Gebouw van het Latijns-Amerikaanse parlement in Panama-Stad, ontworpen door Eric den Eerzamen

Bezoekerscentrum Panamakanaal, ontworpen door Eric den Eerzamen

Zomerserie (6): Architect in... Panama

12 augustus 2014, 15:57

Deze zomer interviewt Architectenweb een aantal Nederlandse architecten die zijn vertrokken naar het buitenland. Waarom hebben ze deze stap gezet, welke verschillen met werken in Nederland komen ze tegen en wat is hun toekomstperspectief? In deze zesde aflevering een gesprek met Eric den Eerzamen, die werkzaam is bij Mallol & Mallol Arquitectos in Panama. "De opgave ligt hier vooral in de kwaliteit van de projecten."

Hoe zien je werkzaamheden eruit?
"Ik werk sinds 2008 bij Mallol & Mallol, dat zo’n 160 medewerkers telt. Vanwege mijn positie, formeel design director geheten, ben ik bij veel verschillende aspecten van het ontwerpproces betrokken. Ik werk aan gemiddeld vijf tot zeven projecten tegelijk, van schetsontwerp tot projecten in uitvoering Er is dan ook geen enkele dag hetzelfde. De ene dag sta ik met kloppend hart op de 64e verdieping van een wolkenkrabber, de andere zit ik de hele dag in een ontwerpvergadering met een opdrachtgever of adviseur.

De afgelopen jaren heb ik me vooral toegespitst op overheids- en institutionele projecten, waarvan verschillende in een Design & Construct-vorm zijn aanbesteed. Naast projecten houd ik me ook bezig met verschillende andere zaken binnen het bureau, zoals interne organisatie, duurzaamheid en softwareontwikkelingen. Ik probeer me op de hoogte te houden door middel van cursussen op het gebied van bijvoorbeeld BIM en ik heb afgelopen jaar mijn LEED AP-diploma gehaald."

Hoe is het bureau georganiseerd?
"Mallol & Mallol is het grootste bureau van Panama en een van de grootste uit de regio. Het is opgericht als een familiebedrijf en wordt geleid door de vader en zoon. Daarnaast zijn twee dochters actief in het bedrijf. Het werkterrein is breed: er zijn afdelingen stedenbouw, architectuur en interieur, daarnaast doen we inspecties op de bouw en we hebben een eigen grafische afdeling. De laatste jaren zijn we een (inhaal)slag aan het maken op het vlak van duurzaam bouwen en BIM, bij beide ontwikkelingen ben ik direct betrokken.

Ik ben verantwoordelijk voor een architectuurafdeling, maar ik werk vanwege de diversiteit aan projecten ook veel binnen interdisciplinaire ontwerpteams. Ik werk veel direct samen met de eigenaar en heb een hele goede band met hem.

De situatie hier is lastig te vergelijken met Nederland. De structuur is misschien iets meer hiërarchisch en de snelheid van ontwerpen tot bouwen is veel hoger. Een persoonlijke uitdaging ligt in het begrijpen van de lokale factoren, zoals de cultuur, gebruiken en het klimaat. Een tropisch klimaat vergt een andere ontwerpaanpak dan dat ik gewend was in Nederland. Het eigenaardige is overigens dat veel lokale architecten dit vaak schijnen te vergeten en erg ´westers´ proberen te ontwerpen."

Kun je iets vertellen over het werkveld?
"Zoals gezegd werk ik aan vele en uiteenlopende projecten, variërend van een woning voor een Nederlands echtpaar tot een van de hoogste torens van Latijns-Amerika. Ook werken we bij verschillende projecten als lokale en uitvoerende architect samen met de ontwerpende architect, zoals bij de uitbreiding van de nationale luchthaven met Foster + Partners.

Mijn ervaring uit Nederland en mijn nuchtere instelling komen hier wel van pas, leiding geven aan een vrijwel Panamees team van architecten en ingenieurs is vaak een uitdaging. De architect heeft hier over het algemeen meer aanzien - en ook verantwoordelijkheid - dan in Nederland. Je wordt altijd met arquitecto aangesproken en staat hier veel centraler in het ontwerpproces.

De opdrachtgevende kant is over het algemeen minder professioneel. Programma´s van eisen bestaan nauwelijks of rammelen aan alle kanten en projectmanagement ontbreekt vaak. Heel veel zaken worden ook pas op de bouw geregeld; het is heel belangrijk dus om direct bij de bouw betrokken te zijn als je wilt dat het wordt uitgevoerd zoals het bedoeld is."

Hoe ben je in het land terechtgekomen?
"In 2003 ben ik met een groep van acht studenten van mijn opleiding Architectuur aan de TU Delft drie weken in Panama geweest. We hebben hier samen met een lokale groep studenten van de nationale universiteit aan een case study gewerkt. Met één van de studentes had ik tijdens dit verblijf een buitengewoon goede klik, met als resultaat dat we contact hebben gehouden. Vrij kort na mijn verblijf in Panama kwam zij naar Nederland op vakantie en wisten we dat het goed zat.

