Kleiburg: het oude en nieuwe woonideaal
27 februari 2017, 15:03
‘Klusflat’ Kleiburg in de Amsterdamse Biljmer behoort tot de vijf finalisten voor de EU Mies Award 2017. In 2009 was de toenmalige eigenaar Rochdale nog van zins om het gebouw te slopen.
Kleiburg is een van de grootste appartementengebouwen in Nederland met een lengte van 400 meter, elf bouwlagen en 500 appartementen. De flat, opgeleverd in 1971, was bovendien de laatste van de ‘Bijlmer-‘ of ‘honingraatflats’ in originele staat.
De Bijlmer was in de jaren 1960 ontworpen als een compositie van geknikte flatgebouwen, gebaseerd op een hexagonaal grid, in een parkachtige omgeving. De verkeersstromen waren gescheiden: auto’s reden op verhoogd gelegen wegen, voetgangers en fietsers bewogen zich op maaiveldniveau. Om verschillende redenen werd het idealistische ontwerp geen succes.
Vernieuwing
Stadsdeel Zuidoost startte in 1992 de wijkvernieuwing, waarbij de meeste flatgebouwen werden gesloopt en vervangen door de vertrouwde opzet van buitenwijken. Een typerend deel van de Bijlmer werd behouden; in dit ‘Bijlmer Museum’ – waar in 1992 ook twee flats werden getroffen door de Bijlmerramp – is ook Kleiburg gelegen.
Kleiburg was als laatste flat aan de beurt voor renovatie, maar woningcorporatie Rochdale besloot in 2009 tot sloop. De appartementen verkeerden in zeer slechte staat en een degelijke renovatie zou 70 miljoen euro kosten, wat de corporatie niet haalbaar achtte. “Maar sloop van architect Fop Ottenhofs meesterwerk zou leiden tot een ineenstorting van de prachtige stedelijke compositie”, aldus consortium DeFlat.
Plannen voor hergebruik
In reactie op het felle verzet vanuit het publiek en de druk van de lokale overheid, startte Rochdale een campagne om het gebouw te redden. Kleiburg werd te koop aangeboden voor een euro in een poging om partijen te verlokken met alternatieve, economisch levensvatbare plannen te komen.
Meer dan vijftig partijen reageerden met breed palet aan ideeën, uiteenlopend van studenten- of ouderenhuisvesting tot woon-werkeenheden of woningen voor daklozen. Rochdale selecteerde vier ideeën voor verdere uitwerking; uiteindelijk werd het plan van consortium DeFlat – bestaande uit KondorWessels Vastgoed, Hendriks CPO, Vireo Vastgoed, Hollands Licht / Martijn Blom – gekozen.
Bij de plannen van DeFlat werden ook NL Architects en XVW architectuur voor het ontwerp betrokken. Voorts adviseerden Bureau M.E.S.T. en Urbannerdam op het gebied van tijdelijk gebruik, het klushuisconcept het oprichten van de VvE(s), en dergelijke.
Hoofdstructuur en woningen
Het voorstel van DeFlat was om de hoofdstructuur – de liften, galerijen, installaties – te renoveren, maar de appartementen casco op te leveren, als ‘klushuizen’. Dit betekende voor de woningbouwvereniging een minimalisering van de renovatiekosten en daarmee een nieuw economisch model voor huisvesting.
Toekomstige bewoners konden voor een laag bedrag woonruimte kopen en die geheel naar eigen wens renoveren. Daarbij was het niet alleen mogelijk om een eigen indeling en eigen keuken en badkamer te realiseren, maar ook om desgewenst meerdere appartementen – horizontaal en verticaal – te combineren tot een enkele woning.
Herindeling
In de bestaande kernen was genoeg ruimte voor het plaatsen van nieuwe liften. De extra liftkokers, die in de jaren 1980 aan de buitenzijde tegen de flat waren geplaatst, zijn weer verwijderd. De lange horizontale lijnen van de balustrades worden nu niet meer doorbroken. Zandstralen van de balustrades heeft de ‘brute’ schoonheid van het beton weer in het zicht gebracht.
De openbaar toegankelijke binnenstraat op de eerste verdieping fungeerde in het oorspronkelijke ontwerp als belangrijke verbinding tussen de (afgesloten) liftportalen en de parkeergarages. Deze binnenstraat had sinds de wijkvernieuwing in de jaren 1990 zijn functie verloren en is nu verwijderd. De vrijgekomen ruimte is bij de woonruimte getrokken en gebruikt voor riante doorzichten in het gebouw.
De bergruimtes van de bewoners waren oorspronkelijk alle gesitueerd op de begane grond. Deze zijn naar de verdiepingen en nabij de liften verplaatst. Daarmee is de gesloten plint vrijgemaakt voor functies als nieuwe woningen, bedrijfsruimten, dagopvang en fietsenstallingen. Het zet Kleiburg met een sociale, interactieve voet in het park.
Het individuele ideaal
Op de galerijen was de scheiding – zoals bij veel galerijflats – tussen binnen en buiten nogal gesloten. Dit hebben de architecten opgelost door de ondoorzichtige geveldelen te vervangen door dubbel glas. Daarnaast is er een catalogus van gevelmodules ontworpen, waarmee de bewoners kunnen aansluiten op hun individuele woningindeling en wensen.
De verkoop en ontwikkeling van de kluswoningen werd verdeeld over vier fasen - een fase per knik in de flat. Begin 2013 startte fase 1 en halverwege 2014 is fase 4 verkocht. Sinds begin 2016 zijn alle appartementen bewoond. Een kleine twee weken geleden maakte Fundació Mies van der Rohe bekend dat Kleiburg tot de laatste vijf kanshebbers voor de EU Mies Award 2017 behoort.