Gebouw van het Latijns-Amerikaanse parlement in Panama-Stad, ontworpen door Eric den Eerzamen

Bezoekerscentrum Panamakanaal, ontworpen door Eric den Eerzamen

Zomerserie (6): Architect in... Panama

12 augustus 2014, 15:57

Deze zomer interviewt Architectenweb een aantal Nederlandse architecten die zijn vertrokken naar het buitenland. Waarom hebben ze deze stap gezet, welke verschillen met werken in Nederland komen ze tegen en wat is hun toekomstperspectief? In deze zesde aflevering een gesprek met Eric den Eerzamen, die werkzaam is bij Mallol & Mallol Arquitectos in Panama. "De opgave ligt hier vooral in de kwaliteit van de projecten."

Hoe zien je werkzaamheden eruit?
"Ik werk sinds 2008 bij Mallol & Mallol, dat zo’n 160 medewerkers telt. Vanwege mijn positie, formeel design director geheten, ben ik bij veel verschillende aspecten van het ontwerpproces betrokken. Ik werk aan gemiddeld vijf tot zeven projecten tegelijk, van schetsontwerp tot projecten in uitvoering Er is dan ook geen enkele dag hetzelfde. De ene dag sta ik met kloppend hart op de 64e verdieping van een wolkenkrabber, de andere zit ik de hele dag in een ontwerpvergadering met een opdrachtgever of adviseur.

De afgelopen jaren heb ik me vooral toegespitst op overheids- en institutionele projecten, waarvan verschillende in een Design & Construct-vorm zijn aanbesteed. Naast projecten houd ik me ook bezig met verschillende andere zaken binnen het bureau, zoals interne organisatie, duurzaamheid en softwareontwikkelingen. Ik probeer me op de hoogte te houden door middel van cursussen op het gebied van bijvoorbeeld BIM en ik heb afgelopen jaar mijn LEED AP-diploma gehaald."

Hoe is het bureau georganiseerd?
"Mallol & Mallol is het grootste bureau van Panama en een van de grootste uit de regio. Het is opgericht als een familiebedrijf en wordt geleid door de vader en zoon. Daarnaast zijn twee dochters actief in het bedrijf. Het werkterrein is breed: er zijn afdelingen stedenbouw, architectuur en interieur, daarnaast doen we inspecties op de bouw en we hebben een eigen grafische afdeling. De laatste jaren zijn we een (inhaal)slag aan het maken op het vlak van duurzaam bouwen en BIM, bij beide ontwikkelingen ben ik direct betrokken.

Ik ben verantwoordelijk voor een architectuurafdeling, maar ik werk vanwege de diversiteit aan projecten ook veel binnen interdisciplinaire ontwerpteams. Ik werk veel direct samen met de eigenaar en heb een hele goede band met hem.

De situatie hier is lastig te vergelijken met Nederland. De structuur is misschien iets meer hiërarchisch en de snelheid van ontwerpen tot bouwen is veel hoger. Een persoonlijke uitdaging ligt in het begrijpen van de lokale factoren, zoals de cultuur, gebruiken en het klimaat. Een tropisch klimaat vergt een andere ontwerpaanpak dan dat ik gewend was in Nederland. Het eigenaardige is overigens dat veel lokale architecten dit vaak schijnen te vergeten en erg ´westers´ proberen te ontwerpen."

Kun je iets vertellen over het werkveld?
"Zoals gezegd werk ik aan vele en uiteenlopende projecten, variërend van een woning voor een Nederlands echtpaar tot een van de hoogste torens van Latijns-Amerika. Ook werken we bij verschillende projecten als lokale en uitvoerende architect samen met de ontwerpende architect, zoals bij de uitbreiding van de nationale luchthaven met Foster + Partners.

Mijn ervaring uit Nederland en mijn nuchtere instelling komen hier wel van pas, leiding geven aan een vrijwel Panamees team van architecten en ingenieurs is vaak een uitdaging. De architect heeft hier over het algemeen meer aanzien - en ook verantwoordelijkheid - dan in Nederland. Je wordt altijd met arquitecto aangesproken en staat hier veel centraler in het ontwerpproces.

De opdrachtgevende kant is over het algemeen minder professioneel. Programma´s van eisen bestaan nauwelijks of rammelen aan alle kanten en projectmanagement ontbreekt vaak. Heel veel zaken worden ook pas op de bouw geregeld; het is heel belangrijk dus om direct bij de bouw betrokken te zijn als je wilt dat het wordt uitgevoerd zoals het bedoeld is."

Hoe ben je in het land terechtgekomen?
"In 2003 ben ik met een groep van acht studenten van mijn opleiding Architectuur aan de TU Delft drie weken in Panama geweest. We hebben hier samen met een lokale groep studenten van de nationale universiteit aan een case study gewerkt. Met één van de studentes had ik tijdens dit verblijf een buitengewoon goede klik, met als resultaat dat we contact hebben gehouden. Vrij kort na mijn verblijf in Panama kwam zij naar Nederland op vakantie en wisten we dat het goed zat.

