Uitbreiding Algemene Rekenkamer door Aldo en Hannie van Eyck

Schrijvers open brief Rekenkamer: ‘Geheimhoudingsclausule dwingt ons publieke discussie te forceren’

13 september 2023, 14:15

Een groep van prominenten uit het architectuurveld heeft protest aangetekend tegen het verbouwingsplan voor de Algemene Rekenkamer in Den Haag. Vorige week stuurde ze een open brief aan de demissionair ministers De Jonge (Binnenlandse Zaken) en Dijkgraaf (Cultuur), waarin hen wordt gevraagd om af te zien van dit plan. Architectenweb sprak erover met ondertekenaar van de open brief Dirk van den Heuvel en met het Rijksvastgoedbedrijf. “Deze situatie is onwenselijk en beschadigend voor iedereen.”

Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) werkt momenteel samen met architectenbureau Happel Cornelisse Verhoeven aan het ontwerp voor een ingrijpende verbouwing van de Algemene Rekenkamer aan het Lange Voorhout in Den Haag. Zowel het monumentale deel als de uitbreiding uit 1997 door Aldo en Hannie van Eyck maken deel uit van de verbouwing.

De schrijvers van de open brief aan de ministers, waaronder architecten als Herman Hertzberger en Rem Koolhaas en erfgoedorganisaties als het Cuypersgenootschap, maken zich ernstige zorgen over de gevolgen van de verbouwing voor het deel dat door de Van Eycks is ontworpen. Zij spreken van ‘drastische ingrepen’ die ‘voor ons volstrekt inacceptabel’ zijn.

Drie ruimtelijke knelpunten
Het ontwerp, waar nog aan wordt gewerkt en waar geheimhouding op rust, is volgens het RVB vooral gericht op drie ‘ruimtelijke knelpunten’; de entree, de hal en de bibliotheek. “In het ontwerp wordt de entree teruggeplaatst naar het Lange Voorhout, zodat de Algemene Rekenkamer beter vindbaar is voor bezoekers”, laat een woordvoerder van het RVB weten.

“De centrale hal wordt omgevormd tot een open werkvloer. Daar bevinden zich nu nog een lift en trap, die worden verplaatst naar de kantoorvleugel. De huidige bibliotheek wordt opgeknapt en dient in de toekomst als ontmoetingsplek en ‘huiskamer’. De kantoren en de gevels, de originele elementen die Hannie en Aldo van Eyck destijds ontwierpen, blijven behouden en worden gerestaureerd”, aldus de zegsman.

De entree bevindt zich nu in de uitbreiding door de Van Eycks, maar moet worden verplaatst naar het monumentale deel. Samen met de andere ingrepen doet dit volgens de opstellers van de open brief inbreuk op het ‘meesterwerk’ van Aldo en Hannie van Eyck. De uitbreiding van de Algemene Rekenkamer is de enige opdracht die de Van Eycks ooit van de rijksoverheid kregen.

“Het is ook het laatste gebouw in het oeuvre van Aldo van Eyck”, zegt Dirk van den Heuvel (hoofd van het Jaap Bakema Studiecentrum aan de TU Delft en het Nieuwe Instituut). “In de jaren tachtig en negentig nam zijn werk een hele nieuwe wending. Heeft het Burgerweeshuis uit 1960 nog een rechthoekig grid, is bij de uitbreiding van de Rekenkamer alle rigide geometrie verlaten. Het gebouw heeft een losse, soepele en flexibele plattegrond, waarin helemaal geen grid meer is te vinden.”

Extra bijzonder is volgens Van den Heuvel hoe de uitbreiding reageert op de historische omgeving waarin het staat. “Van Eyck geeft er een invulling aan die alleen hij durft te doen. Hij probeert die omgeving helemaal niet na te doen, maar hij reageert erop met zachte geometrische vormen en het specifieke kleurgebruik. In de plattegronden zie je onder meer de structurele invloed die kunstenaar Hans Arp op hem had, zoals met het motief vorm-tegenvorm en de open ruimtes.”

Basisopzet verstoord
In het nieuwe ontwerp wordt volgens Van den Heuvel de basisopzet van het gebouw verstoord door de voorgestelde ingrepen en voorstellen die een meer generieke architectuur voorzien. Volgens het RVB zijn de aanpassingen nodig vanwege de veranderde eisen en wensen van de gebruiker en is het gebouw toe aan een onderhoudsbeurt en nieuwe installaties. “Aanpassingen aan het pand zijn noodzakelijk zodat de Algemene Rekenkamer het pand ook in de toekomst kan blijven gebruiken”, stelt de woordvoerder van het RVB.

