprek met architect Daan Roggeveen van MORE Architecture

Architect Dirk Peters van Barcode Architects

Vraag uit de zaal

Moderator Indira van 't Klooster van Arcam

Architect Marten de Jong van de Architekten Cie.

Moderator Indira van 't Klooster van Arcam in gesprek met architect Marten de Jong van de Architekten Cie.

Architect Kees Kaan van KAAN Architecten

Architect Wouter Zaaijer van OZ

Stedenbouwkundige Marco Broekman van BURA Urbanism

Lector Frank Suurenbroek van Hogeschool van Amsterdam en architect Daan Roggeveen van MORE Architecture

Moderator Indira van 't Klooster van Arcam

Vijf lessen over ‘Het nieuwe hybride stadsblok’

3 februari 2022, 14:33

Op dinsdag 1 februari organiseerde Architectenweb in samenwerking met het Lectoraat Bouwtransformatie van de Hogeschool van Amsterdam, MORE Architecture en Pakhuis de Zwijger een symposium rond de opkomst van een nieuw hybride stadsblok: de combinatie van een gesloten bouwblok met meerdere woontorens.

Het nieuwe hybride stadsblok is een bouwblok van zo’n zestig bij zestig meter met een FSI van 4 tot 7 en een groot woonprogramma boven een plint met voorzieningen. In zijn vorm is het stadsblok daarbij een hybride tussen een gesloten bouwblok en een ensemble van meerdere woontorens.

Op het symposium werd het nieuwe hybride stadsblok verkend aan de hand van voorlopers uit Rotterdam, Den Haag, Amsterdam en Utrecht. Sprekers waren architect Dirk Peters (Barcode Architects), stedenbouwkundige Marco Broekman (BURA), architect Kees Kaan (KAAN Architecten), architect Marten de Jong (de Architekten Cie.), architecten Wouter Zaaijer (OZ), lector Frank Suurenbroek (Hogeschool van Amsterdam) en architect Daan Roggeveen (MORE Architecture). Moderator was Indira van ’t Klooster (Arcam).

Welke lessen konden uit deze boeiende middag getrokken worden?

1. Maak bij hoge dichtheid ook hoogwaardige openbare ruimte en voorzieningen
Buurten met een FSI van 5 of 6 op blokniveau zijn goed mogelijk in Nederland. Maar zoveel mensen bij elkaar vraagt om een grotendeels of volledig autovrije openbare ruimte met daaraan levendige plinten met voorzieningen, waarbij de hoge dichtheid ook voor draagvlak daarvoor zorgt.

De ontwikkeling van de kop van de Rijnhaven in Rotterdam met hybride stadsblokken gaat samen met de ontwikkeling van een nieuw park met strand en de realisatie van een wandelroute rond de Rijnhaven, het ‘Rondje Rijnhaven’, liet architect Dirk Peter van Barcode Architects zien. Hetzelfde geldt voor SPOT in Amsterdam Zuidoost, waar de hogere dichtheid samengaat met het verdwijnen van de auto uit het straatbeeld. Voor de groene en autovrije openbare ruimte daar heeft Inside Outside een ontwerp gemaakt.

De wat rauwere openbare ruimte van het NDSM-terrein, waar je het gevoel hebt dat alles er mogelijk is, loopt door in het binnenterrein van De Pontkade. Aan de buitenzijde van het blok is een plint ontworpen met kleine en grote winkelruimtes, met wisselende hoogtes, en aan de rustiger zijden atelierwoningen. De Merwedekanaalzone in Utrecht wordt bijna geheel autovrij en krijgt een zeer groene openbare ruimte. Dat maakt een FSI op blokniveau van gemiddeld 5,5 mogelijk. De voorzieningen zijn geclusterd rond drie dwarsassen. Tegenover deze drukkere plekken staan in de buurt ook rustiger plekken.

