Hoofdkantoor ThyssenKrupp in Essen, waar Van Herwijnen overigens niet aan heeft meegewerkt

Zomerserie (4): Architect in... Duitsland

5 augustus 2014, 15:09

Deze zomer interviewt Architectenweb een aantal Nederlandse architecten die zijn vertrokken naar het buitenland. Waarom hebben ze deze stap gezet, welke verschillen met werken in Nederland komen ze tegen en wat is hun toekomstperspectief? In deze vierde aflevering een gesprek met Raoul van Herwijnen, die werkzaam is bij het Duitse JSWD Architekten. “Soms verbaast het me dat er hier zo weinig Nederlanders werken.”

Hoe ziet een werkdag bij JSWD eruit?
"Van tevoren weet je dat nooit helemaal precies. In mijn functie ben je de hele dag bezig met uitvoerende werkzaamheden. Het uitwerken van technische details, bouwen van maquettes en vervaardigen van architectonische tekeningen zijn grofweg de taken waar je als jonge architect mee te maken krijgt. Daarnaast zijn er dagelijkse afstemmingsmomenten met chef-architecten, projectarchitecten en externe adviseurs.

Afgelopen anderhalf jaar heb ik voornamelijk aan prijsvragen gewerkt. Vooral in Keulen en omgeving is ons bureau een van de grotere en bekendere bureaus. Met opdrachten in Oostenrijk, Frankrijk, Italië, Zwitserland en Luxemburg kun je ons bureau internationaal georiënteerd noemen."

Hoe is het bureau georganiseerd?
"JSWD Architekten, dat is gevestigd in Keulen, telt ongeveer tachtig medewerkers. Misschien is het illustratief voor de organisatie dat het bureau over vier verdiepingen is verdeeld. Op de eerste verdieping wordt door de afdeling ‘Wettbewerb’ voornamelijk aan prijsvragen gewerkt. Hier heerst min of meer een atelierachtige werksfeer.

Een gewonnen prijsvraag wordt vervolgens doorgegeven naar de tweede of derde verdieping. Hier huisvest de afdeling ‘Planung’, zeg maar uitvoering. Deze afdeling werkt de projecten verder uit tot VO, DO, bestek, werktekeningen, enzovoort. Op de vierde verdiepingen zitten de vier directeuren annex chef-architecten en het secretariaat. Verder zijn er drie partners werkzaam in ons bureau.

De meeste bouwopdrachten waaraan ons bureau heeft gewerkt zijn kantoren. Daarnaast werken wij veel aan onderzoeksinstituten, scholen, ziekenhuizen en herbestemmingen. De bureaucultuur verschilt ongetwijfeld van de Nederlandse, maar aangezien ik ondertussen langer in Duitsland dan in Nederland werkzaam ben valt het me inmiddels niet meer op.

Erg bekend is natuurlijk het verschil dat zich het beste laat beschrijven door de spreuk: Dienst ist Dienst und Schnapps ist Schnapps, wat neerkomt op het gegeven dat werk en privé gescheiden domeinen zijn. Gelukkig gaan de Rijnlanders er een stuk meer ontspannen mee om, maar als Nederlander moet je niet vergeten dat die scheiding het uitgangspunt is."

Hoe ligt in Duitsland de verhouding tussen architect en opdrachtgever?
"Opdrachtgevers zijn vaak gemeentes van grotere steden, bedrijven die in heel Duitsland actief zijn en enkele Duitse multinationals. Het is de taak van de architect om de opdrachtgever te overtuigen van zijn oplossingen en gekozen architectuur. Bijna altijd komen geld en tijd hierbij direct om de hoek kijken. Welke architect zei ook alweer dat geld en tijd de grootste vijanden van de architectuur waren?

De verhouding is tussen opdrachtgever en architect is er een van wederzijds respect. Het is vaak wonderlijk hoe direct Duitsers kunnen zijn zonder hun respect en beleefdheid jegens de ander te verliezen. Op de bouwplaats wordt de architect met Herr Architekt aangesproken, wat zou kunnen duiden op de traditionele rol die de architect in het bouwproces had. Net als in Nederland is de invloed van architecten door de steeds complexere bouwprocessen en de opkomst van bouwprojectmanagementbureaus tanende. In de praktijk is de taak van de architect a priori het waarborgen van de architectonische kwaliteit."

