Het Binnenhof – in voormalig hotel opent nieuw café aan Statenpassage

Het fysieke hart van onze democratie – het Binnenhof – wordt gerenoveerd. Bij deze technische update aan de bebouwing verandert er aan de architectuur in basis niets. Toch was hier en daar reden voor subtiele veranderingen. In een serie artikelen zoomt Architectenweb daarop in. Het voormalige hotel aan de Lange Poten, dat in de jaren ‘90 onderdeel werd van het regeringscentrum, krijgt aan de Statenpassage richting de plenaire zaal van de Tweede Kamer een koffielokaal.

“Het hotel is tussen 1911 en 1913 gebouwd met een rank betonskelet, een gevel die bekleed was met tegels van de Porceleyne Fles en glazen puien aan de straat die naar beneden konden zakken, net zoals Villa Tugendhat van Mies van der Rohe dat ook had”, vertelt architect Camiel Berns van Berns Architectuur. Van binnen was het hotel al voorzien van een lift, maar in zijn uitstraling bleef het gebouw zo eclectisch als toentertijd in de mode was. “Het gebouw was innovatief zónder modern te willen zijn.”

Op aangeven van Rijksbouwmeester Floris Alkemade wordt er bij de renovatie van het Binnenhof naar gestreefd ieder gebouw in zijn kracht te zetten en tegelijkertijd de onderlinge samenhang te behouden. Bij het voormalige hotel heeft Camiel de kracht van het gebouw samengevat in een aantal kernwaarden en van daaruit eraan verder gewerkt. Binnen de sobere en doelmatige renovatie van het Binnenhof paste geen kostbare restauratie van het gebouw. Camiel typeert het daarom als “een kritische reconstructie.”

De renovatie van het voormalige hotel is gezamenlijk ontworpen door Eric van Noord (de Architekten Cie.) en Camiel Berns (Berns Architectuur). Daarbij heeft Camiel – vanuit zijn ervaring met restauraties, renovaties en transformaties – zich met zijn team gebogen over de architectuurhistorische dimensie van de opgave, terwijl Eric – vanuit zijn ervaring met het ontwerp van werkgebouwen en het Binnenhof – zich met zijn team heeft gericht op het inpassen van het programma en de verduurzaming.

Bij de renovatie van het Binnenhof zijn de ontwerpopdrachten direct aan architecten en/of bureaus gegund. Voor het ontwerp van de renovatie van het voormalige hotel aan de Lange Poten, nu Gebouw H genoemd, werden architecten Eric van Noord en Camiel Berns gevraagd met de architectenbureaus die ze achter zich hebben staan.

Voor Hotel Central, zoals het destijds heette, had architect Johan Mutters een bijzonder slank betonskelet ontworpen. “Het beton is tussen de 8 en 12 centimeter dik”, vertelt Eric. “Daar moet je dus heel zorgvuldig mee omgaan. In de renovatie in de jaren ‘90 zijn hier en daar gaten gezaagd voor de doorvoer van installaties. Die gaten gebruiken we nu opnieuw, we voegen er in basis geen nieuwe aan toe.”

Het hotel had destijds een hoge en open begane grond met restaurant en feestzaal, en daarboven drie lagen met hotelkamers aan weerszijden van een lange patio. Een glazen dak bracht daglicht vanuit de patio de begane grond in. Toen het gebouw in de jaren ‘90 onderdeel werd van het Binnenhof, bleek die structuur prima te passen bij zijn nieuwe programma. Onderin kwam het restaurant voor Nieuwspoort, bovenin kwamen fractiekamers en kantoren voor ondersteunende afdelingen. Op de zolder werd een extra kantoorverdieping ingericht.

In de nieuwe renovatie blijft het schema hetzelfde, maar wordt het oorspronkelijke karakter van het gebouw meer zichtbaar. “Bij de renovatie in de jaren ‘90 is daarvan wel heel veel verdwenen”, vindt Camiel. “Het helemaal terughalen kunnen we niet, maar het wordt wel meer beleefbaar.”

