De brutalistische Bunker en zijn 'Maaskantse' toren

Het voormalige studentencentrum De Bunker in Eindhoven, in de jaren 1960 ontworpen door Huig Maaskant, is grondig gerenoveerd en uitgebreid met een 100 meter hoge woontoren. Powerhouse Company heeft voor de uitbreiding niet het contrast gezocht,
maar sluit in zowel materiaalgebruik als vocabulaire aan bij het oorspronkelijke ontwerp. De toren rijst daardoor
op een vanzelfsprekende wijze uit De Bunker op.
Woensdag 18 januari vond de feestelijke opening van de BunkerToren plaats. “Ik heb me steeds afgevraagd: wat zou Maaskant zelf hebben gedaan”, zegt Nanne de Ru.

In de late jaren 1960 ontwierp Huig Maaskant in opdracht van de toenmalige Technische Hogeschool Eindhoven een studentencentrum, dat plaats bood aan onder andere een mensa en ruimten voor een aantal studentenverenigingen. De brutalistische kolos, die in 1968 werd opgeleverd, kreeg in de Eindhovense volksmond al snel de benaming De Bunker. Het gebouw werd een icoon in Eindhoven en bruisend centrum van het studentenleven, maar de laatste decennia verloor het gebouw steeds meer zijn functie en raakte verwaarloosd.

De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e), eigenaar van het gebouw, schreef een ontwikkelprijsvraag uit; die werd gewonnen door een team van de RED Company, Being, Powerhouse Company en DELVA Landscape Architecture | Urbanism. Powerhouse Company onderzocht op welke wijze De Bunker kon worden uitgebreid, zodat er voldoende waarde werd gecreëerd om het vervallen pand in ere te herstellen. “We concludeerden dat we een woontoren van ongeveer 100 meter hoog moesten maken”, vertelt Nanne de Ru, architect, ontwikkelaar en mede-oprichter van Powerhouse Company en RED Company.

Brutalistisch maar rijk aan detail

“We hebben gekeken hoe we de toren zo konden ontwerpen, dat hij uit De Bunker lijkt voort te komen”, zegt De Ru. “De neiging bestaat vaak om, als je met een monumentaal gebouw werkt, er een contrasterend element aan toe te voegen. We hebben hier juist geprobeerd voort te borduren op het bestaande gebouw en het ontwerpvocabulaire van Maaskant. Daar zijn we ook sterk in gestimuleerd door Bernard Colenbrander, hoogleraar architectuurgeschiedenis en -theorie bij de TU/e.”

“Ik ben zelf een groot liefhebber van Maaskant en ik dacht: wat ik ontwerp moet iets zijn waar Maaskant zelf ook gelukkig mee zou zijn geweest. We hebben steeds een toren willen maken die ‘Maaskantiaans’ is.”

Interessant aan het ontwerp van De Bunker is volgens De Ru onder meer dat het enerzijds weliswaar ‘béton brut’ is, maar anderzijds rijk aan detail. Voor een ontwerp van Maaskant vertoont het gebouw verrassend veel verspringingen en hoeken. “Aanvankelijk ontwierp Maaskant het gebouw als heel modernistisch, heel orthogonaal”, vertelt De Ru. “Vervolgens heeft hij het veranderd in een mastaba-achtige stijl; een sterk horizontaal gebouw, lang en plat, met heel veel schuine vlakken.”

Daarbij bezit De Bunker opvallende details zoals de schoorstenen en de verschillende richtingen waarin de bekistingslatjes zijn geplaatst. Het zijn overigens ook de schuine vlakken, die tot de sterke vervuiling van het beton hebben geleid.

De buitenzijde van De Bunker is schoongemaakt en gekeimd om het gebouw beter te beschermen tegen vervuiling, vertelt De Ru. De wisselende lattenstructuur van de bekisting is nogal altijd zichtbaar. Ook is een aantal gekleurde gevelvlakken uit mozaïektegeltjes behouden. Het beton van het bestaande gebouw is in de BunkerToren vertaald naar natuursteen. Gekozen is voor een grijze granietsoort met een marmerachtige tekening, die duurzaam is qua onderhoud. Daarnaast is in de gevel verduurzaamd hout toegepast. Dit is afgeleid van het hout dat Maaskant in het interieur had toegepast, in de vorm van latten tegen wanden en plafonds.

Oud naar nieuw, gesloten naar open

Powerhouse Company heeft de toren als het ware in de voormalige mensa geplaatst, dat wil zeggen in het minst uitgesproken middendeel van De Bunker. Daardoor konden de gevel aan de John F. Kennedylaan en de twee kopgebouwen helemaal behouden blijven. Dat zijn ook de delen waar alle rijke detaillering is te vinden. Met vergelijkbare schuine hoeken als De Bunker rijst de BunkerToren op; de overgang tussen oud en nieuw laat zich moeilijk aanwijzen. Zelfs een verspringing in de gevel bij de entree verwijst naar het soort verspringingen dat Maaskant in het ontwerp heeft toegepast.

De BunkerToren gaat van een redelijk gesloten volume – aansluitend bij de geslotenheid van De Bunker – naar een opener volume bovenin; grote glaspartijen zorgen voor een lichte en transparante top en bieden de bewoners riant uitzicht over de stad. Met een getrapte en asymmetrische vorm draait de toren zich langzaam richting de binnenstad.

De toren bevat, verdeeld over 32 verdiepingen, 210 huur- en koopwoningen, variërend in oppervlakte van 55 tot 310 m². Volgens de architecten en ontwikkelaars zijn de woningen uitgevoerd met grote ramen, luxueuze natuurlijke materialen en een eigen buitenruimte. De gerenoveerd bunker biedt 3.000 m² aan kantoorruimte voor de Eindhovense onderneming GoodHabitz; een voormalige studentensociëteit gaat plaats bieden aan openbare horeca, waarmee de gewenste publieke functie op de begane grond een plek krijgt.

Bij de renovatie is ook het hout in het interieur, bijvoorbeeld in een voormalige sociëteitsruimte, teruggebracht. De naturelle houten latten pasten destijds in de populariteit van schrootjes, maar combineerden hier ook goed met het grijze beton. Nu zijn ze echter niet – zoals in de tijd van Maaskant – direct op een zwart doek tegen het beton aangebracht, maar is er een isolatielaag tussen het hout en het beton aangebracht. De ramen zijn vervangen door isolatieglas in aluminium profielen met de historische kleur.

Andere duurzame oplossingen zijn bijvoorbeeld de toepassing van zonnepanelen en een warmte-koudeopslag. Beplanting rond het gebouw en op een aantal daken fungeert als waterbuffer en sluit aan op de bestaande groenstructuren van Eindhoven.

Rond het gebouw, waar eerst een enorm parkeerterrein lag, is een publiek park gerealiseerd. DELVA heeft de beeldtaal van de Bunker en de BunkerToren doorgezet in deze groene openbare ruimte, bijvoorbeeld in de vormgeving van de zitelementen en de fietsparkeerplekken. Ook de wandelroutes vertonen vergelijkbare schuine lijnen en hoeken. Om dit park voor de bewoners en de omgeving te kunnen realiseren, heeft het ontwikkel- en ontwerpteam het parkeren ondergronds opgelost.

“Het is een van de punten waarop we niet de makkelijkste weg kozen”, zegt Bas van Dam, van Being. “Maar ik ben ervan overtuigd dat we met keuzes als het toevoegen van het park en het zoveel mogelijk behouden van De Bunker kwaliteit hebben gecreëerd. Dat maakt het project toekomstbestendiger.”