Hoe ben je in Duitsland terechtgekomen?
"Tijdens mijn stage bij Benthem Crouwel Architekten heb ik met veel Duitse collega's samengewerkt. Hun vakinhoudelijke kennis en technische kwalificaties werden door het bureau geroemd. Hierdoor ben ik me meer en meer voor de Duitse architectuur gaan interesseren. Na mijn afstuderen wilde ik eigenlijk een tweede master aan de ETH volgen, maar helaas werd mijn aanvraag vriendelijk afgewezen.

Een van de toelatingseisen van deze opleiding een jaar werkervaring op een Duitstalig bureau. Dus toen dacht ik, laat ik daar dan maar mee beginnen. Ik solliciteerde bij zes bekende Duitse bureaus en kreeg in Frankfurt bij schneider+schumacher architekten de mogelijkheid om als stagiair te beginnen. Door een Leonardo da Vinci-beurs was het mogelijk om in die functie financieel rond te komen. Ook de in Nederland heersende recessie was van invloed op mijn beslissing om mijn kansen in het buitenland te wagen."

Wat voor dingen die je meemaakt zou je als typisch Duits typeren?
"Schneider+schumacher architekten was zo'n dynamisch bureau, dat iedere medewerker elke maandagochtend standaard een half uur bezig was met telefoontjes aannemen. Als de secretaresse in gesprek was werden alle telefoontjes direct naar de andere medewerkers doorverbonden. Bij iedereen ging dan de telefoon. Onder collega's was het een hele sport deze telefoontjes zo snel mogelijk af te handelen. Aangezien ik in die tijd de Duitse taal nog niet zo machtig was, gaf dit af en toe aanleiding tot hilarische spraakverwarringen.

Grappig was ook het afgelopen WK, toen Nederland de finale dreigde te gaan halen. Ik waarschuwde mijn directe collega's alvast dat als Nederland die zondag wereldkampioen zou worden, ik die maandag niet op het werk zou verschijnen. Waarop zij lachend antwoordden dat als Duitsland wereldkampioen zou worden, ik hier die maandag waarschijnlijk in mijn eentje op het werk zou zitten.

Goed, Duitsland werd kampioen, maar maandagmorgen kwam iedereen natuurlijk braaf op het werk opdagen. Na een kwartiertje bij de koffie napraten ging men over tot de orde van de dag, waarmee het thema wereldkampioenschap was afgesloten. Ik heb ze er daarna niet meer over gehoord. Wat dat betreft kun je aan wereldkampioen zijn ook wennen."

Hoe is de economische situatie in Duitsland?
"Die is gewoon goed. In tegenstelling tot Nederland is er bijvoorbeeld nauwelijks leegstand van kantoren. De huizenprijzen zijn stabiel gebleven en de architectuursector weet zich goed te handhaven. Wel worden er in Duitsland veel mensen tot architect opgeleid, wat voor de nodige druk op de arbeidsmarkt zorgt.

Door de stijgende huurprijzen op de woningmarkt, wordt het steeds interessanter voormalige kantoorgebouwen een nieuwe bestemming te geven. Ons bureau is momenteel binnen twee van dat soort opgaven actief. Mijn inschatting is dat je in de toekomst meer dit soort opgaven zult zien. Dit biedt ook vele mogelijkheden om kwaliteit aan de bestaande stad toe te voegen."

Kun je het land aanraden bij Nederlandse architecten?
"Soms verbaast het me dat er zo weinig jonge Nederlandse architecten in Duitsland zijn. Ik ken wel veel jonge architecten die ervoor gekozen hebben om in landen als Zwitserland, Engeland en vooral België aan de slag te gaan.

Mijn ervaringen in Duitsland zijn erg positief, het is een fantastisch land om in te werken. Alles functioneert; je hebt vrijwel altijd met hoog gemotiveerde werknemers te maken, afspraken worden altijd nagekomen en de kwaliteit van bouwen is hoog. De consequentie hiervan is wel dat Duitsers zelf veeleisend kunnen zijn en in sommige situaties niet al te flexibel.

Mede dankzij ons Super Dutch-imago genieten Nederlandse architecten een uitstekende reputatie. Duitsers waarderen onze creatieve en inventieve kwaliteiten, daarnaast zijn wij in de ogen van vele Oosterburen makkelijk in de omgang. Dit lijkt me een goede combinatie met het technisch vakmanschap waarover veel Duitse bureaus beschikken. Er is hier absoluut vraag naar Nederlands ontwerptalent, alleen moet je wel de taal machtig zijn. Met Engels kom je hier doorgaans niet ver."