“Voor de straatgevel aan de Lange Poten zijn in de jaren '10 met de Porceleyne Fles uit Delft speciale tegels ontwikkeld”, vertelt Camiel. “Dat was afgekeken van de hoogbouw die op dat moment in Chicago verrees. In Nederland bestond zoiets niet. Ik ken zelfs maar één ander gebouw in Nederland uit die tijd met ook zo’n betegelde gevel.”

“Zoveel jaar later, in de jaren ‘90, vielen de tegels letterlijk van de gevel”, vertelt Camiel. Daarom is toentertijd een nieuwe gevelafwerking aangebracht en ook wat isolatie. Maar een doorwrochte renovatie wil hij het niet noemen. Verschillende gevelafwerkingen, verschillende isolatiediktes, hier en daar zelfs geen isolatie. “De gevel die wij enkele jaren geleden aantroffen was technisch op en opnieuw echt toe aan renovatie.”

Die noodzakelijke renovatie is aangegrepen om een deel van het karakter van de oude gevel terug te brengen. “We hebben de originele gevel uitgebreid geanalyseerd en brengen de belangrijkste kenmerken terug. De gevel krijgt een vergelijkbare opbouw, maar dan geabstraheerd”, legt Camiel uit.

Om de gevel van buiten te kunnen isoleren en de dikte van het gevelpakket te beperken, is ervoor gekozen om de gevel af te werken met Sto Ecoshapes; een systeem van harde isolatie dat veel vormvrijheid biedt en een afwerking heeft van minerale tegels. “Zo’n minerale afwerking is gedroogd en daarmee milieuvriendelijker dan een gebakken gevelafwerking.” Dat de isolatie en afwerking van één leverancier komt ziet Camiel hier ook als een voordeel.

De gevel krijgt straks twee kleuren en tegels met drie verschillende reliëfs: diep, ondiep en glad. “De kleur noemen we ‘grain naturel’ en zal doen denken aan hoe het gebouw er oorspronkelijk uitzag, maar ook goed passen bij de natuurstenen gevelafwerking van het naastgelegen Tweede Kamergebouw van Pi de Bruijn.”

“Aan de straat had het hotel destijds een serre, een ruimte tussen binnen en buiten. Op oude foto’s zie je er mensen zitten met hun hoed op, iets wat binnen natuurlijk niet kon, maar hier dus wel”, vertelt Camiel. “De vloer van de serre lag ook op het niveau van de straat. Als je vanuit de serre het hotel in wilde gaan, moest je 4-5 traptreden op. Bij mooi weer konden de glazen puien de grond in zakken. In de kelder zijn we nog onderdelen van dat systeem tegengekomen.”

“Wat geweldig is in de renovatie nu is dat het Eric en zijn team gelukt is om het programma nog beter aan te laten sluiten bij dat van het oorspronkelijke hotel”, vindt Camiel. Aan de straat is een reservering gemaakt voor het restaurant van Nieuwspoort. Of dat ook echt op die plek komt is nog niet bekend. “Maar we doen er alles aan om de begane grond aan de straat zo transparant mogelijk te maken”, benadrukt Camiel.

Hoewel de straatgevel hier geen entrees krijgt, wil het ontwerpteam het gebouw hier wel op de straat richten. Op het oog komen er drie dubbele deuren terug, zoals het hotel dat ooit ook had. De lantaarns die er oorspronkelijk boven hingen komen in een eigentijdse vorm terug. Deze worden ontworpen door beersnielsen. Eric: “Zo krijgt het gebouw aan de straat weer een vriendelijk gezicht.”

In het hart van het Tweede Kamergebouw ligt de door Pi de Bruijn ontworpen Statenpassage. Net als aan de Lange Poten heeft het voormalige hotel ook aan deze overdekte binnenstraat een gevel. En net als aan de straat wordt de begane grond ook hier geopend, zelfs letterlijk door het openen van een koffielokaal hier.

