Ontwerpen voor dementerenden

12 november 2013, 16:43

Omgevingsvormgever Sylvia de Koning is gespecialiseerd in het ontwerpen van zowel binnen als buitenruimten voor dementerende ouderen. De Koning integreert actuele kennis uit de neurowetenschappen in de ontwerpen en werkt nauw samen met architecten, projectleiders en interieurarchitecten. “Kennis over de relatie tussen dementie, architectuur en de gevolgen voor gedrag en welzijn van dementerende mensen ontbreekt veelal bij architecten”, vertelt De Koning. In dit interview met Architectenweb staat de vraag centraal: Waar moet je op letten als je voor dementerende ontwerpt?
Tekst Lisa Wagemans

De Koning maakt deel uit van netwerkorganisatie BreinCollectief dat is opgericht door sociaalgeriater en hersenkundige Dr. Anneke van der Plaats. Eén van de doelstellingen van BreinCollectief is meer kennis en aandacht over de werking van het brein overbrengen aan architecten. Onder haar eigen naam De Koning Creaties, bureau voor omgevingsvormgeving, werkt ze voor uiteenlopende opdrachtgevers.

“Dementerende ouderen hebben een hele andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt De Koning. “Vooral dynamische prikkels (beweging en geluid) komen heel direct het brein binnen. Kleurcontrast, een duidelijke routing, goede verlichting en akoestiek en verduidelijking van de functie van de ruimte zijn essentiële aspecten van een geschikt gebouw.”

“Het is belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich intuïtief kan oriënteren en zich veilig voelt. Als ontwerpers moeten we ervoor zorgen dat stressfactoren in de fysieke omgeving zoveel mogelijk geëlimineerd worden.”

“In verpleeghuizen zijn de entreehallen vaak groot en open;die zijn voor dementeren zeer onoverzichtelijk. Er is geen visuele houvast, de menselijke maat ontbreekt en er is veel beweging en geluid”, aldus De Koning.” In Well (Limburg)
bijvoorbeeld is kleinschalig zorgcomplex Eldershof gerealiseerd met een eenvoudige plattegrond met een entree, een woonkamer en een gang met slaapkamers en sanitaire ruimten.

Vrijheid
De Koning beschouwt zorgproject Boswijk in Vught van EGM architecten als een goed voorbeeld van huisvesting voor dementerenden. In het gebouw kunnen de bewoners middels domotica vrij rondlopen. In het project wordt er met onzichtbare ‘schillen’ gewerkt. Via een chip in de schoenzool kan per bewoner worden bepaald tot welke schil hij kan lopen. Verplegenden ontvangen een signaal als de bewoner te ver loopt.

De tuin die het gebouw omringt is slechts met een klein hekje afgezet. “Hoe meer je dementerenden opsluit, hoe meer weerstand er ontstaat en ze willen weglopen”, verklaart De Koning. “In Boswijk proberen de bewoners niet weg te lopen”.

De Koning constateert dat in veel zorggebouwen ouderen niet naar buiten kunnen. Ze verklaart dat vanuit een angstcultuur en het feit dat dementerende ouderen 'boven’
wonen. “Bij een balkon is er bij de Inspectie vaak angst dat ouderen over de balustrade klimmen en vallen”. De Koning stelt daarom voor om dementerende ouderen vooral te huisvesten op de begane grond met voldoende buitenruimte.

Prikkels
Boswijk is ontworpen met een overdekte ‘straat’. “Deze straat is zeer geloofwaardig, niet slechts een nagebootste weergave van een straat. Bewoners gooien bijvoorbeeld broodkruimels voor vogels op de straat”, licht De Koning toe. Aan de straat liggen ‘huizen’ waar kleinschalig wordt gewoond.

Kleinschalig wonen geeft rust onder de bewoners. “Toch is het niet zaligmakend. Het is belangrijk dat er een diversiteit aan woonvormen is. Niet iedere kleinschalige woonvorm biedt voldoende bewegingsruimte”, aldus De Koning.

“Als er te veel bewoners zijn – bijvoorbeeld vijftien personen – gaan zij heen en weer lopen omdat ze de prikkels niet kunnen verwerken”, verklaart De Koning. Ook is daarbij de indeling van de gemeenschappelijke ruimte belangrijk. “Architecten ontwerpen nu de gemeenschappelijke ruimte vaak te krap”, vertelt ze. “Het is belangrijk dat de bewoners hun eigen plekje kunnen kiezen. Door verschillende ruimtes te maken, zoals een eetgedeelte en een rustgedeelte, geef je de bewoner de mogelijkheid zich te verplaatsen naar daar waar het fijn is voor het brein”.

