Forum Groningen tijdens de opening

Forum Groningen: een gebouw dat (niet) gezien mag worden

4 december 2019, 11:27

Onder grote belangstelling is afgelopen weekend Forum Groningen geopend. Met recht wordt het door NL Architects ontworpen gebouw enthousiast ontvangen; het strakke maar sculpturale pand maakt evenals het atrium indruk en de omgeving wordt op voorbeeldige wijze tot onderdeel van het interieur gemaakt. Andersom roept de beperkte zichtbaarheid van het gebouw in diezelfde omgeving vraagtekens op. Is dat alle ambities en moeite waard geweest?

Bijna dertien jaar hebben de inwoners van Groningen het vooral met impressies moeten doen. Begin 2007 won NL Architects de prijsvraag voor het destijds nog Groninger Forum geheten gebouw en pas nu kunnen ze het in gerealiseerde vorm ervaren. Alsof de meteoriet, zoals het bouwwerk vaak wordt genoemd, na een reis van lichtjaren eindelijk op zijn plek is geland.

Door vertraagde subsidieverstrekking vanuit de provincie Groningen verliep de aanloop naar de bouw langzamer dan gepland. Daarbovenop stak tijdens de bouw de Groningse aardbevingsproblematiek de kop op, waardoor het complex aardbevingsbestendig moest worden gemaakt en nog twee jaar langer op zich liet wachten. In totaal heeft de bouw acht jaar geduurd en honderd miljoen euro gekost.

Maar dan heb je ook wat, zegt men dan. Een 17.000 vierkante meter omvattend ‘cultuurwarenhuis’, met daarin de openbare bibliotheek, een filmhuis, een interactief museum, een smart- en medialab en meer. Het bijzondere is de hoge mate van vermenging; binnen een wereld van gestapelde pleinen en zwevende roltrappen lopen functies in elkaar over en worden ze onderling verbonden. Het geheel wordt omlijst door een helder en scherp gesneden volume, bekroond met een groot dakterras.

Vernieuwing van de oostwand
Forum Groningen maakt deel uit van de vernieuwing van de oostwand van de Grote Markt, waartoe in 2002 werd besloten. Vanwege het groeiende aantal inwoners en bezoekers was er meer publieke ruimte benodigd in het centrum van de stad. De oostelijke zijde van het beroemde marktplein en de achtergelegen bebouwing leenden zich uitstekend voor deze opgave.

De rooilijn van de gebouwen aan deze kant, waaronder het pand van studentenvereniging Vindicat, lag tot de Tweede Wereldoorlog zeventien meter naar voren. Uit historisch oogpunt viel het dus te verantwoorden om deze lijn weer terug te schuiven. Daarbij nam een slecht lopende winkelpassage een hoop vierkante meters in beslag, evenals een beruchte parkeergarage erachter (bekend van de gevleugelde uitspraak: ‘als je daar schadevrij kunt parkeren, dan lukt het je overal’). Weinig mensen kortom die er een traan om zouden laten als dit alles plaats zou maken voor iets nieuws.

Volgend jaar moet de vooruitgeschoven wand met het nieuwe onderkomen van Vindicat, een hotel en hoekpand Merckt, klaar zijn – een jaar later wordt de busbaan op de Grote Markt omgelegd en is het plein weer geheel publiek bezit. Achter de vernieuwde oostwand liggen de kleinschalige Nieuwe Markt en het Forum, dat uit tien gestapelde openbare ruimten bestaat.

Het met glas opengewerkte middendeel van het gebouw – dat het gehele atrium, de pleinen en het dakterras behelst – is vrij toegankelijk. Functies waarvoor betaald dient te worden liggen alle aan de gesloten zijkanten van het complex. Onder het maaiveld bevinden zich een vijf lagen tellende parkeergarage voor 380 auto’s en een fietsenstalling met 1.200 plekken.

Grote volumes
Het was even schrikken voor architect Pieter Bannenberg toen hij zag hoeveel vierkante meter er op een vrij beperkte footprint weggezet moeten worden. “Hebben ze bij de gemeente zelf wel door wat ze van ons vragen?, dacht ik eerst. Het waren ook alleen maar grote volumes die werden ingezonden voor de prijsvraag destijds.” Hij en zijn medepartners van NL Architects Kamiel Klaasse en Walter van Dijk wonnen met een even simpele als sculpturale oplossing; een volume dat in de basis de volledige bouwenvelop beslaat, maar op strategische plaatsen is afgeschuind. Dankzij de scheefstaande gevels laat het gebouw bijvoorbeeld daglicht door voor de omliggende openbare ruimte, maar spreken ook de plekken waar zich de entrees bevinden voor zich. Voor de liefhebbers: loop langs de gevel aan de Martinikerkzijde naar de achterkant van het gebouw en zie hoe strak de Kiosk (het leesplein met een tribune vanaf de begane grond) in het volume is verwerkt.

