De gebouwde omgeving is een beschreven blad

2 februari 2021, 14:59

Het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’ biedt een pleidooi voor architectuur die geen uitroepteken zet, maar is bedacht als komma. Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Jarrik Ouburg en Mark Minkjan laten, met 20 gastauteurs van binnen en buiten het ontwerpvak, zien hoe architectuur een bestaande context kan erkennen en gebruiken en zo urgente onderwerpen kan aanpakken.

Op het lege vel papier dat de ontwerper voor zich heeft liggen, betekent elke lijn die hij zet de creatie van een nieuwe realiteit. Het biedt alle plek voor fantasie en creativiteit. Een terrein dat bouwrijp is gemaakt mag lijken op zo’n schone lei, maar is dat niet, zegt Floris Alkemade in het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’.

De lezing die een architect, stedenbouwer of landschapsontwerper heeft van een plek is in de eerste plaats een mentale constructie, waarin abstractie de complexiteit beheersbaar maakt. Maar vóór het nieuwe ontwerp was er op de bewuste locatie al iets aanwezig en ongetwijfeld komt er ook iets na, en naast de historische is er ook een ruimtelijke context. En een sociale, een ecologische, et cetera.

Tabula scripta
Het idee dat de architectuur werkt vanaf een tabula rasa is niet langer houdbaar, stellen de vier redacteuren van ‘Rewriting Architecture’. Naast Alkemade zijn dat Michiel van Iersel, Mark Minkjan en Jarrik Ouburg. Voor de talrijke urgente vragen – schaarste, klimaatverandering, woningnood, vergrijzing, om er maar een paar te noemen – kan architectuur oplossingen vinden door de complexiteit te accepteren en te gebruiken, door te werken met wat er al is en met respect voor de (natuurlijke) hulpbronnen die we nog hebben.

‘Rewriting Architecture’ is een aansporing om de gebouwde omgeving te zien als een tabula scripta, een reeds beschreven blad. Dat geschrift moet worden gelezen en beoordeeld op zijn kwaliteiten en mogelijkheden om hem, voor nu en voor later, weer betekenisvol te maken. Het pleidooi is om gebouwen en omgeving niet te ontwerpen alsof die, in tijd en in ruimte, op zichzelf staan; om ze niet op te leveren als een gesigneerd kunstwerk, dat niet mag evolueren. Daarentegen zou moeten worden ontworpen met het bewustzijn, zelfs het oogmerk, dat een project tijdelijk is: functionerend voor nu maar open voor mogelijkheden straks. Geen architectuur van uitroeptekens, maar denken in komma’s.

Acties
Het boek is het resultaat van de Tabula Scripta Research Group aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. De onderzoeksgroep richtte zich op architectonische, stedenbouwkundige en landschapsprojecten die werken met de complexiteit en kwaliteiten van een gegeven context. Die benadering is niet alleen een noodzakelijke, het kan volgens de samenstellers van het boek een inspirerende en verrijkende weg zijn.

Hoe kan de architectuur de tabula scripta voorzien van of uitbreiden met nieuwe betekenis? Als mogelijke strategieën biedt het boek 10 (+1) werkwoorden als mogelijke ‘actie’. Ik houd me even bij de engelse termen die de redactie hanteert: ‘eliminate’, ‘continue’, ‘obscure’, ‘reconfigure’, ‘repurpose’, ‘densify’, ‘copy’, ‘overlay’, ‘reimagine’ en ‘(re)start’.
De makers van het boek wijzen na deze tien benaderingen kort op nóg een mogelijke ‘actie’, de ‘+ 1’ in de ondertitel. Je kunt ook beslissen dat in een bepaalde situatie ‘niets doen’, ‘abstain’, het beste is.

We hebben toch al aandacht voor transformatie en herbestemming? Ja, maar dat betreft vaak een gebouw of landschap dat al als waardevol wordt gezien; de auteurs richten zich ook op wat van minder belang wordt gevonden, of toevallig is ontstaan. Het gaat hen om een algemenere attitude.

Binnen en buiten het vak
Elk van de genoemde acties wordt gepresenteerd met een flink aantal – vaak zo’n tien – architectonische voorbeeldprojecten uit hele wereld en van uiteenlopende bureaus, maar ook met associatieve fotoreeksen die voorbeelden geven buiten de architectuur. Verder delen twintig theoretici en makers – per actie een architect en iemand uit een andere discipline – hun kennis en inzichten over het belang en de gevolgen van de besproken acties.

Zeker ook leerzaam zijn de vertegenwoordigers van andere disciplines – psychiatrie, ecologie, mode, kunst, bijvoorbeeld – die aan het woord komen. Zo legt in het deel ‘continue’ een arboretum-medewerker van de Harvard University uit hoe enten goed wordt uitgevoerd en welke functies enten heeft. De vertaling naar architectuur is niet moeilijk. Vooral niet als de man uitlegt hoe momenteel met enten wordt gewerkt aan gewassen die klimaatverandering aankunnen.

Het boek sluit af met drie case studies die de gelaagdheid en complexiteit van Mumbai, Cairo en Amsterdam tonen. Tevens is er een foto-essay van Iwan Baan dat illustreert hoe inwoners van verschillende (niet-Westerse) steden samenwonen en samen bouwen.