Na anderhalf jaar een relatie op afstand te hebben gehad is zij naar Amsterdam verhuisd, waar ik destijds bij UNStudio werkte. Na drie jaar ging het ons beiden steeds meer trekken om ´terug´ te gaan. Tijdens een treinreis door Europa hebben we de knoop doorgehakt, niet veel later zijn we naar Panama geëmigreerd.

Ik had op dat moment zes jaar bij UNStudio gewerkt als architect en projectleider, maar voor mij lonkten het avontuur, de cultuur en de ongerepte natuur van Panama. Ik heb de crisis in Nederland niet echt meegemaakt, kwam in Panama een economische boom terecht. Het land groeit elk jaar tussen de zeven en de elf procent. Dat ik hier ook zestigurige werkweken zou gaan maken en dat het wat dat betreft niet veel verschilt, wist ik toen nog niet…"

Wat zijn de meest bijzondere dingen die je meemaakt?
"Tja, waar te beginnen. Doordat Panama een relatief klein land is en relaties vaak heel direct zijn, heb ik geregeld aan tafel gezeten met een minister en zelfs de president. En doordat we verschillende projecten aan de kust en op eilanden hebben ben ik verschillende keren per helikopter en bootje naar afgelegen plaatsen geweest waar je als toerist niet komt.

Ook beginnen veel projecten op een hele interessante manier. Eén van mijn eerste projecten was een toren van zeventig verdiepingen, die ik moest ontwerpen en presenteren in drie dagen. Gelukkig is deze nooit gebouwd."

Je vertelde over een flinke economische groei in Panama. Waar liggen de opgaven?
"Er is hier tot op zekere hoogte sprake van een boost, maar door de wereldwijde crisis is er wel een dip in bepaalde segmenten is gekomen, zoals de luxe woningmarkt. Daarentegen is er de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het Panamakanaal - waar ik het bezoekerscentrum voor heb ontworpen - en in de publieke sector (infrastructuur, ziekenhuizen, overheidsgebouwen).

Panama-Stad is één van de weinige steden in Latijns-Amerika met echte hoogbouw; met name aan de kust zijn veel gebouwen van rond de driehonderd meter gebouwd. Zo hoog als in de Golfregio of Azië wordt er (nog) niet gebouwd. Daarvoor ontbreekt het aan lokale know-how. Bovendien zijn de seismologisch eisen vrij hoog, al heeft er meer dan honderd jaar geen noemenswaardige aardbeving meer plaatsgevonden.

De opgave ligt voornamelijk in de kwaliteit van de projecten. Denk bijvoorbeeld aan zaken als duurzaamheid en afwerking, die vaak te wensen over laten. Ik moet er dan ook de grootste moeite voor doen om opdrachtgevers te overtuigen van de waarde van goede kwaliteit."

Is er vraag naar Nederlands ontwerptalent?
"Er is zeker vraag naar goede professionals in het algemeen. Vanuit Nederland is er voor mijn gevoel veel minder aandacht voor Midden- en Zuid-Amerika dan bijvoorbeeld China of het Midden-Oosten. Toch zijn er veel landen die een zelfde soort groei vertonen als in Azië en waar altijd plaats is voor Nederlandse architecten of architectenbureaus.

Toen ik hier kwam, heb ik overwogen om voor mezelf te gaan beginnen, maar ik heb voor mijn gevoel de juiste beslissing genomen om voor een Panamees bureau te gaan werken. Ik merk vaak dat ik met mijn ervaring uit Nederland, zowel uit Delft als bij UNStudio, een andere kijk heb op dingen dan mensen die hier lokaal of in de VS geschoold zijn. Dat wordt erg gewaardeerd.

Wonen en werken in een Latijns-Amerikaans land vergt denk ik wel een zeer open blik en aanpassingsvermogen. Je moet veel dingen accepteren zoals ze zijn en je vooral niet te snel ergeren aan simpele dingen als het verkeer of het klimaat. Ook is kennis van lokale gebruiken en praktijken essentieel en je moet accepteren dat budgetten over het algemeen vrij laag zijn."

Zou je ooit weer terug willen naar Nederland?
"Op dit moment heb ik het hier prima naar mijn zin. Ik heb een fantastische familie hier, er is een tweede kind op komst en ik heb een hele goede en inspirerende baan waarbij ik me geen moment verveel. Mijn vrouw en ik hebben wel altijd tegen elkaar gezegd dat als het ons niet meer zou bevallen we ergens anders heen zouden gaan. Of dat Nederland is betwijfel ik overigens. Al zou ik natuurlijk best graag vaker even terug willen en mis ik mijn familie, mijn collega´s, vrienden en natuurlijk Amsterdam.