Helaas lijdt het Forum wel onder de plek waar hij staat en dat merk je pas goed nu de oostwand van de Grote Markt ook zijn volledige hoogte heeft bereikt. Het 45 meter hoge pand mag natuurlijk niet concurreren met de vlak ernaast staande Martinitoren, qua gebouwen de heilige graal in Groningen. Alleen is nu de curieuze situatie ontstaan dat het Forum in zijn directe omgeving slechts beperkt zichtbaar is, vanaf de Grote Markt vang je er zelfs niet meer dan een glimp van op (via de steeg tussen Merckt en het hotel). Feitelijk kun je het Forum alleen vanuit vogelvluchtperspectief in vol ornaat bewonderen en dat in een stadscentrum waar niet heel hoog wordt gebouwd. Toch opmerkelijk voor een gebouw met zo’n bijzonder ontwerp, je zou zeggen dat zo’n pand gebouwd is om gezien te worden. Waarom is er bovendien anders een ambitieuze internationale architectenprijsvraag aan voorafgegaan?

In het voetlicht
Maar goed, het gebouw conflicteert dus niet met de Martinitoren. Sterker nog, d’Olle Grieze heeft er een geweldig uitkijkpunt bij gekregen en wel een die de toren zelf nog beter in het voetlicht zet. Niet alleen kun je vanaf het dakterras de wijzers van de klok – gevoelsmatig – bijna aanraken, ook wordt bezoekers van het Forum via de vensters verschillende perspectieven op de Martinitoren en de stad geboden. In combinatie met de route die je via de roltrappen, pleinen en onder meer de bibliotheek aflegt door het gebouw, maak je als het ware een reis door de omgeving. En op die manier wordt de omgeving weer deelgenoot van het Forum.

Bij binnenkomst maakt het atrium meteen indruk. Zowel bij journalisten die al voor de opening een kijkje namen als de bezoekers van het openingsweekend ontsnapte regelmatig een ‘wauw’ als ze de blik omhoog richtten. Er zijn eigenlijk alleen roltrappen, plafonds en uitsteeksels van pleinen te zien, maar die zijn wel zo gecomponeerd dat de centrale ruimte eerder aan Piranesi doet denken dan dat ze associaties met een warenhuis -al dan niet gericht op cultuur- oproept. Wat minstens zo knap is aan dit deel van het gebouw, is dat je het pas verlaat wanneer je een betaalde en dus afgesloten functie binnenstapt. Of je nu op een roltrap staat, een kijkje neemt in de bieb of in de wachtruimte van het filmhuis zit, alles voelt aan als onderdeel van dezelfde ruimte. En dat terwijl je op ieder plein en zelfs vanaf de roltrap telkens hooguit zicht hebt op de dichtstbijzijnde niveaus en functies.

Niet alle onderdelen van het interieur lijken even geslaagd. Zo heeft museum Storyworld na een last minute-functiewisseling met de kantoren van de Forum-organisatie een weinig representatieve – om niet te zeggen tamelijk onvindbare – entree gekregen en oogt de inpassing van sommige functies op de pleinen ietwat provisorisch. Daarentegen is het filmhuis inclusief zijn foyer zeer fraai, hebben de beide restaurants een sfeervolle inrichting en is het prettig vertoeven in de Kiosk. Het interieur is ontworpen door NL Architects en deMunnik-deJong-Steinhauser architectencollectief – onderdelen als de horecafuncties en Storyworld zijn ontworpen door &Pras&Hooft, NorthernLight en Tank.

Gericht op de toekomst
Wie over de relevantie van het Forum twijfelt: het concept van de instelling is sinds de komst van directeur Dirk Nijdam twee jaar geleden gericht op de toekomst. Reden ook waarom de Groninger Archieven bijvoorbeeld uit het programma is geschrapt. Een belangrijk doel is om de inwoners van de stad en regio weerbaarder te maken in hoogtechnologische tijden. Of het nu gaat om het leren aanmaken van een DigiD-account, herkennen van nepnieuws of dansen in een robotpak, het kan allemaal in of dankzij het Forum. Sommige dingen gaan spelenderwijs tijdens een bezoek aan het gebouw, voor andere zaken worden bijvoorbeeld cursussen en (school)programma’s opgezet, liet directeur Nijdam bij de opening desgevraagd weten.