Hoe werken al deze hybride stadsblokken als context voor hun gebruikers? Hoe beleven mensen de ruimtes en werken de ontwerpprincipes zoals gehoopt? In het onderzoek Sensing Streetscapes wil het lectoraat Bouwtransformatie van de Hogeschool van Amsterdam die ervaring meetbaar maken. Technologie en methoden uit de neuroscience worden daarbij ‘getransplanteerd’ naar het vakgebied van architectuur en stedenbouw. In het onderzoek wordt bijvoorbeeld gewerkt met eyetracking – waar kijken mensen naar? Hieruit blijkt tot zover bijvoorbeeld dat mensen kijken naar plekken waar ze andere mensen verwachten. Het onderzoek gaat verder met onder andere een speciaal lab in de faculteit techniek.

2. Plan hybride stadsblokken bij OV-knooppunten
In het stedelijk landschap van Shanghai is de meeste hoogbouw te vinden op de plekken waar de belangrijkste metrolijnen elkaar kruisen. Transit Oriented Development dus. En daar hebben we in Nederland af en toe nog moeite mee. De kop van de Rijnhaven ligt precies tussen twee metrostations in, daar gaat het goed. Hetzelfde geldt voor SPOT, dat vlakbij trein- en metrostation Amsterdam Bijlmer ArenA ligt.

De voormalige NDSM-werf wordt op dit moment ontsloten met een bus die naar een halte van de Noord-Zuidlijn rijdt en een veerpont die naar Amsterdam Centraal vaart. Dat kan beter, al zal de toekomstige fietsbrug over het IJ wel helpen. Ook bij B-Proud is de uitgangspositie niet optimaal. Het project ligt eigenlijk tussen Den Haag HS en Laan van NOI en is op geen van beide stations nog echt goed aangesloten.

3. Denk voorbij kantoren ook aan scholen en culturele programma’s
In verschillende van de gepresenteerde hybride stadsblokken is in de onderste lagen kantoorruimte opgenomen. Die kantoren zorgen voor meer levendigheid overdag, voor extra draagvlak voor de voorzieningen, maar zijn ook handig voor een goede invulling van plekken met wat minder daglicht. Bij B-Proud in Den Haag zijn boven de plint een heel aantal lagen gereserveerd voor kantoren. Hetzelfde geldt voor SPOT in Amsterdam Zuidoost, waar de ambitie is om de bestaande vierkante meters kantoren in de nieuwbouw terug te laten komen.

Bij SPOT is daarbij ook ruimte gemaakt voor scholen. Wat bij de veel grotere ontwikkeling van de Merwedekanaalzone in Utrecht ook gebeurd is. Zouden daar ook nog culturele programma’s aan toegevoegd worden, zoals architect Daan Roggeveen van MORE Architecture in het symposium voorstelde, dan zouden binnenstedelijke buurten kunnen ontstaan met een compleet aanbod van voorzieningen.

4. Organiseer het parkeren boven de grond
De maat van het hybride stadsblok, al gauw zo’n zestig bij zestig meter, maakt het mogelijk om het parkeren van auto’s en fietsen (deels) bovengronds in de binnenterreinen op de lossen. Dat bovengronds parkeren heeft een aantal voordelen. Zo reduceert het de bouwkosten. Maar het vermindert ook de ‘diepte’ van het bouwblok: een binnentuin op de tweede of derde verdieping ontvangt meer daglicht dan wanneer deze lager zou liggen. Daarbij speelt ook nog dat een bovengrondse parkeergarage in een scenario met veel meer deelauto’s eenvoudiger getransformeerd kan worden.

Het inzetten van de parkeergarage om de binnentuin hoger te leggen wordt ingezet bij de kop van de Rijnhaven in Rotterdam, bij De Pontkade in Amsterdam Noord, bij B-Proud in Den Haag en voor een deel ook bij de Merwedekanaalzone in Utrecht.

Alleen bij SPOT in Amsterdam Zuidoost wordt vastgehouden aan ondergronds parkeren. Met reden, want alleen op die manier zijn de verschillende deelgebieden nu werkelijk met elkaar te verbinden. Bij SPOT gaat het nu om de ontwikkeling van vijf kavels. Maar in de toekomst kunnen de omliggende kavels daar op aanhaken.

