Wijdlopige avond met Koolhaas over platteland

29 april 2016, 12:11

Op dinsdagavond 26 april 2016 gaf Rem Koolhaas met zijn mededocenten een tussenpresentatie van het onderzoek dat hij met een groep studenten aan Harvard uitvoert naar het platteland. Bedoeld als een test van nieuwe ideeën werd het een wijdlopige avond, een soort collectieve brainstorm.

Tekst Michiel van Raaij

Enkele jaren voor de door Rem Koolhaas gecureerde tentoonstelling ‘Elements of Architecture’ op de Biënnale van Venetië, vond in De Dépendance in het Schieblock in Rotterdam een avond plaats waar Koolhaas het eerste onderzoek toonde en bediscussieerde dat hij met een groep studenten aan Harvard had uitgevoerd naar de elementen van de architectuur. Een snel ingerichte tentoonstelling illustreerde hoe de elementen opgebouwd waren. Wat later haarscherp werd, was die avond nog allemaal zeer schetsmatig.

Op dinsdag 26 april 2016 werd in De Dépendance, inmiddels gevestigd op de negende verdieping van de Hoftoren tegenover het Schieblock, eenzelfde soort avond gehouden. Met een groep studenten aan Harvard doet Koolhaas momenteel onderzoek naar het platteland. Op deze avond werden hun eerste bevindingen getoond via een kleine tentoonstelling en door Koolhaas en zijn mededocenten besproken en geanalyseerd. Binnen enkele jaren moet dit onderzoek resulteren in een tentoonstelling in een Amerikaans museum, beloofde Koolhaas; op deze avond zouden de eerste bevindingen getest worden.

Direct aan het begin van de avond werd echter duidelijk dat het hier, in tegenstelling tot de avond rond de elementen van de architectuur, niet om het testen van de eerste ideeën ging. Koolhaas zelf is, met verschillende onderzoeksteams, al jaren bezig met zijn onderzoek naar het platteland. Het testen van de eerste ideeën heeft daarom allang plaatsgevonden. In het onderzoek van de Harvard-studenten waren enkele ideeën uit die eerdere onderzoeken ook duidelijk terug te zien. Wat hier gebeurde was dat Koolhaas testte welke ideeën aan de eerder verzamelde ideeën toegevoegd konden worden.

Geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd
De belangrijkste ideeën van Koolhaas over het platteland zullen onderhand bekend zijn. Na een decennialange focus op de stad is het hoog tijd dat we onze aandacht ook richten op die andere 98% van de aarde, stelde Koolhaas polemisch. Hij definieert het platteland als ‘alles behalve de stad’. Deze enorm brede definitie zou de focus van de avond niet helpen, maar daarover later meer.

De agrarische productie op het platteland wordt in toenemende mate geïndustrialiseerd en gecomputeriseerd, en door steeds grotere machines uitgevoerd, aldus Koolhaas. Die agrarische productie wordt aangevuld door steeds grotere gebouwen waar machines het meeste werk doen: distributiecentra, industriële productie en serverfarms. In deze gebouwen zijn mensen bijzaak, stelde Koolhaas: ontstaat hier een post-menselijke architectuur? Deze architectuur-zonder-mensen valt traditioneel buiten het werkveld van architecten, maar zouden architecten hier niet ook naar moeten kijken? Hebben we deze hyperrationele productie misschien nodig om onze steeds frivolere levensstijl in de stad mogelijk te maken?

Het tweede thema dat Koolhaas op het platteland signaleert is dat de traditionele levensstijl er in rap tempo vervangen worden door het toeristische clichébeeld hiervan. Voor de bewoning van het platteland bestaat geen ander model meer dan het bouwen van een traditioneel huis, werd later op de avond gesteld. Maar wat zo op het oog stabiel lijkt, vertelde Koolhaas, is onderhuids drastisch veranderd. Het werk in de toeristische industrie wordt vaak bijvoorbeeld gedaan door immigranten, die ook hun eigen cultuur een plek geven op hetzelfde platteland.

In de door de Harvard-studenten ingerichte tentoonstelling werden deze thema’s verder onderzocht. Hoe werkt een distributiecentrum van Amazon precies? Hoe heeft de schaal van de machines die op het platteland ingezet worden zich in de tijd ontwikkeld? Hoe is door veredeling een steeds esthetischer agrarisch product ontstaan? Dat soort vragen. Interessant werd het daar waar gekeken was hoe het Afrikaanse platteland een toeristische trekpleister zou kunnen worden en hoe het toerisme in China eruit ziet. Doordat de Harvard-studenten uit de hele wereld komen, wordt er automatisch korte metten gemaakt met een mogelijk eurocentrisme, constateerde Koolhaas.

Van immigratie tot Silicon Valley
De discussie de rest van de avond waaierde vervolgens alle kanten op. Van immigranten die het ontvolkte Duitse platteland nieuw leven inblazen, via het platteland als ruimte voor experiment wat betreft architectuur en manier van samenleven, tot de groeiende macht van multinationals. Het enige land dat tegen dat laatste werkelijk weerstand biedt is China, constateerde Koolhaas. Nou ja, intern dan. Een week geleden werd juist bekend dat een Chinees bedrijf 1% van de Australische grond had gekocht.

De gehanteerde brede definitie van het platteland maakte de discussie onmogelijk breed. Waar Koolhaas op het ene moment constateerde dat we als wereld de vluchtelingencrisis zelf veroorzaakt hebben, ging het gesprek even later weer over wat nostalgie precies betekende en welke voor- en nadelen dit had, terwijl het daarvoor weer over de ‘cult of the hideaway’ was gegaan: de behoefte om gebouwen op het platteland soms in het landschap te verstoppen.