Panama-Stad is een fijne plek om te wonen; goed klimaat, relatief veilig en vriendelijke mensen, maar ik mis wel de cultuur en historie van Amsterdam en andere Nederlandse plaatsen. Ik zou graag even het Rijksmuseum in willen wandelen, of op een bootje willen dobberen bij een grachtenconcert. Aan de andere kant; ik ken weinig plekken waar je elke dag van het jaar ´s avonds na je werk in een temperatuur van zo´n 25 tot dertig graden nog een duik in het zwembad kan nemen..."

Trefwoorden

zomerserie mallol & mallol arquitectos eric den eerzamen panama

1	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
2	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
3	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
4	Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen maandag, 19 mei
5	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Meld je aan voor de zomerserie ‘Architect in het buitenland’!

3 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Hongarije

23 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Zwitserland

26 juli 2024

Nieuwe zomerserie: Ruimte voor iets anders

14 juli 2015

Zomerserie (1): Architect in... Turkije

24 juli 2014

Zomerserie (2): Architect in... Brazilië

29 juli 2014

Zomerserie (4): Architect in... Duitsland

5 augustus 2014

Nieuwe zomerserie: Architect in het buitenland

1 juli 2014

Zomerserie (5): Architect in... Australië

7 augustus 2014

Zomerserie (3): Architect in... China

31 juli 2014

Zomerserie (8): Architect in... Engeland

19 augustus 2014

Nicaragua-kanaal kost vijftig miljard dollar

12 september 2014

Zomerserie (7): Architect in... Portugal

14 augustus 2014

Zomerserie (10): Architect in… Oman

29 augustus 2014

Uitgebreid Panamakanaal eind juni geopend

24 maart 2016

Zomerserie (9): Architect in... Zwitserland

21 augustus 2014

Aanleg Nicaraguakanaal van start

23 december 2014

Panama opent verdiept en verbreed kanaal

27 juni 2016

Boskalis legt wooneiland aan in Panama

16 maart 2015

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

29 mei 2019

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

5 juli 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Voids benadert lastig plangebied als aantrekkelijke leefomgeving

Gisteren, 16:48

In opdracht van de gemeente ’s-Hertogenbosch en woningcorporatie Zayaz heeft bureau Voids het stedenbouwkundig plan en het beeldkwaliteitsplan voor de nieuwe woonbuurt De Donken opgesteld.

Een gevel uit treinramen voor een onderhoudsgebouw van NS

Gisteren, 12:34

In opdracht van NS heeft Arcadis een nieuwe zogenoemde kuilwielenbank voor de onderhoudslocatie Leidschendam ontworpen. De architectuur van het gebouw is sterk bepaald door de situatie op het emplacement en het hergebruik van ‘spoorse’ materialen.

Volume brengt circulaire souvenirs en een grijpmachine naar de Architectuurbiënnale

19 mei, 5:08

Bezoekers van de Architectuurbiënnale in Venetië kunnen in de Giardini proberen een ‘Circular Souvenir’ uit een grijpmachine te vissen. De machine is geplaatst door architectuurtijdschrift Volume; de souvenirs zijn ontworpen door diverse architecten.

Meer woningbouw: graag, maar dan wel goede en gezonde woningen met voldoende daglicht

19 mei, 1:37

Naar aanleiding van het advies dat de commissie STOEP recent publiceerde, benadrukt architect Maarten van Bremen, voorzitter van stichting Dutch Daylight, dat de regelgeving voor bouwkwaliteit uiteindelijk bijdraagt aan fysieke en mentale gezondheid.

Nieuwe editie van de Architecten Wielerkoers

Gisteren, 14:45

Architecten met een passie voor (interieur)architectuur én voor fietsen kunnen hun hart ophalen bij de derde editie van de Architecten Wielerkoers, op donderdag 4 september 2025.

Nieuwe Rotterdamse aanpak woningbouw: meer snelheid, minder regels en heldere keuzes

Gisteren, 09:49

Met kortere procedures, minder regels en duidelijke kaders voor ontwikkelaars en bouwers wil Rotterdam sneller betaalbare woningen bouwen, zonder in te leveren op kwaliteit of duurzaamheid.

Gemeenten krijgen 7.000 euro per gebouwde betaalbare woning

19 mei, 3:05

Dat maakte woonminister Mona Keijzer (BBB) bekend. In 2025 is de grens voor betaalbaarheid vastgesteld op 405.000 euro voor een koophuis.

Marian Herman wordt algemeen directeur ontwikkelaar Edge

19 mei, 1:14

Hij volgt per 1 september de huidige CEO en oprichter van het bedrijf Coen van Oostrom op, die een andere functie gaat vervullen binnen Edge.

KYK Architecten/Quadraat neemt architectenbureau MD2A over

19 mei, 12:59

De beide bureaus richten zich op architectuur op vergelijkbare gebieden en de overname past goed bij de de ontwikkelambitie van KYK Architecten, laat het Goudse bureau weten.