5. Varieer in hoogte voor doorzicht en zonlicht
De woningen die in de hybride stadsblokken een plek krijgen zijn vaak compact. Op dit moment lijkt 48 m2 voor beleggers optimaal. Dergelijke woningen komen dan ook veel voor, naast kleinere en grotere woningen dan dat. Als je dan een eenzijdige orientatie hebt op het binnenterrein en rondom enkel andere woningen ziet… is dat de kwaliteit die we zoeken?, vroeg architect Marten de Jong van de Architekten Cie. zich hardop af. Voor de bewoners is het plezierig als er af en toe ook een doorzicht naar de stad is. In De Pontkade zijn die doorzichten daarom ook opgenomen.

Iets vergelijkbaars geldt voor de toetreding van zonlicht. Door op strategische plekken de bebouwing lager te houden valt er veel daglicht het blok en de woningen binnen. Alle hybride stadsblokken hebben daarom getrapte bouwvolumes. Daarbij helpt die getrapte vorm ook om de windhinder te beperken.

Vervolg
De op het symposium gepresenteerde ontwerpen klonken af en toe als jongensboeken waarin de ontwerpers op het juiste moment – in de staart van de kredietcrisis – aan de juiste personen deze nieuwe perspectieven toonden. Zo ontstond een momentum voor de ontwikkeling van dit nieuwe type stadsblok. Maar worden de uitgesproken ambities straks ook waargemaakt? De kop van de Rijnhaven, SPOT en Merwedekanaalzone zijn gebiedsontwikkelingen die een behoorlijke tijd in beslag zullen nemen. Dat vraagt van alle betrokken partijen om een lange adem.

De huidige praktijk van ruimtelijke ordening is sterk versnipperd. Dit versterkt de noodzaak om over de volle breedte van het vakgebied te reflecteren en te leren. Die handschoen pakken wij op. Architectenweb, Lectoraat Bouwtransformatie van de Hogeschool van Amsterdam, MORE Architecture en Pakhuis de Zwijger zetten daarom in op een vervolg.

In dit symposium is bijvoorbeeld veel over de volumes gesproken, maar hoe werken deze gebouwencomplexen van binnen en vanuit het perspectief van de gebruikers? Wat vinden andere partijen in de keten, zoals ontwikkelaars en gemeenten? En in hoeverre krijgt dit hybride bouwblok ook gestalte buiten de vier grote steden?

Heb je zelf ideeën over een vervolg op dit symposium? Laat het ons weten via redactie@architectenweb.nl.

Livestream
Het symposium zelf had ook een hybride vorm, met zo’n honderd deelnemers die er live bij waren in Pakhuis de Zwijger en nog veel meer deelnemers die het symposium via de livestream volgden. Van de live bijeenkomst maakte architectuurfotograaf Katja Effting/DAPh bovenstaande foto’s. De livestream is terug te kijken op YouTube.

https://www.youtube.com/watch?v=tY79W-Ii4mc

Trefwoorden

b-proud het nieuwe hybride stadsblok kaan architecten marten de jong pontkade marco broekman hogeschool van amsterdam bura urbanism oz merwedekanaalzone wouter zaaijer architectenweb dirk peters symposium frank suurenbroek barcode architects hoogbouw daan roggeveen kees kaan netwerkevent spot netwerkevenement de architekten cie. rijnhaven more architecture

1	Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld dinsdag, 17 december
2	Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart donderdag, 19 december
3	Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart donderdag, 19 december
4	Maretoren voegt gemengd programma toe aan stationsgebied Leiden maandag, 16 december
5	Stedenbouwkundige visie en beeldkwaliteitplan Rijnhaven in Alphen vastgesteld woensdag, 18 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Architectenweb symposium 'Het nieuwe hybride stadsblok' op 1 februari gaat door

