Steunpunt: ‘aantal aanbestedingen neemt af’

1 juli 2011, 13:52

Steunpunt Architectuuropdrachten & Ontwerpwedstrijden signaleert een sterke afname in het aantal aanbestedingen voor architecten. Dit staat in het vandaag gepresenteerde tweede kwartaalrapport van het Steunpunt. Het aantal aanbestedingen neemt af mede doordat nationale aanbestedingen steeds onwenselijker worden bevonden door gemeenten. Regionale aanbestedingen genieten steeds vaker de voorkeur. Ook worden de ervaringseisen bij aanbestedingen door architectenbureaus vaak als onredelijk bestempeld.

Het onlangs gepubliceerde eerste deel van de rapportage 'Monitor Bouwketen' van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) schetst weinig rooskleurige verwachtingen voor het opdrachtgeverschap in de gebouwde omgeving. De economische crisis, een stagnerende woningmarkt, grote leegstand in het kantorenbestand en grootschalige bezuinigingsoperaties van de overheden laten diepe wonden achter. Zo is de orderportefeuille van architecten sinds eind 2007 meer dan gehalveerd.

Architecten zijn volgens de Monitor Bouwketen vrij pessimistisch als het gaat om hun verwachting over de omzet het aantal opdrachten van het bureau. Veertig procent denkt dat de omzet de komende tijd zal dalen en 42 procent verwacht zelfs een verdere afname van het aantal opdrachten. In het begin van 2011 was er echter sprake van enige (minder dan 1 procent) groei in de orderportefeuille.

Het huidige cijfer voor aanbestedingen van architectuuropdrachten is ogenschijnlijk lastig te duiden ten opzichte van de hierboven geschetste trend. Het EIB constateert tekenen van voorzichtig herstel in de werkvoorraad van bouwers en architecten, terwijl het Steunpunt een voortdurende val van het aantal openbaar aangekondigde architectuuropdrachten signaleert in de eerste helft van 2011. Dit laatste zegt volgens het Steunpunt waarschijnlijk alleen iets over grote architectuuropdrachten.

De toename van de werkvoorraad zal gezocht moeten worden in kleinere opdrachten die niet aanbesteed werden. Publieke opdrachtgevers erkennen in toenemende mate dat nationale aanbestedingen onwenselijk zijn. In de meeste aanbestedingen van architectuuropdrachten die aangekondigd werden in het tweede kwartaal van 2011, worden de ervaringseisen door de deelnemers steeds vaker als onredelijk bestempeld.

Minder aanbestedingen
In het eerste kwartaalbericht van 2011 rapporteerde het Steunpunt dat het aantal aanbestedingen afgenomen was ten opzichte van dezelfde periode in 2010 (afname van zo'n 33 procent). In het tweede kwartaal zet de krimp onverminderd door, deze keer een afname van 35 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.

De krimp concentreert zich bij de architectendiensten (22 aanbestedingen tegenover 37 aanbestedingen vorig jaar, een afname van 40 procent), maar ook bij de werken met volwaardig ontwerpcomponent is de afname aanzienlijk (achttien aanbestedingen tegenover 25 vorig jaar, een afname van 25 procent). Er zit nu een half jaar op en er kan inmiddels gesteld worden dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat het aantal aanbestedingen van architectuuropdrachten in 2011 het aantal in 2010 zal gaan evenaren.

Daarmee ligt een breuk ten opzichte van de tot nu toe gebruikelijke jaarlijkse toename van het aantal aanbestedingen in het verschiet. Tot nu toe konden we groei van het aantal aanbestedingen, ondanks een slinkende werkvoorraad van de markt, altijd verklaren met een steeds betere naleving van de aanbestedingsplicht.

Is er nu sprake van een dusdanige afname van het aantal aanbestedingsplichtige opdrachten, dat een toenemende naleving van de aanbestedingsplicht dit niet langer compenseert, of is er eerder sprake van een verminderde naleving van de aanbestedingsregels? Het Steunpunt vermoedt dat de eerste mogelijke verklaring de meest waarschijnlijke is.

De lijst van aanbestedende diensten wordt aangevoerd door aanbesteders die voor de eerste of tweede keer een architectuuropdracht aanbesteden. Het zijn juist de geroutineerde aanbesteders die opvallen door afwezigheid of een forse afname van het aanbestedingsvolume (in het bijzonder de grote gemeenten). Het is onwaarschijnlijk dat juist de professionele aanbesteders de aanbestedingsplicht ontwijken. Aangezien de werkvoorraad van architecten licht toegenomen is, ligt het voor de hand aan te nemen dat de omvang van de opdrachten afgenomen is, waardoor deze niet aanbesteed hoeven te worden.

Nationale aanbesteding in ongenade
De (tijdelijke) toename van het aantal kleinere architectuuropdrachten die niet onder de Europese aanbestedingsplicht vallen leidt niet tot een evenredige toename van het aantal nationale aanbestedingen.

