THEMA: ZORG

Ontwerpen voor dementerenden

12 november 2013, 16:43

Omgevingsvormgever Sylvia de Koning is gespecialiseerd in het ontwerpen van zowel binnen als buitenruimten voor dementerende ouderen. De Koning integreert actuele kennis uit de neurowetenschappen in de ontwerpen en werkt nauw samen met architecten, projectleiders en interieurarchitecten. “Kennis over de relatie tussen dementie, architectuur en de gevolgen voor gedrag en welzijn van dementerende mensen ontbreekt veelal bij architecten”, vertelt De Koning. In dit interview met Architectenweb staat de vraag centraal: Waar moet je op letten als je voor dementerende ontwerpt?
Tekst Lisa Wagemans

De Koning maakt deel uit van netwerkorganisatie BreinCollectief dat is opgericht door sociaalgeriater en hersenkundige Dr. Anneke van der Plaats. Eén van de doelstellingen van BreinCollectief is meer kennis en aandacht over de werking van het brein overbrengen aan architecten. Onder haar eigen naam De Koning Creaties, bureau voor omgevingsvormgeving, werkt ze voor uiteenlopende opdrachtgevers.

“Dementerende ouderen hebben een hele andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt De Koning. “Vooral dynamische prikkels (beweging en geluid) komen heel direct het brein binnen. Kleurcontrast, een duidelijke routing, goede verlichting en akoestiek en verduidelijking van de functie van de ruimte zijn essentiële aspecten van een geschikt gebouw.”

“Het is belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich intuïtief kan oriënteren en zich veilig voelt. Als ontwerpers moeten we ervoor zorgen dat stressfactoren in de fysieke omgeving zoveel mogelijk geëlimineerd worden.”

“In verpleeghuizen zijn de entreehallen vaak groot en open;die zijn voor dementeren zeer onoverzichtelijk. Er is geen visuele houvast, de menselijke maat ontbreekt en er is veel beweging en geluid”, aldus De Koning.” In Well (Limburg)
bijvoorbeeld is kleinschalig zorgcomplex Eldershof gerealiseerd met een eenvoudige plattegrond met een entree, een woonkamer en een gang met slaapkamers en sanitaire ruimten.

Vrijheid
De Koning beschouwt zorgproject Boswijk in Vught van EGM architecten als een goed voorbeeld van huisvesting voor dementerenden. In het gebouw kunnen de bewoners middels domotica vrij rondlopen. In het project wordt er met onzichtbare ‘schillen’ gewerkt. Via een chip in de schoenzool kan per bewoner worden bepaald tot welke schil hij kan lopen. Verplegenden ontvangen een signaal als de bewoner te ver loopt.

De tuin die het gebouw omringt is slechts met een klein hekje afgezet. “Hoe meer je dementerenden opsluit, hoe meer weerstand er ontstaat en ze willen weglopen”, verklaart De Koning. “In Boswijk proberen de bewoners niet weg te lopen”.

De Koning constateert dat in veel zorggebouwen ouderen niet naar buiten kunnen. Ze verklaart dat vanuit een angstcultuur en het feit dat dementerende ouderen 'boven’
wonen. “Bij een balkon is er bij de Inspectie vaak angst dat ouderen over de balustrade klimmen en vallen”. De Koning stelt daarom voor om dementerende ouderen vooral te huisvesten op de begane grond met voldoende buitenruimte.

Prikkels
Boswijk is ontworpen met een overdekte ‘straat’. “Deze straat is zeer geloofwaardig, niet slechts een nagebootste weergave van een straat. Bewoners gooien bijvoorbeeld broodkruimels voor vogels op de straat”, licht De Koning toe. Aan de straat liggen ‘huizen’ waar kleinschalig wordt gewoond.

Kleinschalig wonen geeft rust onder de bewoners. “Toch is het niet zaligmakend. Het is belangrijk dat er een diversiteit aan woonvormen is. Niet iedere kleinschalige woonvorm biedt voldoende bewegingsruimte”, aldus De Koning.