Een van de weinige rode lijnen die in de discussie te bespeuren was, betrof de terugkerende verwondering wat betreft de grote technologiebedrijven uit Silicon Valley en Seattle, en hun architectuur. Welke lessen daaruit geleerd kon worden, bleef echter onduidelijk. Het kleiner wordende, of zelfs afwezige, verschil tussen steden en het platteland dat op veel plaatsen in de wereld te zien is, en bijvoorbeeld in de actuele IABR benoemd wordt, werd als thema ook vakkundig vermeden.

De kale negende verdieping van de Hoftoren bood de perfecte achtergrond voor deze schetsmatige avond met bijbehorende tentoonstelling. Maar de sprekers lieten het publiek achter met meer vragen dan antwoorden en nieuwsgierigheid over hoe dit wijdlopige onderzoek over enkele jaren zal condenseren in een tentoonstelling. Mogelijk kan een Nederlands museum de tentoonstelling later ook hier naartoe halen? De nu al in het onderzoek benoemde thema’s spelen immers hier ook allemaal.

Afgelopen najaar gaf Rem Koolhaas op Harvard een uitgebreide lezing over zijn onderzoek naar het platteland. De videoregistratie hiervan is eerder ook al eens via Architectenweb.nl gedeeld. Voor wie ‘m nog niet gezien heeft:

https://youtu.be/shVxB6wRHo0

Trefwoorden

platteland de dépendance rem koolhaas

1	De Pleinmakers wint tender voor cultuurcluster Berlijnplein Utrecht donderdag, 19 mei
2	15 getrapte woongebouwen met geweldige terrassen woensdag, 18 mei
3	Vakwerk Architecten presenteert ontwerp nieuwe huisvesting Aquon dinsdag, 17 mei
4	Grensverleggend dinsdag, 17 mei
5	BIG wint prijsvraag voor Vltava Filharmonie in Praag vrijdag, 20 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Dorpenacademie maakt tour door het land

'Basisvoorzieningen in dorpen moeten blijven'

Expositie Koolhaas over platteland in Guggenheim New York

Prijsvraag voor vernieuwing op het platteland gelanceerd

'Boeren willen vernieuwing in de landbouw’

Zestien winnaars bij prijsvraag Brood en Spelen

Guggenheim maakt datum Koolhaas-expositie over platteland bekend

Tentoonstelling ‘Enter the Modern Landscape’ in BOZAR

Video: teaser tentoonstelling Countryside

Bantal: 'De coronacrisis laat zien hoe fragiel onze steden zijn'

OMA ontwerpt 'voedselhaven' voor Louisville

Gesprek tussen Koolhaas en Van Hooydonk over mobiliteit

Architectuurbiënnale van Venetië – Elements of Architecture

Boek: Elements of Architecture

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

Video: lezing Rem Koolhaas over het platteland

'Leegstand dreigt op het platteland'

Bijzondere synergie tijdens Harvard/AMO-presentatie

Architectuurbiënnale trekt 228.000 bezoekers

Andere nieuwsberichten

Bedrijfsgebouw met open en zachte uitstraling door De Twee Snoeken

Vandaag, 15:24

Een driehoekig gebouw met afgeronde hoeken vormt op bedrijvenpark De Brand in ’s-Hertogenbosch een compact onderkomen met een heldere structuur en een informele, lichte werkomgeving.

J.O.N.G. architecten presenteert houten vakantiewoning Oudemirdum

Vandaag, 12:21

Op een bosrijke plek nabij het Friese Oudemirdum is een vakantiewoning naar ontwerp van J.O.N.G. Architecten opgeleverd. Woning Z-acht is bijna helemaal van hout.

Natuurhuis van architecten|en|en heeft prefab muren met stro

Vandaag, 11:23

De combinatie van architecten|en|en, Strotec en Bouwbedrijf Van Herpen hebben een biobased en energiepositieve rijwoning ontwikkeld. Het concept won een competitie van Ballast Nedam Development.

Stuur nu jullie project in voor de prijs voor Schoolgebouw van het Jaar 2022

Vandaag, 09:00

Hebben jullie een schoolgebouw in Nederland ontworpen dat in de periode van 1 september 2021 tot en met 31 augustus 2022 opgeleverd of voltooid is? Stuur dat dan nu in voor de Architectenweb Awards 2022! Deadline is 24 juni 2022.

META ontwerpt nieuw politiebureau in Torhout

Vandaag, 14:14

In het Vlaamse Torhout wordt een nieuw politiebureau voor het regiokorps Kouter gebouwd.

Rijkswaterstaat schikt geschil Afsluitdijk voor 238 miljoen euro

Vandaag, 10:29

Rijkswaterstaat betaalt het consortium Levvel 238 miljoen euro vergoeding voor extra werkzaamheden aan de Afsluitdijk.

Strengere regels moeten zorgen voor meer zonnepanelen op daken

Vandaag, 09:37

Het kabinet wil regels invoeren om ervoor te zorgen dat meer energie groen wordt opgewekt.

Boek belicht geschiedenis ontwikkeling Grote Markt Oostzijde

20 mei, 1:17

Na ruim twee decennia ideeën verzamelen, visies maken, plannen tekenen en gebouwen realiseren is de transformatie van de Grote Markt Oostzijde in Groningen een feit.