2015: projecten weerspiegelen nieuwe realiteit

24 december 2015, 13:21

De opgeleverde en aangekondigde projecten van het afgelopen jaar tonen overtuigend hoe de nieuwe realiteit eruit ziet. Allerlei typen leegstaande gebouwen krijgen nieuwe functies, binnenstedelijke woongebieden worden opnieuw opgestart, het ontwerp van hotels is een belangrijke opgave geworden en op onverwachte plekken krijgt de jonge generatie architecten serieuze kansen.

Tekst Michiel van Raaij

De hoeveelheid opgeleverde en aangekondigde transformaties van het afgelopen jaar is zo overweldigend dat dit niet in een overzicht is te vatten. Leegstaande kantoorgebouwen, fabrieken, kazernes, gevangenissen, scholen, watertorens... je kunt het zo gek niet bedenken of het krijgt een nieuwe functie. Tussen de funderingspalen van een inmiddels gesloopte silo in Groningen heeft RAAAF een publieke ruimte ontworpen. In Amsterdam Zuidoost hebben Lingotto en Xoomlab een leegstaande parkeergarage omgetoverd tot een World of Food.

In de Tilburgse spoorzone werd naar ontwerp van Bedaux de Brouwer een bijzonder eikenhouten meubel toegevoegd aan een oude Houtloods. In de binnenstad van Amsterdam werden in een oude Tandwielenfabriek twaalf lofts gerealiseerd. Ronald Janssen en Donald Osborne tekenden voor het ontwerp hiervan. Ook in Amsterdam werd de transformatie van het voormalige Elseviergebouw naar studentenwoningen afgerond, een ontwerp van Knevel Architecten.

In onbruik geraakte gebouwen zijn al jaren sterk in trek bij culturele instellingen en afgelopen jaar vormde daarop geen uitzondering. Het meest spraakmakende project wat dat betreft uit 2015 is ongetwijfeld het door OMA ontworpen Fondazione Prada in Milaan. Ook bijzonder is het ensemble van culturele gebouwen in Den Helder, ontworpen door Van Dongen–Koschuch, met zijn magnifieke glazen zaal. In dit rijtje hoort ook het Waterliniemuseum in het Fort bij Vechten bij Utrecht thuis. Het museum heeft architect-kunstenaar Anne Holtrop hier als het ware uit het landschap gesneden.

Het afgelopen jaar werden daarnaast ook veel nieuwe transformaties aangekondigd. Het voormalige hoofdkantoor van Royal Haskoning in Nijmegen, met zijn grote terrassen, wordt momenteel tot appartementengebouw getransformeerd. Het voormalige Paleis van Justitie aan de Amsterdamse grachtengordel transformeert tot vijfsterrenhotel. Het door Alberts & Van Huut ontworpen hoofdkantoor van ING in Amsterdam Zuidoost zal omgebouwd worden tot appartementengebouw. En in de binnenstad van Eindhoven worden verschillende voormalige kantoorgebouwen naar ontwerp van diederendirrix getransformeerd tot woongebouwen. Op het oude terrein van Philips Lighting wordt daarbij ook een woontoren toegevoegd.

Nieuwe binnenstedelijke woongebieden
Nu de woningmarkt weer op volle toeren draait, worden in tal van steden binnenstedelijke ontwikkelingen opnieuw opgestart. In Utrecht wordt onder andere verder gebouwd aan het Veemarktgebied en wordt binnenkort gestart met de 2e Daalsedijk. In Den Haag gaat de herontwikkeling van de haven van Scheveningen verder en wordt een nieuwe woonwijk bij Station Holland Spoor gerealiseerd. In Amsterdam krijgt de Houthavens langzaam vorm, begint de ontwikkeling van Zeeburgereiland op stoom te komen, worden de plannen voor Buiksloterham nu snel concreet, en wordt het ene na het andere plan gepresenteerd voor de Zuidas.

Al deze weken hebben met elkaar gemeen dat ze zeer centraal liggen in het bestaande stedelijke gebied, en een gemiddeld tot zeer stedelijke karakter hebben. Het zijn daarmee wijken die de betreffende steden echt kunnen versterken. Wel worden deze wijken toch vooral weer op de traditionele manier ontwikkeld, terwijl de afgelopen jaren PO en CPO hun meerwaarde hebben laten zien. In Amsterdam wordt het centrumeiland van IJburg geheel via PO/CPO ontwikkeld en in Almere gaat zeer experimentele Oosterwold van start. Maar veel meer steden zouden van het eigen initiatief van (groepen) bewoners kunnen profiteren. Hier worden nog kansen gemist.