Van den Heuvel betwijfelt of de aanpassingen puur omwille van de functionaliteit worden gedaan. “Onze indruk is dat het een prestigeproject is, waarbij de uitbreiding door Van Eyck niet past. Die is onder meer gebaseerd op verhalen van de begin dit jaar vertrokken voorzitter van de Algemene Rekenkamer Arno Visser, die een totaal andere opzet van het gebouw voorstelde.”

Het initiatief voor de open brief komt van het ‘panel van Van Eyck-experts’, dat vier jaar geleden is aangesteld door toenmalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade om de ‘wezenlijke kwaliteiten’ van het gebouw te bewaken tijdens het verbouwingsproces. Dit panel, bestaande uit Izak Salomons, Francis Strauven, Vincent Ligtelijn, Herman Hertzberger en Tess van Eyck, stelde naar eigen zeggen voor om de verbouwing tot een minimum te beperken. “Maar dat kon het Rijksvastgoedbedrijf er niet van weerhouden in oktober 2020 een Europese openbare aanbesteding uit te schrijven voor de selectie van een ‘integraal ontwerpteam’ met het oog op een ‘ingrijpende verbouwing’ van de Rekenkamer”, zo schrijven ze.

Het RVB stelt: “Het Atelier Rijksbouwmeester is vanaf het begin betrokken bij de opgave en heeft deelgenomen aan gesprekken tussen gebruiker en eigenaar. Ook zijn er gesprekken met de erven Van Eyck gevoerd. De Rijksbouwmeester onderschrijft de waarden van het gebouwencomplex, waaronder ook de delen die werden ontworpen door Aldo en Hannie van Eyck. De gewenste vernieuwing vraagt om een behoedzame aanpak, met respect voor de cultuurhistorische waarde van het complex. Happel Cornelisse Verhoeven Architecten is gevraagd het gebruik en het gebouw weer in evenwicht te brengen.”

Geheimhoudingsclausule
Wat de discussie over het gebouw bemoeilijkt, zo ondervond ook Archtectenweb bij het maken van dit artikel, is de geheimhoudingsclausule die geldt voor de betrokken partijen. Voor buitenstaanders is het onmogelijk om plannen in te zien en Happel Cornelisse Verhoeven kan geen reactie geven. Het panel besloot om via een open brief naar buiten te treden omdat het geen andere mogelijkheid zag, stelt Van den Heuvel. “De geheimhouding dwingt je om een publieke discussie te forceren.”

“Ik vind het gek en kwalijk dat er rondom rijksgebouwen geheimhouding geldt. Dat gebeurt omwille van veiligheid en dat snap ik ook wel, maar bij een rijksgebouw is ook het publieke aspect belangrijk. Hoe zit het bijvoorbeeld met welstandsdiscussies, publieke verantwoordelijkheid en de waarde van architectuur en erfgoed? Veiligheid is ook belangrijk, maar het kan toch niet zo zijn dat hierdoor een publieke discussie onmogelijk wordt gemaakt?”, vraagt Van den Heuvel zich af.

Volgens Van den Heuvel is de geheimhoudingsplicht rond rijksgebouwen ronduit schadelijk. “Je zag ook hoe het misging bij de verbouwing van de Eerste en Tweede Kamer en wat voor reputatieschade Liesbeth van der Pol en Ellen van Loon erdoor opliepen. Ze werden publiekelijk door het slijk gehaald terwijl niemand van buitenaf de plannen kende, laat staan dat we erover konden discussiëren. Ik zou als buitenstaander graag weten wie de controle heeft over het proces. De Rijksbouwmeester wordt weliswaar betrokken, maar wat voor mandaat heeft hij als het aankomt op architectonische kwaliteit en erfgoed? Deze situatie is onwenselijk en beschadigend voor iedereen.”

Trefwoorden

hannie van eyck rijksgebouwen rijksvastgoedbedrijf aldo van eyck den haag happel cornelisse verhoeven gehemhouding algemene rekenkamer rijksvastgoed dirk van den heuvel herman hertzberger

1	Definitief ontwerp voor vernieuwing Centrale Bibliotheek Rotterdam is klaar dinsdag, 26 november
2	OMA ontwerpt woontoren The Martin in Bajeskwartier als 'Japanse puzzel' donderdag, 28 november
3	Bouw EDGE Coolsingel in Rotterdam officieel gestart maandag, 25 november
4	Team met MoederscheimMoonen en Felixx wint aanbesteding Insulindestraat Rotterdam dinsdag, 26 november
5	Woongebouw MO*town Track 8 nabij station Sloterdijk opgeleverd dinsdag, 26 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Contract met OMA bij Binnenhof afgekocht voor 2,7 miljoen euro

