ZIN, render

Sloop van WTC, oktober 2020

Tijdelijke programmering

Circulaire sloop

Tijdelijke programmering

Tijdelijke programmering (bibliotheek)

Oorspronkelijke torens WTC I en II

Bouw WTC I en II

ZIN, bouwfase

Gevarieerd programma

Materialenstromen

Plattegrond kantoorverdieping

Plattegrond tussenverdieping

Publicatie 'How to not demolish a building'

Publicatie rond circulaire sloop en transformatie van ZIN in Brussel

13 november 2023, 13:31

Kortgeleden verscheen bij Ruby Press de publicatie met de prikkelende titel 'How to not demolish a building'. Daarin wordt het gehele transformatieproces rond de circulaire sloop van het voormalige World Trade Center in Brussel en het aansluitende, innovatieve hergebruikproject ZIN uitgebreid en diepgaand toegelicht.

De publicatie werd samengesteld door de architectenbureaus 51N4E uit Brussel en l'AUC uit Parijs. Niet toevallig zijn beide bureaus, samen met het Belgische Jasper-Eyers Architects, de ontwerpers van ZIN. Beide bureaus besloten het ontwerp- en bouwproces te documenteren om er, voorafgaand aan de oplevering van het gebouw, een publicatie van te maken. De betrokken opdrachtgever is de vastgoedinvesteerder -en ontwikkelaar Befimmo uit Brussel.

Reduce, reuse, recycle
Door de benadering en aanpak van het ZIN-project proberen de betrokken partijen een aantal bakens van circulaire transformatie of herontwikkeling te verzetten. Maar bovenal is het een zeer inspirerend pleidooi voor nieuw te bewandelen wegen naar een, slimmere duurzamere wereld. De belangrijkste stellingname is daarbij dat een zeer duurzaam gebouw ook kan ontstaan na of door sloop. Een verrassend feit voor velen die in het conserverend of adaptief hergebruik van bestaande gebouwen (of grote onderdelen daarvan) juist de kern van transformatieopgaven zien. Het principe dat de architecten en ontwikkelaar van ZIN daar tegenover of naast zetten is 'reduce-reuse-recycle'. Het is een overtreffende trap van het materiaal-oogsten dat we inmiddels vaker tegenkomen en dat zeker ook in Brussel, dankzij de visionaire initiatieven van RotorDC, echt een voet aan de grond heeft gekregen.

Circulair
De praktijk van de sloop van de twee voormalige kantoortorens uit de jaren ’70 en de wederopbouw van ZIN komt neer op twee fases. Een eerste fase waarin de gebouwen desintegreren tot hergebruikte onderdelen op de site (62 procent), hergebruikte onderdelen met een andere bestemming (1 procent), gerecyclede materialen (31,4 procent) en afval (5,6 procent). Een tweede fase bestaat uit het hergebruik van onderdelen uit fase 1 (54 procent), gerecyclede materialen uit fase 1 (18 procent) en nieuw toegevoegde materialen (28 procent). Daarbij heeft 99 procent van de laatste twee het predicaat cradle-to-cradle. Uit deze cijfers, maar vooral uit het bijbehorende schema en foto’s van het proces, blijkt dus dat het zeker niet om een volledige sloop gaat. De twee verticale kernen met lift- en ventilatie schachten, alsmede de ondergrondse constructie (garages) zijn blijven staan. Dit verklaart ook het hoge percentage van 'hergebruikte onderdelen op de site'.

Afgebouwd
Niettemin is de aanpak indrukwekkend: twee torens die doordacht worden 'afgebouwd'. In een timelapse-video van het proces toont dat een vervreemdend beeld van gedoseerde sloop. Grappig detail daarbij is dat er twee aannemers elk voor een toren verantwoordelijk was en waartussen een wedstrijdje ontstond wie het snelst beneden en dus klaar was. Daarna werd met het recyclede beton en een basaal gebouwresidu een hernieuwd gebouw opgebouwd. Dat gebouw herinnert aan de eerdere versie, maar is in veel opzichten totaal anders.