Hotels als nieuwe ontwerpopgave
Voor ontwerpers blijkt de hotelmarkt steeds meer mogelijkheden te bieden. Als 2015 iets heeft laten zien is dat het wel. Toerisme blijft een groeimarkt, maar het is vooral het geleidelijke afscheid van de eenheidsworst die het ontwerp van hotels zo interessant maakt. Na het opvallende Fletcher Hotel kreeg Amsterdam er het afgelopen jaar verschillende in het oog springende hotels bij. Op Schiphol opende naar ontwerp van Mecanoo een nieuw Hilton Hotel. Op de Zuidas opende de eerste Nederlandse vestiging van Motel One, ontworpen door ZZDP architecten. In de binnenstad van de hoofdstad opende het nieuwe INK Hotel, een gevoelig ontwerp van Concrete. En even verderop opende het krachtige door office winhov ontworpen W Hotel. De vrolijke uitbreiding van het Botel mag hier ook niet ongenoemd blijven.

De bouw van nieuwe hotels gaat verder. OMA kon afgelopen jaar zijn winnende ontwerp voor het nhow Hotel aan de Amsterdamse Zuidas presenteren. En in Rotterdam wordt Pakshuismeesteren getransformeerd tot hotel.

Naast deze pure hotels is er ook een markt ontstaan voor gebouwen die tussen het hotel en het woongebouw inzitten. Inmiddels worden door heel Nederland vestigingen van The Student Hotel geopend. En afgelopen jaar presenteerde een van de bedenkers van CitizenM samen met Concrete een veelbelovend nieuw concept onder de naam Zoku: een compacte loft waarin voor een bepaalde periode zowel gewoond als gewerkt kan worden. Perfect voor creatieve professionals die steeds op andere plekken in de wereld werken.

Jonge generatie krijgt kansen in Limburg
Voor jonge architecten biedt de provincie Limburg momenteel veel kansen. Afgelopen jaar werd in het Limburgse dorp Nieuw Bergen een torengebouw opgeleverd naar ontwerp van Monadnock. Even verderop, in Kerkrade, werd het Museumplein Limburg geopend. Hier ontwierp Shift een verzameling van gebouwen die knap op de bestaande bebouwing reageert, maar ook de verbinding tussen het station en de binnenstad bekrachtigt.

En er zit nog meer aan te komen, want MoederscheimMoonen kon afgelopen jaar ook zijn plan presenteren voor de voormalige Brouwerij Valkenburg. In dit plan transformeert de oude fabriek en zijn omgeving tot een belevingscentrum met een gemengd programma.

Nieuwe stations voor Delft en Arnhem
Als 2014 het jaar was van Rotterdam Centraal, dan was 2015 het jaar van Station Delft en Arnhem Centraal. Het door Mecanoo en Benthem Crouwel ontworpen station Delft verraste menigeen met zijn elegante ruimtelijkheid. Het na zoveel jaar eindelijk opgeleverde Arnhem Centraal maakte de verwachtingen ook waar. De 'twist' in de stationshal werkt echt zo goed als architectenbureau UNStudio al die tijd heeft volgehouden.

Wat infrastructurele projecten betreft was er afgelopen jaar meer nieuws te melden. Zo werd de nevengeul van de Waal tussen Nijmegen en Lent geopend. De A4 bij Delft is na meer dan een halve eeuw plannen maken ook eindelijk open. In Rotterdam werd de door ZUS ontwikkelde Luchtsingel feestelijk geopend. MX3D baarde wereldwijd opzien met zijn plan om op de Amsterdamse Wallen een brug 3D in staal te printen.

Weer veel nieuwe culturele gebouwen
Ondanks de bezuinigingen op cultuur blijven gemeenten volop investeren in hun culturele gebouwen. Naast het eerder genoemde theater in Den Helder werd het Biesbosch Museum uitgebreid, werd Cultuurhuis De Klinker geopend, kreeg het Van Gogh Museum een nieuwe entree en opende Museum MORE zijn deuren.