Bij de renovatie in de jaren ‘90 was de gevel aan de Statenpassage sterk geabstraheerd en op de begane grond ook gesloten. Direct erachter was de keuken van het restaurant van Nieuwspoort gevestigd. “Ook die renovatie destijds was sober en doelmatig, dus we hoopten dat de oude boogramen misschien gewoon nog achter de gevelafwerking waren blijven zitten. Dat bleek zo te zijn!”, vertelt Eric enthousiast. “De oude, stalen boogramen zaten er nog in en kunnen we nu opnieuw gebruiken.”

Een deel van de begane grond hier wordt nu ingericht als extra commissiekamer. Daar is vanuit de Tweede Kamer veel behoefte aan, vertelt Eric. Ernaast komt het koffielokaal. “Dat zat eerder aan de overkant van de Statenpassage. Door het hier een plek te geven, kunnen we daar ook nog een extra commissiekamer maken. Ook ligt het koffielokaal zo dichter bij de publieksentree, waardoor we hopen dat bezoekers er eerder gebruik van zullen maken. Het is namelijk door iedereen te gebruiken: door politici, ambtenaren en bezoekers.”

“Van Camiel en zijn team kwam het uitstekende idee om het verhoogde niveau van de begane grond in de Statenpassage iets door te zetten, zodat het terras een heldere omkadering krijgt”, vertelt Eric. “Wat je niet wilt is dat meubels door de passage gaan zwerven”, vult Camiel aan. Tussen de hoge kolommen die het dak van de passage hier dragen ontstaat zo een stijlvol binnenterras.

Om de akoestiek in de Statenpassage te verbeteren, moest er op de gevel hier ook akoestisch pleisterwerk aangebracht worden. Het ontwerpteam heeft dat aangegrepen om daarmee boven de ramen abstracte lateien af te tekenen. Eric: “Zo krijgt het gebouw ook aan deze zijde iets van zijn oude karakter terug.”

Op de verdiepingen worden de gangen, fractiekamers en kantoren gerenoveerd. De gangen worden opnieuw afgewerkt, en de fractiekamers en kantoren worden voorzien van klimaatplafonds voor koeling en verwarming. “Ten opzichte van de andere gebouwen op het Binnenhof was het niveau van afwerking hier echt pover”, vertelt Eric, terwijl hij foto’s laat zien van plafonds die zover verlaagd waren dat ze praktisch voor de ramen kwamen. “Het had een haast Oost-Duitse uitstraling”, verwijzend naar de karige sovjet-architectuur die in de jaren zeventig en tachtig in Oost-Duitsland verrees.

In de gangen heeft Eric met zijn team naast iedere deur een houten paneel ontworpen waarachter installaties weggewerkt worden. De deuropeningen zelf waren maar 70 cm breed en 200 cm hoog. Vanuit de wens om het gebouw zo toegankelijk mogelijk te maken, is gestudeerd op mogelijkheden om de deuropeningen te verbreden. Complicerende factor daarbij was dat de binnenwanden in dit voormalige hotel uitgevoerd zijn in beton. De gevonden oplossing is dat de deurkozijnen niet langer ín de openingen staan, maar erachter. Dat levert zo’n 10 cm extra breedte op, wat de toegankelijkheid voor iedereen ‘met een wiel’ toch sterk verbetert.

Het is in dit gebouw waar ministers door hun ambtenaren worden gebriefd voordat ze in de iets verderop gelegen plenaire zaal verantwoording afleggen aan de Tweede Kamer. De gang waar de ministers doorheen komen, wordt voorzien van een sobere lambrisering. Het gaat om eenvoudig, houten plaatmateriaal, dat deze gang toch iets extra’s geeft.

“Het voormalige hotel is geen monument, maar heeft wel historische waarde”, sluit Camiel af. “Daarom wil je er zorgvuldig mee omgaan en waar mogelijk het unieke karakter ervan weer zichtbaar maken.”