Om te beginnen is het programma veel meer gedifferentieerd. In plaats van uitsluitend kantoren is het nieuwe ZIN een multifunctioneel project van ongeveer 110.000 vierkante meter met kantoren, wooneenheden, hotel, sportruimtes, direct naast station Brussel Noord. Niet onbelangrijk bij het vaststellen van dat nieuwe programma is de stedelijke conditie van de locatie in het hart van de Brusselse Noordwijk. Een klassiek-modernistische, monofunctionele kantoorwijk die bedacht werd in de jaren ’60. Onder de omineuze titel 'Manhattan Plan' werd vanaf 1967 respectievelijk een oude stadswijk gesloopt en stapsgewijs gebouwd aan het business district van 53 hectare. De twee WTC-torens, ontwikkeld door de Belgische projectontwikkelaar Charly de Pauw en ontworpen door o.a. Groupe Structures en André en Jean Polak, waren prominente bijdragen aan het plan en kwam respectievelijk in 1973 en 1977 gereed. Zoals wel vaker bij dit type stedelijk gebied leidde de eenzijdige programmering ervan als snel tot problemen. Vooral na kantoortijd was het een verlaten gebied dat als onveilig te boek stond. Hoge, vaak raamloze plinten verergerden die conditie nog eens.

Aanpak
Inzet van de gemeente, ontwikkelaar en architecten was dan ook om met ZIN een kentering in deze monocultuur tot stand te brengen. Het programma werd divers en moest zorgen voor levendigheid. De daad werd direct bij het woord gevoegd doordat meteen na de start in 2017 werd ingezet op tijdelijk gebruik en programmering. Dit bestond uit workshops, designstudio’s, presentaties (o.a. van IABR) én de projectstudio van 51N4E en l' AUC op de vijftiende verdieping van de WTC-I toren. Daarmee werd de potentie van de transformatie van meet af aan merk- en zichtbaar. Dat commitment zit in de betrokken ontwerpers, maar komt ook zeker voort uit de gevolgde aanpak. Tijdens de beginfase en planning van het transformatieproject vroeg de vastgoedinvesteerder -en ontwikkelaar Befimmo hulp en advies aan Kristiaan Borret, stadsbouwmeester van Brussel, om het proces aan te sturen. Borret stelde als voorwaarde dat er een open oproep voor de selectie van een ontwerpteam zou komen én dat er een hybride en gemixt programma gerealiseerd diende te worden. Uit de oproep kwam het winnende ontwerp van de samenwerkende bureaus 51N4E en het Parijse l’AUC voort. Zij vormden, samen met Jasper-Eyers Architects die al aan project verbonden was, het ontwerpteam van ZIN.

Geleerde lessen
De afgelopen zes jaar heeft rond ZIN een indrukwekkend hergebruik-, denk-, ontwerp- en bouwproces plaatsgevonden. De intensiteit, focus en vaak grensverleggende stappen zijn bewonderenswaardig en het project zal daarmee ook het pad effenen voor volgende en vergelijkbare projecten elders. Het nu uitgebrachte, diepgravende en verzorgde boek anticipeert op dat gehoopte domino-effect van het leerproces van 'hoe je een gebouw niet moet slopen'.

Door de publicatie nu (al) uit te brengen, voorafgaand aan de oplevering, hopen 51N4E, l’AUC en andere betrokkenen dat de impact van de geleerde lessen groter en helderder zal zijn.
De publicatie is daarmee vooral een weerslag van een doorlopen leerproces en bevraagt de waarde en toepasbaarheid van de ingezette strategieën voor andere, navolgende projecten. Niet het eindresultaat, maar juist het proces, context en de complexiteit van de transformatie staan dus centraal
Het boek is ingedeeld in vijf hoofdstukken. In 'Deal with the Trauma' worden de oorsprong en voorgeschiedenis van het Brusselse WTC en omliggende wijk uitgelegd. 'Confront en Learn' laat zien op welke wijze en door welke partijen de 'tussentijd' in programmering en gebruik heeft vorm gekregen. In 'Start with the Structure' wordt ontwerp en sloop toegelicht, gevolgd 'Commit to Circularity' waarin de fascinerende circulaire aanpak en bouw wordt uitgelegd. Het laatste hoofdstuk 'Care and Curate' biedt inzicht in hoe ZIN gaat functioneren en gebruikt gaat worden. Als extra bijlage is ook nog een cahier met de titel 'How to produce change. A cadavre exquis for a new process of transformation' toegevoegd. Daarin reflecteren betrokken ontwerpers en anderen op wat er is gebeurd of nog kan gebeuren met ZIN. De doorwrochte teksten werden alle gedurende het project geschreven.