De discussie rond het Collectiegebouw van Boijmans van Beuningen liep afgelopen jaar door en werd uiteindelijk beslecht in het voordeel van het museum en zijn architect. De aanbesteding voor het ontwerp en de bouw van het Spuiforum in Den Haag werd gewonnen door het consortium waar Architectuurstudio HH, Jo Coenen Architects, en NL Architects als architecten aan verbonden zijn. In Den Bosch werd UNStudio gekozen als architect van het nieuwe Theater aan de Parade.

Plekken voor democratie
Een discussie die nog altijd niet beslecht is, is die van de grootschalige renovatie van het Binnenhof. Terwijl minister Blok denkt dat het Binnenhof hiervoor het beste een periode gesloten kan worden, denkt de Tweede Kamer hier toch anders over, net als verschillende architecten. Even verderop in Den Haag werd afgelopen jaar een gebouw opgeleverd dat op termijn een nieuw icoon voor de democratie moet worden: de permanente huisvesting van het Internationaal Strafhof. Begin 2016 opent het enorme gebouwencomplex officieel zijn deuren.

Van een heel andere categorie, maar voor de lokale democratie wel belang, is het nieuwe gemeentehuis van Bloemendaal, naar ontwerp van NEXT en Rudy Uytenhaak. Eigenlijk een totaal nieuw gebouw dat zich naar het omliggende dorp echter presenteert als de klassieke villa die er altijd al stond.

Iets totaal anders
Dit jaaroverzicht sluiten we af met drie projecten die buiten de hierboven geschetste ontwikkelingen vallen, maar daarmee niet minder belangrijk zijn. De nieuwe huisvesting voor de verkeersleidingspost van ProRail is zo'n ontwerp. Ongekend in zijn sculpturaliteit, maar nergens zo op zijn plek als daar tussen de sporen in Utrecht. Ontworpen door de Jong Gortemaker Algra.

Als woongebouw-kantoor-museum onttrekt het Timmerhuis zich eveneens aan categorisering. Het is een unieke woonomgeving en een impuls voor dat deel van de Rotterdamse binnenstad. Wel is het jammer dat de geplande 'stadswinkel' in de loop van het proces is vervangen door Museum Rotterdam. De zeer transparante en kolomvrije ruimte in de plint van het gebouw kan zo zijn openheid verliezen.

Dat architectuur niet altijd fysiek hoeft te zijn bewees architect-kunstenaar Daan Roosegaarde met zijn virtuele overstroming van het Museumplein. Na zonsondergang trok deze tijdelijke installatie grote drommen mensen naar het Museumplein, die het schouwspel gebroederlijk gadesloegen. Zo bewees Roosegaarde weer eens dat architectuur mensen letterlijk met elkaar kan verbinden. In deze tijd een groot goed.

Trefwoorden

2015 michiel van raaij jaaroverzicht

1	Plan voor nieuwe buurt op plek hoofdkantoor ABN AMRO op de Zuidas vrijdag, 10 oktober
2	‘Alexander Straub zet grote groep vakgenoten weg als niet-relevant’ vrijdag, 10 oktober
3	Duitsland slokt Nederlandse bouwkracht op maandag, 13 oktober
4	ECHO Urban Design en Studio RAP maken winnend ontwerp voor herontwikkeling in Vlissingen donderdag, 9 oktober
5	ONE Architecture & Urbanism werkt mee aan masterplan transformatie havengebied New York vrijdag, 10 oktober

Gerelateerde nieuwsberichten

Overzichtstentoonstelling Mecanoo in Alkmaar

30 augustus 2016

Bouw collectiegebouw Boijmans mag doorgaan

27 juli 2016

UNStudio ontwerpt hoogbouwcomplex Frankfurt

24 maart 2016

Eerste project Almere Oosterwold van start

8 maart 2016

Hoogbouw tot 143 meter in Sluisbuurt Amsterdam

9 november 2016

2015: jaar van heibel en herstel

24 december 2015

Woningversterking moet banen opleveren

12 juli 2016

Miljoenen voor verdere groei Schiphol

2 mei 2016

Hotel voor studenten en werkenden geopend

14 januari 2016

Kennis- en cultuurcomplex KRONA geopend

21 juli 2016

UNStudio ontwerpt plan met 32 torens Seoul

16 november 2016

Medewerkers loterijen gehuisvest onder één dak

28 september 2016

Stijging huizenprijs op hoogste peil in jaren

21 april 2016

Fietsparkeergarage onder Vijfhoek Amsterdam Zuid

2 augustus 2016

Woonblok met 'smile' Zeeburgereiland geopend

16 september 2016

Zonder subsidies gemakkelijker een huis

23 mei 2016

Kamer wil nu geen sluiting gevangenissen

30 maart 2016

'Amsterdamse toerist in Rotterdams hotel'

