Links het Burgerweeshuis, rechts het eveneens door Aldo van Eyck ontworpen kantorencomplex Tripolis (1994)

Wessel de Jonge: ‘Met het Burgerweeshuis is een cirkel rond’

2 februari 2018, 14:38

Hoewel het Burgerweeshuis in Amsterdam het eerste structuralistische monument is dat Wessel de Jonge heeft gerenoveerd, herkende de architect in het gebouw veel terug van een eerder beroemd restauratieproject waar hij bij betrokken was: Sanatorium Zonnestraal in Hilversum. “Ik voelde dat Aldo van Eyck heel wat aan dit gebouw heeft ontleend.”

Twee gebouwen uit verschillende periodes, die toch zo veel gemeen hebben. Sanatorium Zonnestraal (1926-1928, ontworpen door Jan Duiker, Bernard Bijvoet en Jan Gerko Wiebenga) is een sleutelwerk van het vooroorlogs modernisme, het Burgerweeshuis (1958-1960) behoort tot de belangrijkste naoorlogse gebouwen. ‘Zonnestraal’ was een grote inspiratiebron voor Van Eyck, zegt De Jonge.

“Het zat Van Eyck ontzettend dwars dat het modernisme na de oorlog een inhumane wending begon te nemen. Door industrialisatie, massaproductie en standaardisatie ontstond er vooral in de woningbouw een monotonie van rationeel bouwen. De architectuur beantwoordde onvoldoende aan menselijke behoeften en gevoelens. Van Eyck maakte prominent deel uit van de groep die zich hier tegen keerde, Team X.”

Humane architectuur
Van Eyck beschouwde Sanatorium Zonnestraal als een voorbeeld van humane architectuur. Ook andere aspecten van het hersteloord inspireerden hem. “Net als het Burgerweeshuis is Zonnestraal een gebouw met een menselijke schaal. Daarnaast bestaat het uit meerdere paviljoens die zo geschakeld en gedraaid zijn dat alle bewoners contact hebben met buiten en is het een a-hiërarchisch gebouw.”

Uiteraard kent het Burgerweeshuis veel meer inspiratiebronnen, tot de bouwwijze van het Dogon-volk in Afrika aan toe, en vormt het bovenal een gebouwd manifest van Van Eycks ideeën over architectuur. Neemt niet weg dat De Jonge veel terug herkende uit Sanatorium Zonnestraal, dat hij samen met Hubert-Jan Henket heeft gerestaureerd (1994-2004).

“Als je tijdens een restauratie wilt weten hoe bepaalde aspecten van een gebouw in elkaar zitten of hoe je dingen kunt veranderen, ga je als architect schetsen. Vooral op zulke momenten ontdekte ik dat hij de ontwerpprincipes van Zonnestraal op de een of andere manier heeft vertaald naar iets anders, je voelde dat er veel aan dit gebouw is ontleend.”

Les
In de jaren zeventig heeft De Jonge les gehad van Van Eyck. De literair begaafde architect werd geroemd om zijn colleges en zijn aandeel in de democratiseringsgolf op de universiteit, maar hij was ook berucht. Van Eyck keek niet op een polemiek meer of minder en hij kon zich dwars gedragen. Tijdens de bouw van het Burgerweeshuis heeft hij het zelfs zo bont gemaakt dat hij werd weggestuurd van de bouwplaats en collega-architect Joop van Stigt zijn rol moest overnemen tot de oplevering.

De Jonge heeft Van Eyck vooral ervaren als een gedreven en gepassioneerde man. “Hij zat vol verhalen had een sterke visie, die hij ook graag overdroeg aan zijn studenten. Als jongeren waren wij erg onder de indruk, die man kon wel drie uur achter elkaar praten. Zeker bij een opleiding waar je ook veel moeilijke en droge vakken moest leren waren dit wel de colleges die eruit sprongen.”

De jaren zeventig waren een interessante tijd om een studie architectuur te doen. “Ik heb in één jaar les gehad van Van Eyck, Choisy (OD205) en Koolhaas”, zo schetst De Jonge de uiteenlopende richtingen die waren vertegenwoordigd aan de TU. Van Eyck had met name moeite met het postmodernisme en de ‘nieuwe rationalisten’, die de menselijke kant van architectuur teniet zouden doen door een nieuw soort formalisme. Met figuren als Carel Weeber had hij waardige opponenten in het debat.