25 januari 2022

Symposium waarin het nieuwe hybride stadsblok op de snijtafel gelegd wordt

16 mei 2022

Eerste twee fases Pontkade op NDSM-werf opgeleverd

29 juli 2021

LOLA presenteert ontwerp openbare ruimte eerste fase Merwede

24 mei 2023

Masterplan met hoogbouw en drijvend stadspark voor Rijnhaven gepresenteerd

6 maart 2020

Groen licht voor gebiedstransformatie SPOT Amsterdam

19 april 2018

OZ presenteert hoogbouwcomplex in de Binckhorst

15 oktober 2019

Plannen voor wijk Merwede voorgelegd aan gemeenteraad Utrecht

11 maart 2021

Caro van de Venne vertrekt bij Barcode Architects en richt nieuw bureau op

23 mei 2023

MORE Architecture biedt een alternatief voor Chinese verstedelijking

14 oktober

BURA presenteert plan voor nieuwe stadswijk Rijnpark in Arnhem

12 maart

Tien principes om werken en wonen succesvol te mengen

28 september 2022

Ruimtelijk kader voor verdichting Buikslotermeerplein in Amsterdam-Noord vastgesteld

17 december

Hoogste punt blikvanger migratiemuseum Fenix bereikt

9 september

MORE Architecture, Felixx en SITE aan de slag met stationsgebied Heemskerk

6 maart

Team met KAAN Architecten ontwerpt nieuw havencoördinatiecentrum Antwerpen

17 november 2023

Duits faculteitgebouw naar ontwerp van KAAN Architecten opgeleverd

15 februari 2022

Overeenkomst voor eerste deel Binck City Park getekend

18 februari 2022

Lobby en eerste verdieping World Port Centre Rotterdam gerenoveerd door Mecanoo

18 februari 2022

OZ presenteert laatste twee blokken OurDomain

23 februari 2022

Bouw eerste fase wijk Merwede Utrecht kan van start

25 februari 2022

Programma in Pakhuis de Zwijger over nieuwe ontwikkelmodellen voor de stad

25 februari 2022

Onderzoekers presenteren scenario stad van 2120 in Arnhem

3 maart 2022

Opgaven in de stad centraal tijdens festival in LocHal

15 maart 2022

KAAN Architecten geselecteerd voor verbouwing Museum Catharijneconvent

20 april 2022

Architectenweb symposium: het nieuwe hybride stadsblok vanuit gebruikersperspectief

3 mei 2022

Programma in Pakhuis de Zwijger over wonen in hoogbouw

4 mei 2022

Festival STAD: over het belang dat iedereen in de stad ertoe doet

9 mei 2022

Eerste monografie van KAAN Architecten verschenen

24 juni 2022

Architectenweb symposium: werken én wonen in de maakstad

29 augustus 2022

Stadsmuseum Gent houdt expositie over hoogbouw in de Lage Landen

8 september 2022

KAAN Architecten presenteert opgeleverd House of Communication München

20 januari 2023

Boek belicht Meelfabriek op te transformeren terrein Rotterdam

10 februari 2023

Rotterdamse welstand akkoord met nieuw ontwerp voor Hotel Chicago

3 maart 2023

Acht lessen over modulaire woningbouw in hout

13 april 2022

Architectenweb symposium: het nieuwe hybride stadsblok

26 oktober 2021

Lessen rond het verder bouwen aan bestaande scholen

31 maart 2020

Verslag netwerkevent: zit er een bovengrens aan de omvang van fietsparkeergarages?

7 december 2018

Architectenweb netwerkevent: nieuwe inzichten in fietsmobiliteit

5 november 2018

Architectenweb netwerkevent: scholen zonder traditionele klaslokalen

22 mei 2018

Toon alles

Gerelateerde podcasts

Toren van Babel

Gesprek met Caro van de Venne over hoogbouw en de openbare ruimte

8 april 2021

Toren van Babel

Gesprek met Marco Broekman over inclusieve hoogbouw

19 augustus 2021

Toren van Babel

Gesprek met Frank Suurenbroek over neuroarchitectuur en hoogbouw op ooghoogte

30 november 2023

Gerelateerde video's

Het nieuwe hybride stadsblok

Symposium

Het nieuwe hybride stadsblok vanuit gebruikersperspectief

Symposium

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.