Constant – Ruimtelijk ontwerp voor een betere maatschappij

30 mei 2016, 15:41

“Constants Nieuw Babylon is nog steeds urgent”, zegt Benno Tempel, directeur van het Gemeentemuseum Den Haag. De visionaire verbeelding van een wereld waarin mensen vrij zijn om te spelen en te reizen, wordt breed getoond in een dubbeltentoonstelling van het Gemeentemuseum Den Haag en het Cobra Museum in Amstelveen.

Tekst Robert Muis

De twee tentoonstellingen over beeldend kunstenaar Constant Nieuwenhuys – kortweg Constant – scheppen een fantastisch brede blik op diens werk Nieuw Babylon en de weg ernaar toe. Daarbij focust het Gemeentemuseum Den Haag op het veelomvattende werk zelf; het Cobra Museum richt zich op de overgangsperiode van de CoBrA-beweging naar Nieuw Babylon, met aandacht voor de invloeden vanuit de architectuur.

Terwijl ‘Babylon’ doet denken aan de Bijbelse spraakverwarring en de toren van Babel als symbool van menselijke hoogmoed, staat ‘Nieuw Babylon’ bij Constant voor een samenleving waarin mensen vrijelijk reizen, ontmoeten en verbintenissen aangaan, ongehinderd door taal of grenzen. “Hoogst actueel, gezien de huidige migratiestromen”, zegt museumdirecteur Tempel. “Het doet ook denken aan internet, waar mensen in een internationaal netwerk verbindingen aangaan en spraak geen probleem is.”

Open samenleving
Nieuw Babylon is een utopische wereld, door Constant verbeeld in onder meer tekeningen, schilderijen, geografische kaarten, films, teksten en maquettes. Bijna twintig jaar werkte hij aan het omvangrijke project – van midden jaren vijftig tot 1974.

Constant ziet de wederopbouw na de oorlog en constateert in de jaren vijftig hoe de samenleving begint te veranderen door de toenemende automatisering. In zijn ogen zal de mens zich ontwikkelen tot een spelende, creatieve en nomadische mens, vrij van werk en grenzen. Boven de bestaande steden worden nieuwe leefomgevingen gecreëerd, waar iedereen naar believen kan gaan en staan.

Overigens blijft Constant kunstenaar en is Nieuw Babylon – de naam werd hem gesuggereerd door ‘Lettrist’ en ‘Situationist’ Guy Debord – een kunstwerk. Constant doet slechts suggesties voor mogelijke manieren om de nieuwe wereld in te richten; de gebruiker moet de woon- en leefomgeving creatief vormgeven naar de behoeftes van het moment.

Speelsheid ervaren
Het Haagse Gemeentemuseum bezit veel werk van Constant, mede dankzij het feit dat de finale tentoonstelling over Nieuw Babylon in 1974 hier is georganiseerd. De kunstenaar wilde het hier ‘veilig opbergen voor gunstiger tijden en toekomstige generaties’, zodat zijn atelier weer ruimte bood om te kunnen schilderen.

Het museum heeft steeds (wisselende) onderdelen getoond, maar de huidige tentoonstelling brengt Nieuw Babylon in al zijn diversiteit – inclusief documentatie en fraai gereconstrueerde piëdestallen – in de zalen. De zeer uitgebreide opstelling wordt gecompleteerd door twee reconstructies van ‘omgevingen’, die de speelse zijde van het project ervaarbaar maken. Het Gemeentemuseum heeft het speeltoestel Ludiek Trap, in 1968 getoond in het Amsterdam Historisch Museum, gereconstrueerd; ook is een deel van het Deurenlabyrint, dat Constant maakte voor de tentoonstelling in 1974, opnieuw opgesteld.

Van schilderij naar architectuur
De tentoonstelling in het Cobra Museum geeft een boeiende verdieping aan de presentatie van Nieuw Babylon. Het Amstelveense museum gaat in op de periode dat Constant zich ontwikkelt “van schilderij naar ruimtelijk werk”, aldus artistiek directeur Katja Weitering, “Naar een synthese van kunsten, en naar een interesse in sculpturen en architectuur ten dienste van een betere maatschappij.” In Londen had hij gezien hoe saai de architectuur van de wederopbouw was en hij wilde onderzoeken wat kunst voor de wederopbouw kon betekenen.

Van Aldo van Eyck kreeg Constant een aantal boeken over architectuur, met de woorden “Hieraan heb je genoeg om het te leren.” Abstracte schilderijen in de tentoonstelling verduidelijken Constants veranderende interesse van twee- naar driedimensionaal werk. Zijn groeiende belangstelling voor de geometrie van De Stijl is duidelijk, maar Constant heeft erop gehamerd dat hij kleur en geometrie gebruikte als vertaling van zijn denken over architectuur.