Onderzoek
Hoewel hun persoonlijke relatie niet verder ging dan die van docent-student, heeft De Jonge het indirect aan Van Eyck te danken dat hij Sanatorium Zonnestraal mocht restaureren. “Ik heb tijdens mijn studie veel onderzoek gedaan naar het twintigste-eeuwse erfgoed en dan met name het werk van Duiker”, vertelt De Jonge.

“Samen met Hubert-Jan Henket, mijn hoogleraar in Delft en ooit een sterstudent van Van Eyck, raakte ik betrokken bij Sanatorium Zonnestraal. We hebben Van Eyck gevraagd om te spreken tijdens een symposium over dit iconische gebouw, waarbij de toenmalige minister van Cultuur Hedy d’Ancona bekendmaakte dat er geld voor de restauratie zou komen. Van Eyck heeft toen een vurig pleidooi gehouden om Henket de restauratie te laten uitvoeren en in zijn kielzog volgde ik. Voor mij is het een sleutelproject geweest in de restauratie en herbestemming van jong erfgoed. Met het naoorlogse Burgerweeshuis is er nu een mooie cirkel rond.”

Trefwoorden

team x burgerweeshuis aldo van eyck structuralisme wessel de jonge sanatorium zonnestraal

1	Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord donderdag, 14 augustus
2	Architectenweb Sportzomer: Mark Hereijgers hervond zichzelf na jarenlang obsessief sporten maandag, 11 augustus
3	Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving woensdag, 13 augustus
4	Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck dinsdag, 12 augustus
5	In beeld: Folly Art Norg 2025 vrijdag, 15 augustus

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Burgerwezen

9 oktober 2018

MVRDV presenteert foto's van Tripolis-Park

17 oktober 2024

Symbiose van Van Eycks monument en MVRDV’s landscraper wordt zichtbaar

15 september 2021

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus

Helma Born wordt nieuwe directeur van BPD in Nederland

7 augustus 2024

Schrijvers open brief Rekenkamer: ‘Geheimhoudingsclausule dwingt ons publieke discussie te forceren’

13 september 2023

Interieur als versterking van de architectuur Burgerweeshuis

8 maart 2018

Renovatie Burgerweeshuis: terug naar de essentie van het gebouw

2 februari 2018

Renovatie Burgerweeshuis: terug naar de essentie van het gebouw

2 februari 2018

Opening Aldo van Eyck-paviljoen

8 maart 2006

Sanatorium Zonnestraal wint internationale prijs

22 oktober 2010

Speeltoestellen Van Eyck in tuinen Rijksmuseum

21 juni 2013

Hoofdkantoor Nikon gevestigd in gebouw Van Eyck

19 oktober 2012

Landschap Zonnestraal wordt hersteld

23 januari 2013

Schatkamer en tentoonstelling in Burgerweeshuis geopend

6 september 2018

Winnaars Zuiderkerkprijs en Geurt Brinkgreve Bokaal 2018

14 december 2018

Hoogste graad gezonde werkomgevingen voor EDGE Olympic

18 april 2019

Oost-mediterraan restaurant in voormalige Citroëngarage

30 augustus 2019

Hellingbaan verbindend element in getransformeerde Citroëngarage Noord

22 januari 2020

Uber neemt intrek in herontwikkeld Tripolis-complex

13 februari 2020

Tentoonstelling over structuralisme in Rietveldpaviljoen Amersfoort

30 augustus 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

In beeld: Folly Art Norg 2025

15 augustus, 11:31

De Drentse folly-expositie bestaat dit keer uit twintig bouwwerken langs een route door het Norger esdorpenlandschap, plus een 21e extra folly die is neergezet in het informatiepunt aan de Dorpshuisstraat.

Brug door West 8 verbindt stadshart Den Helder met Willemsoord

14 augustus, 9:18

Eind juli is in Den Helder de door West 8 ontworpen Nieuwe Brug geopend. De brug voor fietsers en voetgangers vormt een belangrijke schakel in de verbinding tussen de stad en de voormalige scheepswerf Willemsoord.

Architectenweb Sportzomer: roeien brengt Indira van ’t Klooster in contact met de omgeving

13 augustus, 9:16

Architectenweb interviewt deze zomer architecten die naast hun werk fanatiek sporten of een bijzondere sport beoefenen. In de tiende aflevering spreken we met Indira van ’t Klooster, die naast haar werk als directeur van Arcam roeit.

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus, 9:22

Tot het materiaal dat is toegevoegd aan de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw behoren 23 maquettes van werken als het Burgerweeshuis in Amsterdam, de Pastoor van Arskerk in Den Haag en het Sonsbeekpaviljoen in Arnhem.