De gebouwde omgeving is een beschreven blad

2 februari 2021, 14:59

Het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’ biedt een pleidooi voor architectuur die geen uitroepteken zet, maar is bedacht als komma. Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Jarrik Ouburg en Mark Minkjan laten, met 20 gastauteurs van binnen en buiten het ontwerpvak, zien hoe architectuur een bestaande context kan erkennen en gebruiken en zo urgente onderwerpen kan aanpakken.

Op het lege vel papier dat de ontwerper voor zich heeft liggen, betekent elke lijn die hij zet de creatie van een nieuwe realiteit. Het biedt alle plek voor fantasie en creativiteit. Een terrein dat bouwrijp is gemaakt mag lijken op zo’n schone lei, maar is dat niet, zegt Floris Alkemade in het boek ‘Rewriting Architecture. 10 + 1 Actions’.

De lezing die een architect, stedenbouwer of landschapsontwerper heeft van een plek is in de eerste plaats een mentale constructie, waarin abstractie de complexiteit beheersbaar maakt. Maar vóór het nieuwe ontwerp was er op de bewuste locatie al iets aanwezig en ongetwijfeld komt er ook iets na, en naast de historische is er ook een ruimtelijke context. En een sociale, een ecologische, et cetera.

Tabula scripta
Het idee dat de architectuur werkt vanaf een tabula rasa is niet langer houdbaar, stellen de vier redacteuren van ‘Rewriting Architecture’. Naast Alkemade zijn dat Michiel van Iersel, Mark Minkjan en Jarrik Ouburg. Voor de talrijke urgente vragen – schaarste, klimaatverandering, woningnood, vergrijzing, om er maar een paar te noemen – kan architectuur oplossingen vinden door de complexiteit te accepteren en te gebruiken, door te werken met wat er al is en met respect voor de (natuurlijke) hulpbronnen die we nog hebben.

‘Rewriting Architecture’ is een aansporing om de gebouwde omgeving te zien als een tabula scripta, een reeds beschreven blad. Dat geschrift moet worden gelezen en beoordeeld op zijn kwaliteiten en mogelijkheden om hem, voor nu en voor later, weer betekenisvol te maken. Het pleidooi is om gebouwen en omgeving niet te ontwerpen alsof die, in tijd en in ruimte, op zichzelf staan; om ze niet op te leveren als een gesigneerd kunstwerk, dat niet mag evolueren. Daarentegen zou moeten worden ontworpen met het bewustzijn, zelfs het oogmerk, dat een project tijdelijk is: functionerend voor nu maar open voor mogelijkheden straks. Geen architectuur van uitroeptekens, maar denken in komma’s.

Acties
Het boek is het resultaat van de Tabula Scripta Research Group aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. De onderzoeksgroep richtte zich op architectonische, stedenbouwkundige en landschapsprojecten die werken met de complexiteit en kwaliteiten van een gegeven context. Die benadering is niet alleen een noodzakelijke, het kan volgens de samenstellers van het boek een inspirerende en verrijkende weg zijn.

Hoe kan de architectuur de tabula scripta voorzien van of uitbreiden met nieuwe betekenis? Als mogelijke strategieën biedt het boek 10 (+1) werkwoorden als mogelijke ‘actie’. Ik houd me even bij de engelse termen die de redactie hanteert: ‘eliminate’, ‘continue’, ‘obscure’, ‘reconfigure’, ‘repurpose’, ‘densify’, ‘copy’, ‘overlay’, ‘reimagine’ en ‘(re)start’.
De makers van het boek wijzen na deze tien benaderingen kort op nóg een mogelijke ‘actie’, de ‘+ 1’ in de ondertitel. Je kunt ook beslissen dat in een bepaalde situatie ‘niets doen’, ‘abstain’, het beste is.

We hebben toch al aandacht voor transformatie en herbestemming? Ja, maar dat betreft vaak een gebouw of landschap dat al als waardevol wordt gezien; de auteurs richten zich ook op wat van minder belang wordt gevonden, of toevallig is ontstaan. Het gaat hen om een algemenere attitude.

Binnen en buiten het vak
Elk van de genoemde acties wordt gepresenteerd met een flink aantal – vaak zo’n tien – architectonische voorbeeldprojecten uit hele wereld en van uiteenlopende bureaus, maar ook met associatieve fotoreeksen die voorbeelden geven buiten de architectuur. Verder delen twintig theoretici en makers – per actie een architect en iemand uit een andere discipline – hun kennis en inzichten over het belang en de gevolgen van de besproken acties.

Zeker ook leerzaam zijn de vertegenwoordigers van andere disciplines – psychiatrie, ecologie, mode, kunst, bijvoorbeeld – die aan het woord komen. Zo legt in het deel ‘continue’ een arboretum-medewerker van de Harvard University uit hoe enten goed wordt uitgevoerd en welke functies enten heeft. De vertaling naar architectuur is niet moeilijk. Vooral niet als de man uitlegt hoe momenteel met enten wordt gewerkt aan gewassen die klimaatverandering aankunnen.

Het boek sluit af met drie case studies die de gelaagdheid en complexiteit van Mumbai, Cairo en Amsterdam tonen. Tevens is er een foto-essay van Iwan Baan dat illustreert hoe inwoners van verschillende (niet-Westerse) steden samenwonen en samen bouwen.