Trefwoorden

groningen demunnik-dejong-steinhauser publiek gebouw grote markt &prast&hooft forum groningen northernlight tank oostwand groninger forum nl architects

1	Rotterdams college keurt plan voor woontorens Hofplein goed donderdag, 23 september
2	Ronchamps op de Zuidas dinsdag, 21 september
3	Nieuwe Gezichten: Studio Nauta donderdag, 23 september
4	Woonzorgcentrum Westhovenplein wint Berlagevlag 2021 woensdag, 22 september
5	WE architecten levert socialewoningbouwcomplex Zeeburgereiland op vrijdag, 24 september

Gerelateerde nieuwsberichten

Acht genomineerden voor Dutch Daylight Award 2020

Forum Groningen verkozen tot BNA Beste Gebouw van het Jaar

Winnaars Dutch Design Awards 2020 bekend

Forum Groningen is Publiek gebouw van het Jaar 2020

Architect gezocht voor herontwikkeling blok naast Forum Groningen

Nieuwe buurt op voormalig ALO-terrein Groningen

NEXT en Koschuch ontwerpen nieuwbouw Vrijdag Groningen

Forum Groningen aan vooravond officiële opening

Video: rondleiding Groninger Forum

Definitief ontwerp voor hotel oostwand Grote Markt

Bevingen vertragen bouw Groninger Forum

Bouw Groninger Forum officieel van start gegaan

Architecten oostwand Grote Markt bekend

Transformatie Grote Markt Groningen van start

NL Architects ontwerpt Groninger Forum definitief

NL Architects grote winnaar Groninger Forum

Ontwerpen Groninger Forum gepresenteerd

Overdekte markthal in de luwte van de Groningse Grote Markt

Bouwstart sluitstuk van oostwand Grote Markt Groningen

'Merckt' winnend plan hoekpand Grote Markt

Lichtinstallatie biedt voorproefje op bouwproject Merckt

Forum Groningen: constructie als maatpak voor architectuur

Forum Groningen trekt ruim 400.000 bezoekers in openingsmaand

Luxewarenhuis

Raad komt 'op zolder' in verbouwd stadhuis Groningen

Tijdelijk informatiecentrum verdwijnt van Groningse Grote Markt

Oud distributiepand V&D getransformeerd tot woongebouw

Foyer De Oosterpoort vergroot met demontabele uitbreiding

Eerste editie Groninger Architectuurmaand gaat door

Beeldessay – van Groninger Museum tot Groninger Forum – 25 jaar architectuur

Genomineerden BNA Beste Gebouw van het Jaar 2020 bekend

Groningen bouwt nieuwe wijk langs Eemskanaal

33e editie Jaarboek Architectuur in Nederland gepresenteerd

'Prijzen-hattrick' in thuisstad voor Forum Groningen

Andere nieuwsberichten

Silvolde krijgt woonbuurt met 'rivierduin' als hart

1 uur geleden

Volgend jaar worden op een voormalige fabriekslocatie in het Gelderse Silvolde 59 grotendeels houten woningen gerealiseerd. Ook wordt binnen het plan een ‘rivierduin’ gerealiseerd, een landschapselement dat veel voorkomt in de omgeving.

Nominaties Interieur van het Jaar 2021 bekend

3 uur geleden

In de categorie Interieur van het Jaar voor de Architectenweb Awards 2021 heeft de jury vier projecten genomineerd.

Transformatie Keilepand grotendeels afgerond

24 september, 3:23

Sinds 2019 wordt het Keilepand in het Merwe-Vierhavens-gebied in Rotterdam getransformeerd tot een multifunctioneel gebouw.

WE architecten levert socialewoningbouwcomplex Zeeburgereiland op

24 september, 2:17

Het gebouw huisvest 56 sociale huurappartementen, een apotheek, een huisartsenpraktijk, fysiotherapie en een warmteoverslagstation.

China kampt met grote stroomtekorten

Vandaag, 09:20

Kenners waarschuwen voor een volgende crisis in het land na de problemen met het financieel geplaagde Evergrande.

Beijing verscherpt toezicht op rekeningen Evergrande

24 september, 10:39

De Chinese projectontwikkelaar Evergrande is weer een stapje dichter bij faillissement nadat het een betalingstermijn voor een rentebetaling overschreed.