10 februari 2016

RAU ontwerpt sporthal Zeeburgereiland

2 maart 2016

The Student Hotel Eindhoven officieel geopend

20 januari 2017

Bouw NoMA House Zuidas van start gegaan

21 januari 2016

Amsterdam zet rem op nieuwe hotels

18 maart 2016

Torens Akzo en Stibbe worden TwoAmsterdam

7 juni 2016

900 Mahler geïnspireerd op New Yorkse architectuur

27 januari 2017

Zeeuwse windmolens creëren 'dans van licht'

11 maart 2016

Bouw Centrumeiland IJburg kan beginnen

8 juni 2016

Bouw hotelpand Houthavens Amsterdam gestart

10 juni 2016

Wonen in regio Amsterdam populairder

17 mei 2016

'Merckt' winnend plan hoekpand Grote Markt

23 november 2016

Bouw eerste woningen Nieuw Delft van start

26 februari 2016

Hoofdkantoor Stibbe aan Zuidas opgeleverd

2 maart 2016

2015: de belangrijkste prijzen

24 december 2015

Video: Schiphol honderd jaar

16 september 2016

Topsportcentrum Koog aan de Zaan geopend

26 oktober 2016

NVM: recordaantal woningen verkocht

14 januari 2016

OMA presenteert New Museum for Western Australia

1 augustus 2016

Nieuwe vestiging diederendirrix in Rotterdam

20 april 2016

Nieuw appartementengebouw voor de Zuidas

24 februari 2016

Winnaars Nederlandse Bouwprijs 2017 bekend

7 februari 2017

2015: jaar van heibel en herstel

24 december 2015

2015: de belangrijkste prijzen

24 december 2015

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Doepel Strijkers Architects ontwerpt modulair interieur voor multi-brand store

26 minuten geleden

De multi-brand store SPRMRKT voor mode, kunst en cultuur vestigt zich hernieuwd in de hoofdstad en wil winkelervaring impuls geven.

Nieuwe editie van DigiBouw vindt plaats op 19 en 20 november in Utrecht

3 uur geleden

AI, robotisering, parametrisch ontwerpen en bouwen, verandermanagement, veiligheid, open standaarden, BIM, slimme bouwlogistiek, CO2-reductie op de bouwplaats… dat zijn de thema’s die aan bod komen bij DigiBouw.

David Chipperfield landt in Antwerps Nieuw Zuid

Gisteren, 16:04

Het duurzame kantoorproject Orchard van David Chipperfield Architects is de meest recente toevoeging aan de ontwikkeling van de wijk Nieuw Zuid aan de Antwerpse Schelde.

Daan Zandbelt wordt nieuwe Spoorbouwmeester

Gisteren, 14:31

Per 1 januari volgt hij Marianne Loof op in die rol. Zandbelt is partner bij architectenbureau De Zwarte Hond en was van 2016 tot 2020 Rijksadviseur Stad en Infrastructuur.

PBL: minimaal 150.000 hectare meer natuur nodig in 2050

1 uur geleden

Het planbureau heeft twee mogelijke oplossingsrichtingen doorgerekend om de huidige Europese doelen voor klimaat, natuur en waterkwaliteit te halen.

Afaina de Jong wint Amsterdamprijs voor de Kunst 2025

Gisteren, 15:19

De architect en oprichter van Afarai won de belangrijkste kunstprijs van de hoofdstad in de categorie Bewezen Kwaliteit.

Pararius: huurmarkt zit op slot, huren stijgen verder

Gisteren, 10:49

De vrije sector huurmarkt zit nog altijd ‘compleet op slot’, meldt woningplatform Pararius op basis van cijfers over het derde kwartaal.

PBL: Ook nieuw plan voor circulaire economie is niet genoeg

14 oktober, 2:42

In de nieuwe versie van het zogeheten Nationaal Programma Circulaire Economie staan ‘vooral veel intenties en plannen’, schrijft het planbureau.

Bossen en bodems in zwaar weer, klimaatraad maakt zich zorgen

14 oktober, 10:24

De klimaatverandering versnelt en de biodiversiteit gaat hard achteruit, terwijl er volgens de WKR steeds meer van de bossen en bodems wordt gevraagd.