“Als er te veel bewoners zijn – bijvoorbeeld vijftien personen – gaan zij heen en weer lopen omdat ze de prikkels niet kunnen verwerken”, verklaart De Koning. Ook is daarbij de indeling van de gemeenschappelijke ruimte belangrijk. “Architecten ontwerpen nu de gemeenschappelijke ruimte vaak te krap”, vertelt ze. “Het is belangrijk dat de bewoners hun eigen plekje kunnen kiezen. Door verschillende ruimtes te maken, zoals een eetgedeelte en een rustgedeelte, geef je de bewoner de mogelijkheid zich te verplaatsen naar daar waar het fijn is voor het brein”.

Verder is het belangrijk dat er voldoende beweegruimte is in de vorm van een loopcircuit. Dit wordt volgens De Koning in huidige zorgprojecten wel toegepast maar er is op deze circuits niets te beleven voor de bewoners. Daarom pleit De Koning voor ‘beleefgebieden’ op de loopcircuits in de vorm van plekken met verschillende thema’s die de zintuigen prikkelen met onder ander beweging en geluid.

Kennis
Een voorbeeld hiervan is een treincoupé, ontworpen door een groep kunstenaars. In de nagebouwde treincoupé zien de de bewoners een landschap langsflitsen via monitoren. “Dit is een leuk initiatief maar het functioneert niet doordat de bewoners achter elkaar zitten, zoals in een echte trein. Hun medepassagiers worden daardoor niet waargenomen”, vertelt De Koning. “Wat ze niet zien bestaat niet”.

Dergelijke ideeën missen voor de goede uitwerking de juiste kennis over hersenen en gedrag, volgens De Koning. “Het is daarom belangrijk dat architecten leren aansluiten en ontwerpen op mensen met een beschadigd ( cognitief) brein. Dit is niet alleen bij dementerenden een belangrijk onderwerp. Ook pubers zijn snel afgeleid en krijgen concentratieproblemen door de grote hoeveelheid prikkels, als klaslokalen grote raampartijen hebben. “Iedereen heeft bewust of onbewust baat bij ontwerpen op intuïtie”, meent De Koning.

Trefwoorden

dementie breincollectief zorg

1	Stichting Fietsklim en ZUS onthullen ontwerp voor kunstmatige beklimming woensdag, 01 februari
2	Ontwerpers herontwikkeling GGD-cluster Baankwartier Rotterdam bekend maandag, 06 februari
3	Bouw woontoren Elements in Amstelkwartier van start vrijdag, 03 februari
4	Plagiaat dinsdag, 07 februari
5	Vijftien woningen losjes geplaatst in parkachtige omgeving dinsdag, 07 februari

Gerelateerde nieuwsberichten

Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

Bouw woonzorgcomplex Elshof gestart

Speciaal kamerscherm voor verzorgingshuis

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

Meer zelfstandigheid in woonzorgcentrum

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

Andere nieuwsberichten

Platform voor architectuur & feminisme van start gegaan

3 uur geleden

PAF is gericht op het bouwen van een gemeenschap waarin vrouwen hun ervaringen over de architectuurpraktijk in Vlaanderen kunnen delen en de achterliggende structuren onderzoeken.

RoosRos realiseert markant kerkgebouw in Gorinchem-Oost

Vandaag, 10:17

In Gorinchem is onlangs het opvallende kerkgebouw Oosterlicht opgeleverd. Het project is door RoosRos Architecten in nauwe samenwerking met Burgland Bouw gerealiseerd.

Sociale woningbouwproject moet doorstroming in Eindhovense buurt helpen

Gisteren, 17:27

In de Eindhovense buurt de Bennekel realiseert woningcorporatie Woonbedrijf 36 sociale huurappartementen naar ontwerp van FAAM architects. De woningen zijn deels gericht op buurtbewoners die met doorverhuizen een gezinswoning vrijmaken.

Boek: vraagspecificaties voor bouwprojecten

Gisteren, 15:50

Volgens Juriaan van Meel en Kjersti Bjørkeng Størdal is er voor het opstellen van een vraagspecificatie of programma van eisen relatief weinig aandacht. Met het boek ‘Construction briefing: a practical guide’ hopen ze daarin verandering te brengen.