Na anderhalf jaar een relatie op afstand te hebben gehad is zij naar Amsterdam verhuisd, waar ik destijds bij UNStudio werkte. Na drie jaar ging het ons beiden steeds meer trekken om ´terug´ te gaan. Tijdens een treinreis door Europa hebben we de knoop doorgehakt, niet veel later zijn we naar Panama geëmigreerd.

Ik had op dat moment zes jaar bij UNStudio gewerkt als architect en projectleider, maar voor mij lonkten het avontuur, de cultuur en de ongerepte natuur van Panama. Ik heb de crisis in Nederland niet echt meegemaakt, kwam in Panama een economische boom terecht. Het land groeit elk jaar tussen de zeven en de elf procent. Dat ik hier ook zestigurige werkweken zou gaan maken en dat het wat dat betreft niet veel verschilt, wist ik toen nog niet…"

Wat zijn de meest bijzondere dingen die je meemaakt?
"Tja, waar te beginnen. Doordat Panama een relatief klein land is en relaties vaak heel direct zijn, heb ik geregeld aan tafel gezeten met een minister en zelfs de president. En doordat we verschillende projecten aan de kust en op eilanden hebben ben ik verschillende keren per helikopter en bootje naar afgelegen plaatsen geweest waar je als toerist niet komt.

Ook beginnen veel projecten op een hele interessante manier. Eén van mijn eerste projecten was een toren van zeventig verdiepingen, die ik moest ontwerpen en presenteren in drie dagen. Gelukkig is deze nooit gebouwd."

Je vertelde over een flinke economische groei in Panama. Waar liggen de opgaven?
"Er is hier tot op zekere hoogte sprake van een boost, maar door de wereldwijde crisis is er wel een dip in bepaalde segmenten is gekomen, zoals de luxe woningmarkt. Daarentegen is er de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het Panamakanaal - waar ik het bezoekerscentrum voor heb ontworpen - en in de publieke sector (infrastructuur, ziekenhuizen, overheidsgebouwen).

Panama-Stad is één van de weinige steden in Latijns-Amerika met echte hoogbouw; met name aan de kust zijn veel gebouwen van rond de driehonderd meter gebouwd. Zo hoog als in de Golfregio of Azië wordt er (nog) niet gebouwd. Daarvoor ontbreekt het aan lokale know-how. Bovendien zijn de seismologisch eisen vrij hoog, al heeft er meer dan honderd jaar geen noemenswaardige aardbeving meer plaatsgevonden.

De opgave ligt voornamelijk in de kwaliteit van de projecten. Denk bijvoorbeeld aan zaken als duurzaamheid en afwerking, die vaak te wensen over laten. Ik moet er dan ook de grootste moeite voor doen om opdrachtgevers te overtuigen van de waarde van goede kwaliteit."

Is er vraag naar Nederlands ontwerptalent?
"Er is zeker vraag naar goede professionals in het algemeen. Vanuit Nederland is er voor mijn gevoel veel minder aandacht voor Midden- en Zuid-Amerika dan bijvoorbeeld China of het Midden-Oosten. Toch zijn er veel landen die een zelfde soort groei vertonen als in Azië en waar altijd plaats is voor Nederlandse architecten of architectenbureaus.

Toen ik hier kwam, heb ik overwogen om voor mezelf te gaan beginnen, maar ik heb voor mijn gevoel de juiste beslissing genomen om voor een Panamees bureau te gaan werken. Ik merk vaak dat ik met mijn ervaring uit Nederland, zowel uit Delft als bij UNStudio, een andere kijk heb op dingen dan mensen die hier lokaal of in de VS geschoold zijn. Dat wordt erg gewaardeerd.

Wonen en werken in een Latijns-Amerikaans land vergt denk ik wel een zeer open blik en aanpassingsvermogen. Je moet veel dingen accepteren zoals ze zijn en je vooral niet te snel ergeren aan simpele dingen als het verkeer of het klimaat. Ook is kennis van lokale gebruiken en praktijken essentieel en je moet accepteren dat budgetten over het algemeen vrij laag zijn."

Zou je ooit weer terug willen naar Nederland?
"Op dit moment heb ik het hier prima naar mijn zin. Ik heb een fantastische familie hier, er is een tweede kind op komst en ik heb een hele goede en inspirerende baan waarbij ik me geen moment verveel. Mijn vrouw en ik hebben wel altijd tegen elkaar gezegd dat als het ons niet meer zou bevallen we ergens anders heen zouden gaan. Of dat Nederland is betwijfel ik overigens. Al zou ik natuurlijk best graag vaker even terug willen en mis ik mijn familie, mijn collega´s, vrienden en natuurlijk Amsterdam.

Panama-Stad is een fijne plek om te wonen; goed klimaat, relatief veilig en vriendelijke mensen, maar ik mis wel de cultuur en historie van Amsterdam en andere Nederlandse plaatsen. Ik zou graag even het Rijksmuseum in willen wandelen, of op een bootje willen dobberen bij een grachtenconcert. Aan de andere kant; ik ken weinig plekken waar je elke dag van het jaar ´s avonds na je werk in een temperatuur van zo´n 25 tot dertig graden nog een duik in het zwembad kan nemen..."