Verder is het belangrijk dat er voldoende beweegruimte is in de vorm van een loopcircuit. Dit wordt volgens De Koning in huidige zorgprojecten wel toegepast maar er is op deze circuits niets te beleven voor de bewoners. Daarom pleit De Koning voor ‘beleefgebieden’ op de loopcircuits in de vorm van plekken met verschillende thema’s die de zintuigen prikkelen met onder ander beweging en geluid.

Kennis
Een voorbeeld hiervan is een treincoupé, ontworpen door een groep kunstenaars. In de nagebouwde treincoupé zien de de bewoners een landschap langsflitsen via monitoren. “Dit is een leuk initiatief maar het functioneert niet doordat de bewoners achter elkaar zitten, zoals in een echte trein. Hun medepassagiers worden daardoor niet waargenomen”, vertelt De Koning. “Wat ze niet zien bestaat niet”.

Dergelijke ideeën missen voor de goede uitwerking de juiste kennis over hersenen en gedrag, volgens De Koning. “Het is daarom belangrijk dat architecten leren aansluiten en ontwerpen op mensen met een beschadigd ( cognitief) brein. Dit is niet alleen bij dementerenden een belangrijk onderwerp. Ook pubers zijn snel afgeleid en krijgen concentratieproblemen door de grote hoeveelheid prikkels, als klaslokalen grote raampartijen hebben. “Iedereen heeft bewust of onbewust baat bij ontwerpen op intuïtie”, meent De Koning.

Trefwoorden

dementie breincollectief zorg

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Bouw woonzorgcomplex Elshof gestart

5 oktober 2015

Speciaal kamerscherm voor verzorgingshuis

1 juni 2016

Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

15 november 2013

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

29 november 2013

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

6 maart 2015

Meer zelfstandigheid in woonzorgcentrum

17 oktober 2013

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

11 november 2013

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

6 november 2013

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

22 oktober 2013

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

4 november 2013

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

28 oktober 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nieuw gebouw met laboratoria en kantoren voor Leiden Bio Science Park

Gisteren, 15:55

Naar verwachting wordt op het Leiden Bio Science Park eind deze maand gestart met de bouw van Nexus Labs & Offices. Ector Hoogstad Architecten is verantwoordelijk voor het ontwerp.

Mecanoo transformeert voormalig concertgebouw in Schotse Perth tot museum

Gisteren, 14:41

Het Perth Museum, dat is gericht op de lokale en Schotse historie in brede zin, biedt onder meer onderdak aan de Stone of Scone. De belangrijkste steen uit de geschiedenis van Schotland is ondergebracht in een beeldbepalend eiken meubel.

Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend

Gisteren, 11:35

De door Orange Architects ontworpen toren markeert de entree van de nieuwbouwwijk Nieuw Delft vanaf de westzijde. De toren biedt plek aan 85 woningen en een 200 vierkante meter omvattende horecaruimte.

MoederscheimMoonen ontwerpt nieuw bewegingscentrum voor zorglandgoed

Gisteren, 09:25

In opdracht van zorginstelling Ipse de Bruggen heeft MoederscheimMoonen Architects een nieuw bewegingscentrum ontworpen voor landgoed Hooge Burch in Zwammerdam. Bio-based materiaalgebruik en energieneutraliteit zijn uitgangspunten bij het ontwerp.

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

Gisteren, 13:49

De gemeente past bestaande seniorenflats op verschillende manieren aan om ouderen langer zelfstandig te laten wonen.

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

Gisteren, 12:12

Volgens de vakbond ‘rommelt het aan alle kanten’ bij de universiteit, nu het bestuur daar ‘censuur toepast om een kritisch artikel in het eigen universiteitsblad Delta onder het tapijt te vegen’.

Gelderland wil 12.000 huizen bouwen bovenop bestaande daken

Gisteren, 10:03

De provincie Gelderland denkt dat er komende vijf jaar 12.000 huur- en koopwoningen bijgebouwd kunnen worden door optoppen.

Zeeland investeert miljoenen in wonen, wegen en leefbaarheid

18 april, 4:31

Zo komt er van 2025 tot en met 2027 jaarlijks 3 miljoen euro beschikbaar voor het verbeteren van de bestaande woningvoorraad en het versnellen van de woningbouw.