Dit aantal blijft onveranderd (zeven aanbestedingen in het tweede kwartaal). Op basis van het merendeel van de nieuwe gemeentelijke inkoopreglementen die in 2010 vastgesteld werden, vreesde het Steunpunt aanvankelijk dat het aantal nationale aanbestedingen fors zou toenemen in 2011. Gelukkig is dat niet gebeurd.

Het Steunpunt blijft nationale aanbestedingen onwenselijk vinden. In de praktijk komt een nationale aanbesteding meestal neer op een aanbesteding waarin ondernemingen wel geconfronteerd worden met de verplichtingen van de Europese aanbestedingsregels, maar geen beroep kunnen doen op de bescherming vanuit die regels. Steevast staan de maatschappelijke kosten in geen verhouding tot de omvang van de opdracht en, net als bij Europese aanbestedingen, komen (lokale) kleine en startende ondernemingen er niet of nauwelijks aan te pas.

Steeds meer gemeenten zien deze nadelen ook en stappen over op alternatieve aanbestedingvormen onder de drempel. De regionale aanbesteding, waarbij de aanbesteder uitsluitend concurrentie openstelt voor lokale en regionale ondernemers, wint zienderogen terrein en de oude, vertrouwde meervoudige onderhandse procedure maakt ook een come-back.

Ervaringseisen vormen grote belemmering
De laatste maanden heeft het Steunpunt vanuit de architectenbranche talloze signalen vernomen dat de gestelde ervaringseisen onwerkbaar zijn. Uiteraard vallen er altijd geïnteresseerde ondernemingen buiten de boot wanneer er minimumeisen gesteld worden, maar er is toch iets aan de hand wanneer grote, gevestigde bureaus, die bij voorbeeld meerdere scholen ontworpen hebben, opeens niet meer in staat zijn om zich te kwalificeren voor een ontwerpopdracht voor een school.

Kort door de bocht gesteld: we zitten nu al een paar jaar in de crisis waarin de opdrachten van architectenbureaus teruglopen en minder werk betekent uiteindelijk ook minder recente relevante referentieprojecten. Dit euvel speelde niet alleen bij ontwerpopdrachten voor scholen, vanouds de belangrijkste opdrachtcategorie bij Europese aanbestedingen, maar ook bij een aantal grote ambitieuze ontwerpopdrachten, waarvan zelfs in een hoogconjunctuur een architect niet drie vergelijkbare projecten in een tijdsbestek van drie jaar ontwerpt.

Het probleem is dat het merendeel van de Nederlandse aanbesteders zich houdt aan de in Bao artikel 49 genoemde voorwaarden voor referentieprojecten (met name om de genoemde termijnen van drie en vijf jaar voor respectievelijk diensten en werken). Dit artikel beziet uitsluitend op minimumeisen; als u referenties verlangt in het kader van de nadere selectie bent u niet aan dit artikel gebonden.

Om de ervaring van architecten optimaal te waarderen, raadt het Steunpunt u aan om een expliciet onderscheid te maken tussen minimumeisen en selectiecriteria voor de nadere selectie. Minimumeisen kunt u inzetten om te toetsen of een gegadigde aantoonbaar over de capaciteit en ervaring beschikt om uw opdracht uit te voeren aan de hand van één of meerdere referenties. Deze referenties moeten dan voldoen aan artikel 49 Bao.

Vervolgens kunt u in het kader van de nadere selectie aanvullende referenties verlangen aan de hand waarvan een architect laat zien wat hij of zij daadwerkelijk kan.Voor deze referenties bent u niet gebonden aan (de termijnen van) Bao artikel 49. Stel, u wilt het ontwerp van een nieuwbouw school aanbesteden.

In het kader van de minimumeisen kunt u dan een utiliteitsbouw van vergelijkbare omvang vragen dat de architect in de afgelopen drie jaar ontworpen heeft; voor de nadere selectie kunt u vervolgens vragen om de beste referentie voor scholenbouw, de beste referentie voor duurzaamheid, de beste referentie voor multifunctionaliteit et cetera.

Manifest maatschappelijk verantwoord aanbesteden
Op 6 juni presenteerden de brancheorganisaties van architecten en projectmanagementbureaus, respectievelijk de BNA en de NLPB, gezamenlijk het Manifest maatschappelijk verantwoord aanbesteden aan VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma.

Dit manifest is het resultaat van de toenadering tussen architecten en adviseurs in de afgelopen anderhalf jaar. Het manifest geeft zestien aanbevelingen om aanbestedingen van architectendiensten goedkoper en efficiënter te maken, zowel voor aanbesteders als deelnemers.

Twee in het oog springende aanbevelingen zijn het gebruik van de door Architectuur Lokaal ontwikkelde leidraad KOMPAS light en een zo groot mogelijke vrijheid voor architecten om zelf geschikte referenties uit te kiezen. Opvolging van de aanbevelingen van het manifest zullen zeker bijdragen aan de oplossing van het hierboven geschetste probleem met betrekking tot de ervaringseisen.