De geplande oplevering van het hotel, appartementen en kas (green house) wordt medio 2024 voorzien. De kantoren moeten volgens de huidige planning nog dit jaar opgeleverd zijn.
De publicatie 'How to not demolish a building' is te bestellen bij Ruby Press.

Trefwoorden

l'auc 51n4e befimmo brussel jasper-eyers architects

1	Plan voor nieuwe buurt op plek hoofdkantoor ABN AMRO op de Zuidas vrijdag, 10 oktober
2	Flat Amsterdam-Noord 'aangekopt' met 53 seniorenwoningen donderdag, 9 oktober
3	‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’ vrijdag, 10 oktober
4	bureau SLA ontdekt, transformeert en gebruikt rijksmonumentale werkplaats donderdag, 9 oktober
5	Vier genomineerden voor de Abe Bonnema Architectuurprijs 2025 woensdag, 8 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

WTC Brussel wordt multifunctioneel complex

4 april 2019

51N4E en NU architectuuratelier tonen plan voor opwaardering park en Floraliënhal Gent

25 november 2020

Vijf teams maken ontwerpvoorstel voor nieuwbouw M HKA

28 mei 2019

Natuurorganisatie: Nederland kan fors besparen op grondstoffen

11 maart 2024

KAAN Architecten en LOW Architecten renoveren hoofdkantoor Belgische Nationale Bank

21 juni 2024

Europees Centrum voor Circulaire Bouw en Transformatie officieel van start

11 maart 2024

Boekpresentatie en symposium Beter Dan Sloop in vakschool Nimeto

7 februari

Circulair slopen van gebouwen wordt standaard in Noord-Holland

15 januari 2024

Boek plaatst sloop en bescherming in Amsterdam in historisch perspectief

17 oktober 2024

IABR, ACAN NL en Academie van Bouwkunst Amsterdam worden partner van HouseEurope!

18 februari

KAAN Architecten wint aanbesteding voor gebouw Europees parlement

29 september

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Architect@Work strijkt 30 en 31 oktober neer in De Kromhouthal in Amsterdam

1 uur geleden

Op donderdag 30 en vrijdag 31 oktober 2025 vindt Architect@Work plaats in De Kromhouthal in Amsterdam-Noord. Het wordt de tweede editie van het event in de metropoolregio Amsterdam en Architectenweb organiseert er weer een sprekersprogramma.

Bureau POLO geselecteerd als architect voor nieuw dienstencentrum in Beerse

Gisteren, 13:56

Het bureau POLO heeft een voorontwerp voor een nieuw gemeentelijk dienstencentrum van de gemeente Beerse gemaakt. Het project kwam, in opdracht van de gemeente, tot stand in samenwerking met ontwikkelaar en bouwer Groep Van Roey.

PosadMaxwan en Civic Architects maken plan voor herontwikkeling KMS-terrein Hengelo

Gisteren, 12:16

De gemeente heeft de grond deze zomer aangekocht en gaat in samenwerking met ontwikkelaar Trebbe het historische industriegebied herontwikkelen.

Nieuw shortstayhotel door Houben / Van Mierlo in stationsgebied Den Bosch

13 oktober, 1:47

Het shortstayhotel met 34 studio’s is gebouwd op de plek van het gesloopte Hotel Terminus. De voorgevel is ontworpen op basis van een analyse van de voorgevel van het oude hotel.

Pararius: huurmarkt zit op slot, huren stijgen verder

34 minuten geleden

De vrije sector huurmarkt zit nog altijd ‘compleet op slot’, meldt woningplatform Pararius op basis van cijfers over het derde kwartaal.

PBL: Ook nieuw plan voor circulaire economie is niet genoeg

Gisteren, 14:42

In de nieuwe versie van het zogeheten Nationaal Programma Circulaire Economie staan ‘vooral veel intenties en plannen’, schrijft het planbureau.

Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen

Gisteren, 10:24

De klimaatverandering versnelt en de biodiversiteit gaat hard achteruit, terwijl er volgens de WKR steeds meer van de bossen en bodems wordt gevraagd.