Plateaus
‘Rewriting Architecture’ is een omvangrijk boek, maar presenteert de inhoud eerder als een verzameling dan als een lineair betoog. Daardoor kan de lezer zelf zijn of haar weg bepalen en proeven van de mogelijkheden, de verschillende acties om een bestaande context te benutten voor het (tegelijkertijd) aanpakken van behoeftes en urgente onderwerpen.

De opzet, in combinatie met de aantrekkelijke vormgeving, de compactheid van teksten en de veelheid aan illustraties, stemmen en voorbeelden, maakt het boek een rijke en stimulerende inspiratiebron.

Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Mark Minkjan, Jarrik Ouburg (red.) - Rewriting Architecture; 10+1 Actions. Valiz, Amsterdam, Academy of Architecture, Amsterdam. Engelstalig, 438 blz., 24 x 17 cm, € 29,50

Trefwoorden

boek jarrik ouburg michiel van iersel floris alkemade tabula scripta academie van bouwkunst amsterdam valiz contextueel ontwerp mark minkjan

1	Het Hoofdgebouw van Artis na 75 jaar weer museum dinsdag, 10 mei
2	Wooncrisis én ambtenarencrisis dinsdag, 10 mei
3	Renovatie en uitbreiding Singer Laren verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar donderdag, 12 mei
4	Zalmhaventorens KAAN Architecten slaan brug tussen hele hoge buur en omgeving vrijdag, 13 mei
5	Theatercomplex met 'ingeplugde' zalen door OMA opgeleverd vrijdag, 13 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Britse prijs voor Bunker 599

Weer gedemonteerd: People’s Pavilion

Oud winkelcentrum als 'ruïne' zichtbaar in waterpark MVRDV

Onderdoorgang van A10 bij Sloterdijk met spiegeling verbijzonderd

Afscheid van ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade in online talkshow

Met Kelbergen 2.0 geeft HOH Architecten voorbeeld van verbetering door verdichting

Failed Architecture zet belangrijke stap naar horizontale organisatie

Koninklijke onderscheiding voor Floris Alkemade

Oostends museum ondergaat grondige vernieuwing met hergebruik materiaal

Amsterdam investeert in verduurzaming van de stad

Boek Reuzenarbeid brengt bouw van het moderne Nederland in beeld

Terugkijken: Rijksbouwmeester Floris Alkemade in Zomergasten

Rotor maakt expositie in Gentse Grindbakken

Lingotto en Xoomlab presenteren World of Food

Prikkelende plannen met Tiny Houses

Zeshonderd woningen bovenop bestaande kantoorpanden

Andere nieuwsberichten

Een villa als een compositie van volumes en openingen

Gisteren, 17:01

Het ontwerp van Dreessen Willemse Architecten biedt de bewoners beschutting en tegelijkertijd fraaie doorzichten en een weids uitzicht over het water.

Stedelijk Museum toont hoe ontwerpers omgaan met klimaatcrisis

Gisteren, 16:00

In de expositie ‘It’s Our F***ing Backyard’ worden onder meer voorbeelden van ander gebruik van en omgang met materialen getoond. Er is werk te zien van ontwerpers als Ineke Hans, Christien Meindertsma en Claudy Jongstra.

Symposium waarin het nieuwe hybride stadsblok op de snijtafel gelegd wordt

Gisteren, 12:37

Aanstaande vrijdag organiseert Architectenweb een symposium waarin het nieuwe hybride stadsblok nader ontleed wordt en vooral ook vanuit gebruikersperspectief bekeken wordt.

Oostvleugel gesloopt voor toekomstig POST Rotterdam

Gisteren, 11:27

Als belangrijke stap in de transformatie van het voormalige postkantoor aan de Rotterdamse Coolsingel is de oostvleugel van het gebouw gesloopt. Architectenbureau ODA New York deelt bouwfoto’s.

Minister wil bouw 4.000 woningen Feijenoord XL versneld doorzetten

16 minuten geleden

Een van de blikvangers van de gebiedsontwikkeling moet de overkluizing worden van het bestaande rangeerterrein en treinstation naast de Kuip.

Vanaf 2026 minstens hybride warmtepomp verplicht bij vervanging cv

53 minuten geleden

Huiseigenaren kunnen ook kiezen voor een duurzaam alternatief, zoals een volledig elektrische warmtepomp of aansluiting op het warmtenet.

Warme en spiegelende materialen voor een lang en smal café

Gisteren, 15:08

Studio Modijefsky kreeg de opdracht voor het het interieurontwerp, na twee eerdere vestingen van De Biertuin, van het café in het centrum van Amsterdam.

Nieuwe editie van Opbouwdag in Rotterdam

Gisteren, 12:14

Vijf dagen lang worden activiteiten rond de wederopbouw van de Maasstad georganiseerd.

Natuurorganisaties zien te weinig wilskracht in plannen kabinet

Gisteren, 09:49

Hoewel het kabinet miljarden euro's uittrekt om de natuur te beschermen en het stikstofprobleem aan te pakken, zijn natuurorganisaties totaal niet tevreden over de plannen voor landbouw en natuur voor de komende jaren.