THEMA: ZORG

Ontwerpen voor dementerenden

12 november 2013, 16:43

Omgevingsvormgever Sylvia de Koning is gespecialiseerd in het ontwerpen van zowel binnen als buitenruimten voor dementerende ouderen. De Koning integreert actuele kennis uit de neurowetenschappen in de ontwerpen en werkt nauw samen met architecten, projectleiders en interieurarchitecten. “Kennis over de relatie tussen dementie, architectuur en de gevolgen voor gedrag en welzijn van dementerende mensen ontbreekt veelal bij architecten”, vertelt De Koning. In dit interview met Architectenweb staat de vraag centraal: Waar moet je op letten als je voor dementerende ontwerpt?
Tekst Lisa Wagemans

De Koning maakt deel uit van netwerkorganisatie BreinCollectief dat is opgericht door sociaalgeriater en hersenkundige Dr. Anneke van der Plaats. Eén van de doelstellingen van BreinCollectief is meer kennis en aandacht over de werking van het brein overbrengen aan architecten. Onder haar eigen naam De Koning Creaties, bureau voor omgevingsvormgeving, werkt ze voor uiteenlopende opdrachtgevers.

“Dementerende ouderen hebben een hele andere waarneming dan ‘gezonde’ mensen doordat het cognitief (boven)brein beschadigd is”, vertelt De Koning. “Vooral dynamische prikkels (beweging en geluid) komen heel direct het brein binnen. Kleurcontrast, een duidelijke routing, goede verlichting en akoestiek en verduidelijking van de functie van de ruimte zijn essentiële aspecten van een geschikt gebouw.”

“Het is belangrijk om een gebouw te creëren waar een dementerende zich intuïtief kan oriënteren en zich veilig voelt. Als ontwerpers moeten we ervoor zorgen dat stressfactoren in de fysieke omgeving zoveel mogelijk geëlimineerd worden.”

“In verpleeghuizen zijn de entreehallen vaak groot en open;die zijn voor dementeren zeer onoverzichtelijk. Er is geen visuele houvast, de menselijke maat ontbreekt en er is veel beweging en geluid”, aldus De Koning.” In Well (Limburg)
bijvoorbeeld is kleinschalig zorgcomplex Eldershof gerealiseerd met een eenvoudige plattegrond met een entree, een woonkamer en een gang met slaapkamers en sanitaire ruimten.

Vrijheid
De Koning beschouwt zorgproject Boswijk in Vught van EGM architecten als een goed voorbeeld van huisvesting voor dementerenden. In het gebouw kunnen de bewoners middels domotica vrij rondlopen. In het project wordt er met onzichtbare ‘schillen’ gewerkt. Via een chip in de schoenzool kan per bewoner worden bepaald tot welke schil hij kan lopen. Verplegenden ontvangen een signaal als de bewoner te ver loopt.

De tuin die het gebouw omringt is slechts met een klein hekje afgezet. “Hoe meer je dementerenden opsluit, hoe meer weerstand er ontstaat en ze willen weglopen”, verklaart De Koning. “In Boswijk proberen de bewoners niet weg te lopen”.

De Koning constateert dat in veel zorggebouwen ouderen niet naar buiten kunnen. Ze verklaart dat vanuit een angstcultuur en het feit dat dementerende ouderen 'boven’
wonen. “Bij een balkon is er bij de Inspectie vaak angst dat ouderen over de balustrade klimmen en vallen”. De Koning stelt daarom voor om dementerende ouderen vooral te huisvesten op de begane grond met voldoende buitenruimte.

Prikkels
Boswijk is ontworpen met een overdekte ‘straat’. “Deze straat is zeer geloofwaardig, niet slechts een nagebootste weergave van een straat. Bewoners gooien bijvoorbeeld broodkruimels voor vogels op de straat”, licht De Koning toe. Aan de straat liggen ‘huizen’ waar kleinschalig wordt gewoond.

Kleinschalig wonen geeft rust onder de bewoners. “Toch is het niet zaligmakend. Het is belangrijk dat er een diversiteit aan woonvormen is. Niet iedere kleinschalige woonvorm biedt voldoende bewegingsruimte”, aldus De Koning.

“Als er te veel bewoners zijn – bijvoorbeeld vijftien personen – gaan zij heen en weer lopen omdat ze de prikkels niet kunnen verwerken”, verklaart De Koning. Ook is daarbij de indeling van de gemeenschappelijke ruimte belangrijk. “Architecten ontwerpen nu de gemeenschappelijke ruimte vaak te krap”, vertelt ze. “Het is belangrijk dat de bewoners hun eigen plekje kunnen kiezen. Door verschillende ruimtes te maken, zoals een eetgedeelte en een rustgedeelte, geef je de bewoner de mogelijkheid zich te verplaatsen naar daar waar het fijn is voor het brein”.