Het Steunpunt heeft actief meegewerkt aan de totstandkoming van het manifest en zal ook in de toekomst dergelijke initiatieven blijven ondersteunen.

Trefwoorden

monitor bouwketen aanbesteding architecten opdrachten steunpunt architectuuropdrachten & ontwerpwedstrijden

1	Het Binnenhof – Gebouw C krijgt onder houten dakspanten extra werkplekken woensdag, 18 juni
2	Rijksmonumentale Schiedamse branderij krijgt herbestemming als boetiekhotel woensdag, 18 juni
3	Archiprix 2025 kent vier winnaars en twee eervolle vermeldingen dinsdag, 17 juni
4	Het Binnenhof – voormalig Ministerie van Koloniën krijgt extra werkplekken op zolder maandag, 16 juni
5	Arons en Gelauff en Civic Architects presenteren ontwerp The Emerald in Bajeskwartier dinsdag, 17 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

BNA biedt ministerie lobbymanifest aan

9 december 2011

Bouw herstelt, architecten blijven achter

30 september 2011

Minder nieuwbouwopdrachten architecten

4 oktober 2011

2011: De belangrijkste gebeurtenissen

23 december 2011

Meer prijsvragen uitgeschreven

5 april 2012

ING: bouwproductie stagneert in 2012

12 september 2011

Steunpunt start discussie over KOMPAS DB

5 oktober 2011

'Woningmarkt verder in het slop'

5 september 2011

Architecten 'gegijzeld' door aanbestedingscultuur

20 juli 2015

Aantal aanbestedingen met een kwart gedaald

5 januari 2012

Kosten aanbestedingen fors gestegen

24 november 2011

'Aantal woontransacties koopwoning neemt toe'

13 juli 2011

BNA: verdere daling omzet architecten

22 september 2011

Crisis tast leefbaarheid nauwelijks aan

1 augustus 2011

Aanbestedingen ontwerpteams rukken op

12 april 2010

‘Architecten moe van aanbestedingen’

1 oktober 2010

Architecten verwachten omzetdaling

29 juni 2011

Vierde kwartaal verdubbeling aanbestedingen

6 januari 2011

Steunpunt blijft bezorgd over jonge architecten

14 juli 2010

Rapport Europees aanbesteden gepresenteerd

18 oktober 2010

Samenwerking ketenintegratie een feit

28 juni 2011

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Team aan de Schie geselecteerd voor volgende fase binnenstadscampus Erasmus MC

20 juni, 9:34

De aanbesteding voor de volgende fase van de binnenstadscampus van Erasmus MC in Rotterdam is gewonnen door Team aan de Schie, een combinatie van Vakwerk Architecten en Cepezed.

Transformatie kantoor naar woongebouw Het Veem in Hengelo voltooid

19 juni, 3:54

Het voormalige UWV-kantoor, gelegen in de spoorzone van Hengelo, onderging een transformatie naar ontwerp van Bloot Architecture. Het nieuwe woongebouw Het Veem biedt plaats aan 93 appartementen en commerciële ruimte op de begane grond.

Definitief ontwerp voor raadzaal gemeente Amsterdam door De Twee Snoeken

19 juni, 10:45

De Twee Snoeken heeft vorige week zijn definitief ontwerp voor de raadzaal in het stadhuis van de gemeente Amsterdam gepresenteerd. Toegankelijkheid, het duale stelsel, duurzaamheid en de Amsterdamse identiteit staan centraal in het ontwerp.

Voormalige telefooncentrale herbestemd tot woon-werkgebouw met optopping

18 juni, 4:15

Een oude telefooncentrale aan de Kamerlingh Onneslaan in Amsterdam is naar ontwerp van Ronald Janssen Architecten herbestemd tot woon-werkcomplex. Het project betreft transformatie, optopping en functiemenging, met behoud van het bestaande casco.

Prominente ontwikkelaars committeren zich aan bouw biobased woningen

19 juni, 9:42

Acht ontwikkelaars hebben afgesproken dat in 2028 minstens dertig procent van hun nieuwbouwwoningen tot vijf bouwlagen biobased zal zijn.

BoogieWood winnaar van de eerste Gouden Hijskraan

18 juni, 5:31

Op de vastgoedbeurs Provada heeft de gemeente Den Haag de Gouden Hijskraan 2025 uitgereikt aan het woningbouwproject BoogieWood.

Den Haag wil eigen warmtebedrijf oprichten

18 juni, 10:09

Het warmtebedrijf moet inwoners van de Hofstad helpen om te stoppen met het gebruik van aardgas.

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage

17 juni, 11:43

Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), die heeft onderzocht hoe het kon gebeuren dat alle hellingen op 26 mei 2024 inzakten.

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage

17 juni, 10:59

De gemeente wist niet dat de bouw van de vorig jaar ingestorte parkeergarage op sommige punten anders was uitgevoerd en deed daarom geen extra controles.