Plateaus
‘Rewriting Architecture’ is een omvangrijk boek, maar presenteert de inhoud eerder als een verzameling dan als een lineair betoog. Daardoor kan de lezer zelf zijn of haar weg bepalen en proeven van de mogelijkheden, de verschillende acties om een bestaande context te benutten voor het (tegelijkertijd) aanpakken van behoeftes en urgente onderwerpen.

De opzet, in combinatie met de aantrekkelijke vormgeving, de compactheid van teksten en de veelheid aan illustraties, stemmen en voorbeelden, maakt het boek een rijke en stimulerende inspiratiebron.

Floris Alkemade, Michiel van Iersel, Mark Minkjan, Jarrik Ouburg (red.) - Rewriting Architecture; 10+1 Actions. Valiz, Amsterdam, Academy of Architecture, Amsterdam. Engelstalig, 438 blz., 24 x 17 cm, € 29,50

Trefwoorden

boek jarrik ouburg michiel van iersel floris alkemade tabula scripta academie van bouwkunst amsterdam valiz contextueel ontwerp mark minkjan

1	Omgevingsvergunning voor twee woontorens op Katendrecht Rotterdam onherroepelijk woensdag, 2 april
2	Zeven nominaties BNA Beste Gebouw van het Jaar 2025 maandag, 31 maart
3	Team met Studio Nauta en Pieter Bedaux presenteert hun inzending voor M HKA maandag, 31 maart
4	Beschut wonen in een coulissenlandschap vrijdag, 28 maart
5	Omgevingsvergunning nieuwbouwproject Groei! onherroepelijk maandag, 31 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Britse prijs voor Bunker 599

4 december 2013

HOH Architecten maakt tentoonstelling in Shibaura House Tokio

18 april 2024

Weer gedemonteerd: People’s Pavilion

13 november 2017

In beeld: Tabula Scripta Tokyo

1 november 2024

Oud winkelcentrum als 'ruïne' zichtbaar in waterpark MVRDV

11 maart 2020

Boek plaatst sloop en bescherming in Amsterdam in historisch perspectief

17 oktober 2024

Onderdoorgang van A10 bij Sloterdijk met spiegeling verbijzonderd

7 mei 2019

Afscheid van ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade in online talkshow

6 september 2021

Rotor maakt expositie in Gentse Grindbakken

10 oktober 2012

Lingotto en Xoomlab presenteren World of Food

6 november 2015

Prikkelende plannen met Tiny Houses

15 september 2016

Zeshonderd woningen bovenop bestaande kantoorpanden

6 juni 2018

Oostends museum ondergaat grondige vernieuwing met hergebruik materiaal

19 mei 2021

Amsterdam investeert in verduurzaming van de stad

11 juni 2021

Boek Reuzenarbeid brengt bouw van het moderne Nederland in beeld

8 juli 2021

Terugkijken: Rijksbouwmeester Floris Alkemade in Zomergasten

19 juli 2021

Met Kelbergen 2.0 geeft HOH Architecten voorbeeld van verbetering door verdichting

27 september 2021

Failed Architecture zet belangrijke stap naar horizontale organisatie

1 december 2021

Koninklijke onderscheiding voor Floris Alkemade

31 maart 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Zorgvuldige inpassing van twee woongebouwen in binnenstad van Hattem

Gisteren, 17:01

In het hart van Hattem is een achterbouw aan de hoofdwinkelstraat getransformeerd tot woningen. Het ontwerp van Groothuijse de Boer architecten voegt zich in de context van de bestaande stad en brengt tegelijkertijd een nieuwe ordening aan.

Coöperatie De Woonwolk ontwikkelt duurzaam woongebouw in Amsterdam-Noord

Gisteren, 14:57

Een Amsterdamse wooncoöperatie, De Woonwolk, wil in de wijk Buiksloterham een zeer duurzaam gebouw met ongeveer vijftig appartementen realiseren. In een ‘crowdlending’-actie haalde de coöperatie 100.000 euro voor het bouwproject op.

Benthem Crouwel Architects en Snøhetta ontwerpen Huis van Cultuur en Bestuur in Delfzijl

Gisteren, 09:33

Benthem Crouwel Architects en het Noorse Snøhetta zijn door de gemeente Eemsdelta geselecteerd voor het ontwerp van het Huis van Cultuur en Bestuur in Delfzijl. Het gebouw gaat onderdak bieden aan gemeentehuis, theater en bibliotheek.

JADE architecten en Jessica Nielsen ontwikkelden biobased en energiezuinig gebouw met onderin ruimte voor eigen kantoor

Gisteren, 09:00

In de levendige Zwart Janstraat in het Oude Noorden van Rotterdam heeft JADE architecten op een jarenlang braakliggende kavel een markant gebouw ontwikkeld en ontworpen met onderin kantoorruimte voor het bureau en twee stadswoningen erboven.

ABN AMRO verwacht verdere stijging huizenprijzen

Gisteren, 12:46

De huizenprijzen stijgen dit en volgend jaar verder, na de recordhoogtes van vorig jaar.

Oproep aan klimaatminister voor steunmaatregelen zonnepanelen

1 april, 2:25

Consumenten- en milieuorganisaties vinden dat minister Hermans maatregelen moet nemen om zonnepanelen ook na afschaffing van de salderingsregeling aantrekkelijk te houden.