3 september 2019

MOB naar rechter om verbouwing Binnenhof stil te leggen

15 januari

Dick van Wageningen roemt gestopte Felix Claus: 'Hij puzzelde altijd door'

7 februari

Ellen van Loon verdedigt haar ontwerp voor het Binnenhof in de media

7 september 2019

Binnenhof: Rijksbouwmeester verwijt zichzelf gebrek aan communicatie

23 april 2019

Haags Museumkwartier gehuld in een zachte lichtsluier

1 maart

Happel Cornelisse Verhoeven presenteert ontwerp renovatie Algemene Rekenkamer

21 november

Joost Ector: 'We vinden het moeilijk om geld aan onszelf uit te geven'

8 april 2019

AD: Architect Binnenhof aan de kant gezet

5 maart 2019

Renovatie Binnenhof gaat zeker twee jaar langer duren

3 april 2023

Den Haag maakt weg vrij voor sloop SoZa-gebouw Herman Hertzberger

15 december 2023

Symbiose van Van Eycks monument en MVRDV’s landscraper wordt zichtbaar

15 september 2021

Organisaties naar Raad van State om sloop SoZa tegen te houden

8 maart

Terugkijken: boekpresentatie 'De ruimte van Herman Hertzberger'

23 augustus 2021

Erfgoedlogica

20 april 2021

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

Schatkamer en tentoonstelling in Burgerweeshuis geopend

6 september 2018

Wessel de Jonge: ‘Met het Burgerweeshuis is een cirkel rond’

2 februari 2018

Renovatie Burgerweeshuis: terug naar de essentie van het gebouw

2 februari 2018

Rijksbouwmeester: verlies van arbeidskrachten in architectuur werkt door in hele samenleving

6 september 2023

Rijksbouwmeester: veranker positie architect in de wet

1 september 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Alain Blom ontvangt Studenten Maaskantprijs 2024

1 uur geleden

De Studenten Maaskantprijs 2024 is uitgereikt aan Alain Blom. De aan de Rotterdamse Academie van Bouwkunst (RAVB) verbonden Blom ontving de prijs voor zijn project Co*Haty.

Architect@Work strijkt in 2025 neer in De Kromhouthal in Amsterdam-Noord

1 uur geleden

Op donderdag 30 en vrijdag 31 oktober 2025 vindt Architect@Work plaats in De Kromhouthal in Amsterdam-Noord. Het wordt de tweede editie van het event in de metropoolregio Amsterdam.

Krijn Geevers en Katrien van Dijk benoemd tot associate bij Architectuur Maken

2 uur geleden

Architectuur Maken heeft twee associates benoemd. Vanwege het toenemende aantal projecten krijgen Krijn Geevers en Katrien van Dijk deze leidinggevende rollen bij het Rotterdamse bureau.

Bouw van landschappelijke woonbuurt in Nijmegen-Noord gestart

Gisteren, 16:58

Aan de rand van het dorp Lent breidt de gemeente Nijmegen uit met een nieuwe buurt. Lents Buiten Oost bestaat uit 33 woningen, ontworpen door MIX architectuur, die zorgvuldig in het landschap zijn ingepast.

Kabinet zet streep door verplichte nestvoorziening bij nieuwbouw

3 uur geleden

Volgens Vogelbescherming Nederland zijn vogels en de natuur de dupe van het besluit door minister Keijzer.

KAW en BuurtBoost starten samenwerking voor snelle buurtverbetering

Gisteren, 11:32

De ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst is volgens beide partijen een belangrijke stap in hun gedeelde missie: “het creëren van buurten waarin iedereen woongeluk kan ervaren.”

RIVM: klimaatverandering raakt mensen in bestaansonzekerheid hard

Gisteren, 09:18

Het RIVM ziet niet alleen problemen opdoemen, maar ook ‘kansen om de leefomgeving en gezondheid te verbeteren’ door klimaatmaatregelen.

Nieuwbouw bij woningzoekers populairder dan bestaande bouw

27 november, 12:40

Nieuwbouw is bij woningzoekers populairder dan bestaande bouw, zowel wat betreft wijk als woning. De aanschaf van een nieuwbouwwoning kost wel veel tijd en energie.

Makelaars: impact bankroeten op leegstand in winkelstraat beperkt

26 november, 1:40

Het toenemende aantal faillissementen in de detailhandel zorgt vooralsnog niet voor een explosieve toename van de leegstand in de Nederlandse winkelstraat.