Verder is het belangrijk dat er voldoende beweegruimte is in de vorm van een loopcircuit. Dit wordt volgens De Koning in huidige zorgprojecten wel toegepast maar er is op deze circuits niets te beleven voor de bewoners. Daarom pleit De Koning voor ‘beleefgebieden’ op de loopcircuits in de vorm van plekken met verschillende thema’s die de zintuigen prikkelen met onder ander beweging en geluid.

Kennis
Een voorbeeld hiervan is een treincoupé, ontworpen door een groep kunstenaars. In de nagebouwde treincoupé zien de de bewoners een landschap langsflitsen via monitoren. “Dit is een leuk initiatief maar het functioneert niet doordat de bewoners achter elkaar zitten, zoals in een echte trein. Hun medepassagiers worden daardoor niet waargenomen”, vertelt De Koning. “Wat ze niet zien bestaat niet”.

Dergelijke ideeën missen voor de goede uitwerking de juiste kennis over hersenen en gedrag, volgens De Koning. “Het is daarom belangrijk dat architecten leren aansluiten en ontwerpen op mensen met een beschadigd ( cognitief) brein. Dit is niet alleen bij dementerenden een belangrijk onderwerp. Ook pubers zijn snel afgeleid en krijgen concentratieproblemen door de grote hoeveelheid prikkels, als klaslokalen grote raampartijen hebben. “Iedereen heeft bewust of onbewust baat bij ontwerpen op intuïtie”, meent De Koning.

Trefwoorden

dementie breincollectief zorg

1	Bouwen met CLT – zes lessen uit de praktijk van Urban Climate Architects donderdag, 02 juli
2	Zuidas krijgt autovrije buurt met 1.350 woningen woensdag, 01 juli
3	Beeldessay – van Groninger Museum tot Groninger Forum – 25 jaar architectuur vrijdag, 03 juli
4	Houten kap als identiteitsdrager en verbinder voor station Assen maandag, 06 juli
5	Nederzetting Marker Wadden officieel geopend donderdag, 02 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Terugblik op 10 interviews over ouderenzorg

Wooncomplex dementerenden in Anna Paulowna

'Verpleeghuizen verspillen miljard per jaar'

Bouw woonzorgcomplex Elshof gestart

Speciaal kamerscherm voor verzorgingshuis

‘Huidige leegstand en krimp biedt kansen zorg’

KAW: ‘Alle woningen zorgbestendig’

Meer zelfstandigheid in woonzorgcentrum

Ontwerpleidraad voor dementerenden ouderen

D/DOCK: ‘We moeten naar een hybride samenleving’

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

Andere nieuwsberichten

Blokkerlocatie Gouda herontwikkeld tot woongebied

48 minuten geleden

Mei architects and planners gaat in samenwerking met Felixx landscape architects & planners het stedenbouwkundig plan maken.

Ringparkgebouw krijgt nieuw leven onder naam Rembrandt Park

1 uur geleden

Het Ringparkgebouw in Amsterdam-West wordt herontwikkeld tot een kantoorgebouw met een koffiebar, restaurants, sportschool en op het terras aan het water.

Autoluwe woonbuurt op oud trainingscomplex Varkenoord

2 uur geleden

Op het voormalige trainingscomplex Varkenoord van voetbalclub Feyenoord in Rotterdam komt een nieuwe woonbuurt met 866 woningen.

V8 geeft oud kantoorpand Zuidas oorspronkelijke functie terug

Gisteren, 11:34

Momenteel is het pand uit de jaren zeventig in gebruik als onderkomen van een internationale school.

SER: bouw inzet biomassa voor elektriciteit en warmte af

3 uur geleden

In plaats daarvan moet biomassa, dat overigens biogrondstoffen moet worden genoemd volgens de raad, worden ingezet als grondstof voor de chemie en materialen.

Koper nieuwbouw in Amsterdam moet huis zelf bewonen

4 uur geleden

Mensen die sinds dinsdag een nog te bouwen of te transformeren woning kopen in Amsterdam, moeten daarin zelf gaan wonen.

Thema Dutch Design Week 2020: The new intimacy

Gisteren, 14:36

Het gaat hierbij om een zoektocht naar nieuwe vormen van intimiteit, in een periode waarin we ons - mede door het coronavirus - in versneld tempo anders ten opzichte van elkaar en de wereld om ons heen zijn gaan verhouden.