Plattegrond, 0

Plattegrond, +1

Plattegrond, +2

Gevels

Het Hasseltse Begijnhof: een omsloten tuin als publieke ruimte

11 september 2018, 10:28

Het Hasseltse Begijnhof krijgt een nieuwe bestemming als onder meer publieke ruimte en huisvesting voor de faculteit Architectuur van de Universiteit Hasselt. De uitgeschreven ontwerpwedstrijd daarvoor is gewonnen door een consortium onder leiding van Bovenbouw Architectuur en David Kohn Architects; het ontwerp heeft Architectenweb een aantal weken geleden hier laten zien. Als aanvulling tonen we twee genomineerde ontwerpen die het net niet haalden: van het team BOB361-Studio Roma en van het team Ard de Vries Architecten-Studio Donna van Milligen Bielke.

Het Begijnhof bestaat uit een historisch complex van dertien aaneengesloten begijnenhuisjes met voortuin, een monumentaal poortgebouw en een centraal gelegen kerkruïne. Het ooit imposante gebouw is bij een bombardement in 1944 verwoest en sindsdien eindigt de centrale as in een, zoals BOB361 Architecten en Studio Roma het omschrijven, “plek zonder bestemming”.

Samenkomst
De bureaus uit respectievelijk Anderlecht en Kessel-Lo stellen voor om de plek van de ruïne weer een monumentaal karakter te verschaffen door een in- en uitschuifbare overkapping te maken. Zo kunnen de mensen opnieuw samenkomen op deze plek, nu voor activiteiten zoals concerten en voorstellingen. Indien gewenst schuift de overkapping beschermend over publiek en ruïne.

Met de Begijnhoftuin anticiperen de architecten op de behoefte aan meer groen in de stad. De waterloop Nieuwe Demer brengen ze terug om te fungeren als poel en wadi, en ze stellen bosjes, struweel, muurbegroeiing en hoog bloemrijk gras voor. De plek wordt zoveel mogelijk ‘onthardt’, wat resulteert in “een tedere tuin waar het culturele verleden en natuur elkaar vinden.”

Gesloten karakter
Bij de restauratie van de begijnhofhuizen stellen BOB361 en Studio Roma behoud en herwaardering voorop. Een aantal ingrepen versterken de beeldkwaliteit en het comfort. Het gesloten karakter van het begijnhof wordt hersteld door later gemaakte openingen aan de straatzijde weer te dichten.

Wel worden de huizen aan deze kant voorzien van een lichtstrook met lamellen in CorTen-staal, hoog in het dak geplaatst zodat in de smalle straten de ingreep nauwelijks zichtbaar. Aan de zijde van het begijnhof worden dakkapellen met ingetogen vormgeving geplaatst, die de ruimtes op de zolderverdieping voorzien van licht, uitzicht en de mogelijkheid tot natuurlijke ventilatie.

Stadslab
Om niet teveel druk op het oorspronkelijke karakter van de begijnhofwoningen te leggen, stelt team BOB361-Studio Roma voor het verdere gewenste programma – met onder meer een auditorium en expositieruimte – te huisvesten in een nieuw gebouw. De plaatsing van dit ‘Stadslab’ volgt een historische logica, leggen de architecten uit.

In de 18^e eeuw was het de bedoeling dat de rij begijnhofhuizen zou worden doorgezet langs de muur tot aan het poortgebouw. Doordat ze nooit zijn gerealiseerd is er geen balans tussen de bouwvolumes; het poortgebouw heeft volgens BOB361-Studio Roma te weinig zwaarte te opzichte van de begijnhofhuizen en de achterzijde van Z33. Het Stadslab voorziet in een volume dat evenwicht brengt en het hof en de kerkruïne weer een centrale plaats geeft.

Het ontwerpteam bestond naast BOB361 Architecten en Studio Roma uit Ars Horti, NEY & partners, RCR technieken en Daidalos-Peutz.

Inverse kerk
Ard de Vries Architecten en Studio Donna van Milligen Bielke stellen in hun plan ‘Present Absence’ voor om nieuwbouw als het ware tegen de verdwenen kerk aan te bouwen. Een interessante oplossing waarmee ze aansluiten bij een historische gewoonte om bebouwing tegen een kerk te plaatsen, en tegelijkertijd roepen ze de ruimtelijke beleving van de kerk weer op, zonder die te herbouwen.

De ‘inverse kerk’ vormt een plein dat ruimte kan bieden aan bijzondere plechtigheden en festiviteiten voor de inwoners van Hasselt. Tussen dit plein en het poortgebouw ligt de centrale as, met aan weerszijden volle groene velden. Eén van de velden verwijst naar de historische bleekvelden, de ander naar de oorspronkelijke moestuinen.

Rondom de oude kerkruïne en de nieuwbouw stellen de architecten een terrein voor dat eveneens vooral groen is, maar wat steenachtiger. Aan een kant loopt een lange, meanderende waterpartij, die moet herinneren aan de Nieuwe Demer, die hier ooit zijn loop had.

Drieledigheid
De originele structuur van de begijnenhuizen kent een ruimtelijke drieledigheid, leggen De Vries en Van Milligen Bielke uit. Ze hebben een centrale entreehal met trap en aan weerszijden een kamer. De architecten creëren de grotere ruimtes die het programma van de universiteit vraagt, met behoud van de ruimtelijke drieledige structuur.