Naast tekeningen, schilderijen en maquettes zijn Constants ontwerpen voor stoffen en kleine meubelen te zien. Tevens toont het museum reconstructies van bijvoorbeeld de ‘ruimte begrensd door kleur’ – die Constant in 1952 samen met Aldo van Eyck maakte voor een tentoonstelling in het Stedelijk Museum – en het modelinterieur voor de Bijenkorf waaraan hij met Gerrit Rietveld samenwerkte in 1954.

Bewondering
De tentoonstelling is ontworpen door Ben van Berkel – een groot bewonderaar van Constants werk en gedachtengoed, aldus Weitering – als een labyrint, waarin de bezoeker mag verdwalen om onverwachte verbanden te ontdekken. Ook het volgen van een vaste (chronologische) route is mogelijk, waarbij zichtlijnen tussen de schuin geplaatste wanden zorgen voor verrassende connecties. Zo blijkt het laddermotief of het gebruik van kleuren telkens opnieuw op te duiken.

Het grote overzicht van Nieuw Babylon en de voorafgaande jaren van experiment is tot stand gekomen in samenwerking met Fondation Constant en het Museo Reina Sofia in Madrid. Dat de tentoonstelling over Nieuw Babylon eerder al in het Spaanse museum te zien was, zegt volgens Tempel veel over de internationale waardering voor Constant. “Constant is de meest in bruikleen gevraagde kunstenaar uit onze collectie”, zegt hij. “Meer dan Mondriaan of Monet. Hij verdient het dat het Nederlandse publiek meer van zijn werk gaat kennen en houden.”

Trefwoorden

gemeentemuseum den haag kunst gerrit rietveld fondation constant ben van berkel utopie unstudio constant nieuwenhuys constant tentoonstelling aldo van eyck beeldende kunst nieuw babylon cobra museum voor moderne kunst

1	Plan voor nieuwe buurt op plek hoofdkantoor ABN AMRO op de Zuidas vrijdag, 10 oktober
2	Flat Amsterdam-Noord 'aangekopt' met 53 seniorenwoningen donderdag, 9 oktober
3	Nominaties Publiek gebouw van het Jaar 2025 bekend woensdag, 8 oktober
4	‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’ vrijdag, 10 oktober
5	Vier genomineerden voor de Abe Bonnema Architectuurprijs 2025 woensdag, 8 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

'Bouwen aan nieuwe wereld' in expositie CODA Apeldoorn

11 juni 2024

Nieuwe Instituut verwerft archief Aldo en Hannie van Eyck

12 augustus

Koolhaas en Nieuwenhuis in de Barbican

12 juni 2006

Grootschalige tentoonstelling New Babylon

18 april 2016

Dorp is Van Lieshouts grootste installatie ooit

19 augustus 2015

AMO en Stedelijk Museum creëren een ‘Stedelijk weefsel’

15 december 2017

Gevel Haags stadhuis veranderd in Mondriaan-doek

3 februari 2017

Video: Winy Maas in Panorama Pijbes

28 april 2017

Beeldende kunst als gestolde muziek

7 mei 2019

Kunstmuseum Den Haag eert eigen gebouw en architect in expositie

29 januari 2021

Utrechtse muurschildering Rietveld-Schröderhuis oogt driedimensionaal

19 april 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bureau POLO geselecteerd als architect voor nieuw dienstencentrum in Beerse

Vandaag, 13:56

Het bureau POLO heeft een voorontwerp voor een nieuw gemeentelijk dienstencentrum van de gemeente Beerse gemaakt. Het project kwam, in opdracht van de gemeente, tot stand in samenwerking met ontwikkelaar en bouwer Groep Van Roey.

PosadMaxwan en Civic Architects maken plan voor herontwikkeling KMS-terrein Hengelo

Vandaag, 12:16

De gemeente heeft de grond deze zomer aangekocht en gaat in samenwerking met ontwikkelaar Trebbe het historische industriegebied herontwikkelen.

Nieuw shortstayhotel door Houben / Van Mierlo in stationsgebied Den Bosch

Gisteren, 13:47

Het shortstayhotel met 34 studio’s is gebouwd op de plek van het gesloopte Hotel Terminus. De voorgevel is ontworpen op basis van een analyse van de voorgevel van het oude hotel.

ONE Architecture & Urbanism werkt mee aan masterplan transformatie havengebied New York

10 oktober, 4:34

ONE Architecture & Urbanism werkt mee aan de transformatie van een vijftig hectare omvattend havengebied in New York tot een maritieme haven en een woonwijk.

PBL: Ook nieuw plan voor circulaire economie is niet genoeg

Vandaag, 14:42

In de nieuwe versie van het zogeheten Nationaal Programma Circulaire Economie staan ‘vooral veel intenties en plannen’, schrijft het planbureau.

Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen

Vandaag, 10:24

De klimaatverandering versnelt en de biodiversiteit gaat hard achteruit, terwijl er volgens de WKR steeds meer van de bossen en bodems wordt gevraagd.