Zou je ooit weer terug willen naar Nederland?
"Ik sta daar neutraal in. Officieel ben ik geëmigreerd naar Duitsland. Natuurlijk mis ik Nederland af en toe, vooral Rotterdam waar veel oude bekenden van de TU Delft wonen. Alleen zou ik in Nederland een baan als architect meer missen dan dat ik hier als architect Nederland mis. Dat kan in de toekomst veranderen, maar tot dusver heb ik het erg naar mijn zin."

Trefwoorden

zomerserie raoul van herwijnen duitsland

1	Plan voor nieuwe buurt op plek hoofdkantoor ABN AMRO op de Zuidas vrijdag, 10 oktober
2	Flat Amsterdam-Noord 'aangekopt' met 53 seniorenwoningen donderdag, 9 oktober
3	‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’ vrijdag, 10 oktober
4	bureau SLA ontdekt, transformeert en gebruikt rijksmonumentale werkplaats donderdag, 9 oktober
5	Duitsland slokt Nederlandse bouwkracht op maandag, 13 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Meld je aan voor de zomerserie ‘Architect in het buitenland’!

3 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Spanje

17 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Australië

30 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Hongarije

23 juli 2024

Zomerserie: Architect in... Zwitserland

26 juli 2024

Zomerserie (10): Architect in… Oman

29 augustus 2014

Zomerserie (7): Architect in... Portugal

14 augustus 2014

Zomerserie (5): Architect in... Australië

7 augustus 2014

Zomerserie (6): Architect in... Panama

12 augustus 2014

Nieuwe zomerserie: Ruimte voor iets anders

14 juli 2015

Zomerserie (9): Architect in... Zwitserland

21 augustus 2014

Zomerserie (8): Architect in... Engeland

19 augustus 2014

'Duitsland moet miljoen woningen bouwen'

10 juli 2014

Situatie architecten in buurlanden gunstiger

7 augustus 2013

Zomerserie (1): Architect in... Turkije

24 juli 2014

Nieuwe zomerserie: Architect in het buitenland

1 juli 2014

S&P: huizenprijzen stijgen verder

29 juli 2014

Zomerserie (2): Architect in... Brazilië

29 juli 2014

Zomerserie (3): Architect in... China

31 juli 2014

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

29 mei 2019

Meld je aan voor de Architectenweb zomerserie ‘Offline’

5 juli 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Daan Zandbelt wordt nieuwe Spoorbouwmeester

30 minuten geleden

Per 1 januari volgt hij Marianne Loof op in die rol. Zandbelt is partner bij architectenbureau De Zwarte Hond en was van 2016 tot 2020 Rijksadviseur Stad en Infrastructuur.

Kantoorgebouw door Arthur Staal aan de Schinkel gerenoveerd en uitgebreid

3 uur geleden

Het bestaande gebouw is naar ontwerp van Office Winhov zoveel mogelijk gerestaureerd, nieuwe toevoegingen zijn zichtbaar gemaakt door hedendaagse materialen en proporties.

Architect@Work strijkt 30 en 31 oktober neer in De Kromhouthal in Amsterdam

Vandaag, 10:00

Op donderdag 30 en vrijdag 31 oktober 2025 vindt Architect@Work plaats in De Kromhouthal in Amsterdam-Noord. Het wordt de tweede editie van het event in de metropoolregio Amsterdam en Architectenweb organiseert er weer een sprekersprogramma.

Bureau POLO geselecteerd als architect voor nieuw dienstencentrum in Beerse

Gisteren, 13:56

Het bureau POLO heeft een voorontwerp voor een nieuw gemeentelijk dienstencentrum van de gemeente Beerse gemaakt. Het project kwam, in opdracht van de gemeente, tot stand in samenwerking met ontwikkelaar en bouwer Groep Van Roey.

Pararius: huurmarkt zit op slot, huren stijgen verder

4 uur geleden

De vrije sector huurmarkt zit nog altijd ‘compleet op slot’, meldt woningplatform Pararius op basis van cijfers over het derde kwartaal.

PBL: Ook nieuw plan voor circulaire economie is niet genoeg

Gisteren, 14:42

In de nieuwe versie van het zogeheten Nationaal Programma Circulaire Economie staan ‘vooral veel intenties en plannen’, schrijft het planbureau.

Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen

Gisteren, 10:24

De klimaatverandering versnelt en de biodiversiteit gaat hard achteruit, terwijl er volgens de WKR steeds meer van de bossen en bodems wordt gevraagd.