Ze vermijden visuele verbindingen tussen de huizen en stellen in het midden van elk huis een onderscheidende ruimtelijke ingreep – een houten trappenhuis, een studiemeubel – centraal. De functionele ruimtes bestaan uit een opeenvolging van gekoppelde interieurs. Toevoegingen door de architecten zijn duidelijk te onderscheiden als nieuwe ingreep, maar verwijzen steeds naar structuren en elementen uit de kloostertraditie, aldus de architecten.

Overgangszone
De opgave om het Hasseltse Begijnhof tot een publieke groene ruimte te maken, ervaren de architecten als een tegenstrijdigheid met de klassieke begijnhoftypologie: een Hortus Conclusus. De Vries en Van Milligen Bielke stellen voor de ommuring op twee strategische plekken te doorbreken met een nieuwe toegangspoort.

Echter, door direct achter de poorten op enige afstand een vrijstaande muur te plaatsen, creëren ze een overgangszone tussen het hof en de straat. Het Hasseltse Begijnhof en het omliggende stedelijk weefsel zijn dan functioneel verbonden, maar blijven visueel ontkoppeld.

Derde nominatie
Een derde genomineerd plan is gemaakt door het Antwerpse bureau UR architects. Ondanks de (herhaalde) vraag om medewerking heeft het bureau geen materiaal ter beschikking gesteld.

Trefwoorden

belgië ard de vries herbestemming restauratie ard de vries architecten donna van milligen bielke studio donna van milligen bielke hortus conclusus studio roma begijnhof hasselt bob361 architecten

1	Omgevingsvergunning voor twee woontorens op Katendrecht Rotterdam onherroepelijk woensdag, 2 april
2	Zeven nominaties BNA Beste Gebouw van het Jaar 2025 maandag, 31 maart
3	Team met Studio Nauta en Pieter Bedaux presenteert hun inzending voor M HKA maandag, 31 maart
4	Strategische visie van MVRDV voor ‘kwaliteitssprong’ Roosendaal donderdag, 27 maart
5	De waarde van tijd donderdag, 27 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Herbestemming Begijnhof Hasselt geeft plek aan faculteit Architectuur

20 augustus 2018

BiermanHenket transformeert klooster naar Jheronimus Academy

13 augustus 2018

Herbestemming oude klooster Mariënhage Eindhoven van start

22 februari 2018

Oproep voor opmaak ontwikkelingsvisie Health campus Zuid

22 april 2021

Jonge architecten ontwerpen Kunstwerf Groningen

24 juli 2017

Jonge architecten ontwerpen cultuurgebouw Berlijnplein

4 april 2017

Ard de Vries wint 'jonge' Bonnema Prijs 2016

12 december 2016

Bezoektip: Museum Boijmans Van Beuningen in het Rijksmuseum

18 december 2023

Donna van Milligen Bielke wint Prix de Rome

15 oktober 2014

Ranke woongebouwen als schepen aan de kade

10 februari 2021

Tentoonstelling Unravel in Stedelijk naar ontwerp van Donna van Milligen Bielke & Ard de Vries

3 december 2024

Woongebouw met ruime wintertuinen in historisch Herkenrode

3 januari 2024

Team van vijf architectenbureaus maakt winnend ontwerp voor Havenstraat Amsterdam

11 april 2024

Classicistisch geïnspireerd ontwerp voor Pure Rubens

26 september 2018

Jonge Maaskantprijs 2019 voor Donna van Milligen Bielke

10 april 2019

Sergison Bates wint ontwerpwedstrijd kunstenkwartier in Leuven

18 april 2019

Drie bureaus tekenen voor entreegebouw Waterloopbos

14 juni 2019

Bouw Kunstwerf Groningen van start gegaan

14 oktober 2019

Ontwerper gezocht voor inrichting entreegebied Z33 in Hasselt

22 februari 2022

VenhoevenCS presenteert masterplan uitbreiding Corda Campus Hasselt

25 februari 2022

Belgen trekken stekker uit tramlijn Hasselt-Maastricht

24 mei 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Algemeen en artistiek directeur Aric Chen verlaat Nieuwe Instituut

Vandaag, 17:07

Aric Chen heeft aangekondigd per 27 juni 2025 het Nieuwe Instituut in Rotterdam te verlaten voor een nieuwe uitdaging.

Omgevingsvergunning voor twee woontorens op Katendrecht Rotterdam onherroepelijk

Vandaag, 13:02

Op ‘de pols van Katendrecht’ in Rotterdam komt een gebouw met twee woontorens naar ontwerp van KCAP. Woongebouw De Bund weerspiegelt, in vormgeving en materialisering, de voormalige robuuste industriële gebouwen in het havengebied.

LEVS, Metabolic en Copper8 publiceren studie CO2-impact locatiekeuze

Vandaag, 10:41

Om snel en betaalbaar te kunnen bouwen, wordt zowel binnen- als buitenstedelijk gebouwd. Daarbij ontbreekt vaak de sturing op CO2-impact, terwijl juist de locatiekeuze en het woningtype bepalend zijn voor de uitstoot.

Team met Groosman wint aanbesteding P+R Meijersplein in Rotterdam

Gisteren, 16:04

Het winnende ontwerp voorziet in een strategisch gelegen herkenningspunt als mobiliteitshub, dat bovendien een voorbeeld moet worden van circulair en toekomstbestendig bouwen.

Oproep aan klimaatminister voor steunmaatregelen zonnepanelen

Gisteren, 14:25

Consumenten- en milieuorganisaties vinden dat minister Hermans maatregelen moet nemen om zonnepanelen ook na afschaffing van de salderingsregeling aantrekkelijk te houden.