Trefwoorden

zomerserie mallol & mallol arquitectos eric den eerzamen panama

1	Wooncomplex in zilver en goud voor Rotterdamse Wilhelminapier maandag, 24 maart
2	Start verbouwing van monumentale toren aan Coolsingel Rotterdam woensdag, 26 maart
3	Bouw van Schoemaker Toren in Delft gestart maandag, 24 maart
4	Buiksloterham – stedenbouw volgens Cityplot concept krijgt vorm woensdag, 26 maart
5	De Witte Panden in Rotterdam Noord – een tweede leven voor jaren 80-architectuur maandag, 24 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Meld je aan voor de zomerserie ‘Architect in het buitenland’!

3 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Hongarije

23 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Zwitserland

26 juli 2024

Nieuwe zomerserie: Ruimte voor iets anders

14 juli 2015

Zomerserie (1): Architect in... Turkije

24 juli 2014

Zomerserie (2): Architect in... Brazilië

29 juli 2014

Zomerserie (4): Architect in... Duitsland

5 augustus 2014

Nieuwe zomerserie: Architect in het buitenland

1 juli 2014

Zomerserie (5): Architect in... Australië

7 augustus 2014

Zomerserie (3): Architect in... China

31 juli 2014

Zomerserie (8): Architect in... Engeland

19 augustus 2014

Nicaragua-kanaal kost vijftig miljard dollar

12 september 2014

Zomerserie (7): Architect in... Portugal

14 augustus 2014

Zomerserie (10): Architect in… Oman

29 augustus 2014

Uitgebreid Panamakanaal eind juni geopend

24 maart 2016

Zomerserie (9): Architect in... Zwitserland

21 augustus 2014

Aanleg Nicaraguakanaal van start

23 december 2014

Panama opent verdiept en verbreed kanaal

27 juni 2016

Boskalis legt wooneiland aan in Panama

16 maart 2015

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

29 mei 2019

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

5 juli 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Space Encounters ontwerpt ShowDepot voor collectie De.Groen aan haven in Arnhem

Gisteren, 15:43

Net voorbij het punt dat de IJssel zich afsplitst van de Rijn, ligt een lang havenbekken met daarachter Industriepark Kleefse Waard (IPKW). Aan de kade daar verrijst komend jaar een hybride van tentoonstellingsruimte en depot voor collectie De.Groen.

Strategische visie van MVRDV voor ‘kwaliteitssprong’ Roosendaal

Gisteren, 14:05

De gemeenteraad van Roosendaal heeft op 17 maart RSD40 goedgekeurd, een strategische toekomstvisie tot 2040 voor de stad, dorpen en buitengebieden van de gemeente. Dit plan is ontwikkeld door een team onder leiding van MVRDV.

Nieuwe Bibliotheek Bonaire ademt couleur locale

Gisteren, 11:28

Toegankelijk, uitnodigend en vol lokale inspiratie: de langverwachte community library van Bonaire heeft deze maand officieel de deuren geopend. Het ontwerp van het Groningse bureau includi geeft kleur en warmte aan deze huisvesting.

Team V stelt twee nieuwe partners aan

Gisteren, 09:57

Architecten Irène Horvers en Frank Bouwman zijn aangetreden als partners van Team V Architectuur. Sinds 25 maart 2025 geven zij samen met Do Janne Vermeulen en Jeroen van Schooten leiding aan het architectenbureau.

Wateroverlast en bodemdaling kunnen woningbouw bedreigen

Gisteren, 10:36

Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) deed onderzoek naar de gevolgen van bodemdaling en wateroverlast in gebieden waar gebouwd kan worden.

Organisaties willen sneller actie van politiek in stikstofcrisis

Gisteren, 10:02

Verschillende organisaties vinden dat het kabinet nu echt vaart moet maken met het aanpakken van de stikstofcrisis.

Kampen begint kort geding tegen Enexis om aansluiting schoolgebouw

26 maart, 10:56

De gemeente Kampen spant een kort geding aan tegen netbeheerder Enexis omdat die een nieuw duurzaam Kindcentrum niet zou kunnen aansluiten op het stroomnet.

Ballast Nedam ziet nettowinst en omzet stijgen

25 maart, 4:37

Ballast Nedam zag de nettowinst vorig jaar verdrievoudigen tot 74 miljoen euro. De omzet steeg licht tot 1,2 miljard euro.

Provincies willen drinkwaterbesparing in nieuwe huizen

25 maart, 10:02

Provincies vragen om regels die ervoor moeten zorgen dat bij de bouw en renovatie van huizen waterbesparende technieken worden toegepast.

Parijs stemt voor autovrij maken van 500 straten

24 maart, 10:30

Parijzenaars hebben er in een referendum voor gestemd om vijfhonderd straten in de stad af te sluiten voor auto’s. Slechts 4% van de stemgerechtigden bracht een stem uit.

Ga naar het nieuws-archief