Daniel Libeskind, Polderland Garden of Love and Fire, in Almere

Land Art Live, omslag

Land Art Live, spread

Land Art Live, spread met deel interview Floris Alkemade

Marinus Boezem, De Groene Kathedraal, in Almere

Moniek Toebosch, Engelen Angels FM 98.0, op de Houtribdijk

Paul de Kort, PIER+HORIZON in Kraggenburg

Robert Morris, Observatorium, bij Lelystad

Boek: Land Art Live, over de bijzondere Flevoland-collectie

23 februari 2021, 12:56

Tien permanente land art-werken uit de zogenoemde Flevoland-collectie en zeven gerelateerde performances zijn uitgebreid in woord en beeld gedocumenteerd in ‘Land Art Live’ . Martine van Kampen en Mariska van den Berg gaan in het boek bovendien met artikelen en interviews in op verleden, heden en toekomst van de collectie.

Rond 1969-1970 trok een aantal Amerikaanse kunstenaars uit onvrede met het kunst-establishment er letterlijk op uit en begon het weidse landschap als materiaal te gebruiken. Die acties wekten ook in Nederland interesse en ruimte voor dergelijke werken kon hier vooral worden gevonden in de vers aangewonnen Flevopolder.

Een aantal van die Amerikaanse land art-pioniers, waaronder Robert Smithson en Robert Morris, heeft ook in Nederland werken gemaakt. Echter, de ontstaanssituatie is hier heel anders, legt kunsthistoricus Anja Novak goed uit aan Martine van Kampen in het boek ‘Land Art Live’; alleen al omdat Nederland een sterke traditie kent in vormgeving van het landschap en veel land art-werken hier in opdracht zijn gemaakt. Dat geldt ook voor een ruim aantal werken in de Flevoland-collectie.

Veranderend landschap
De Flevoland-collectie omvat inmiddels tien werken; het vroegste is Observatorium van Morris uit 1977, waarna werken van onder meer Marinus Boezem, Richard Serra, Daniel Libeskind, Piet Slegers en recent RAAAF/Atelier de Lyon en Bob Gramsma volgden. Martine van Kampen en Mariska van den Berg gaan in ‘Land Art Live’ met artikelen en interviews in op het verleden, heden en de toekomst van deze collectie. Ze onderzoeken welke betekenis de landschapswerken hebben en in de toekomst kunnen hebben.

Het verleden wordt compact beschreven met de ontstaansgeschiedenis per werk, maar vooral getoond aan de hand van een schat aan historisch beeldmateriaal. Ook het heden wordt getoond in een fraaie fotoserie van Johannes Schwartz; de foto’s tonen de sporen van tijd en mens in de vorm van graffiti op Morris’ Observatorium of oprukkende windmolens achter Slegers’ Aardzee. Ze nemen bovendien vaak letterlijk het perspectief van de bezoeker in. Over de kunstwerken in relatie tot het verdichtende en misschien verrommelende landschap spreken Van Kampen en Van den Berg met Floris Alkemade.

Verder bevat het boek zeer leesbare en leerzame gesprekken over erfgoedopvattingen en de actualiteit van kunst in de openbare ruimte met onder andere erfgoedspecialist Hester Dibbits en curatoren Dees Linders, Britta Peters en Marijke Lukowicz. Immers, niet alleen het omringende landschap is in de afgelopen 45 jaar veranderd; dat geldt ook de opvattingen over kunst in de openbare ruimte en de maatschappelijke betekenis ervan.

Dat kwam bijvoorbeeld tot uiting in het programma Land Art Live, gestart in 2013, waarbij jongere kunstenaars zoals Melanie Bonajo en Feiko Beckers werd gevraagd om via performances een verbinding te maken met de permanente land art-werken. Ook aan deze performances besteedt het boek in woord en beeld aandacht.

Terug in de tijd
De permanente werken en de performances worden gezamenlijk gepresenteerd vanaf heden teruglopend in de tijd. Enerzijds worden zo die twee benaderingen als gelijkwaardig en een eenheid gebracht; anderzijds kun je zeggen dat de daadwerkelijke (fysieke) collectie zo – in de periode 2017-2013 – een aantal malen wordt doorbroken, wat de overzichtelijkheid niet bevordert.

Daarbij maakt ook de (drukke) vormgeving het verschil tussen de permanente werken en het performance-programma niet heel duidelijk. De keuze om een aantal interviews en een fotoserie halverwege de aftelreeks te plaatsen werkt wat mij betreft eveneens matig.

Inhoudelijk is ‘Land Art Live’ echter een prachtig en compleet werk over de Flevoland-collectie, met – nog maar eens gezegd – goede teksten en een rijkdom aan beeldmateriaal. Wereldwijd is veel land art verdwenen; dat er in Nederland nog een werk bestaat van Morris is bijzonder. Dat in Flevoland zelfs tien werken liggen, staan of weerklinken – waaronder een van de eerste gerealiseerde bouwwerken van Libeskind – maakt de gehele collectie ontegenzeggelijk bijzonder. Het is mooi dat daar nu een goed boek aan is gewijd.

Mariska van den Berg en Martine van Kampen e.a. – Land Art Live. nai010 uitgevers, Rotterdam. Nederlandstalig, 208 blz., 20 x 28 cm, € 29,95.
Er is ook een Engelstalige versie leverbaar.

Trefwoorden

flevoland bob gramsma nai010 uitgevers land art atelier de lyon openbare ruimte raaaf boek kunst daniel libeskind

1	Vernieuwde entree westelijke reizigerstunnel Amsterdam Centraal geopend maandag, 30 juni
2	Is er een alternatief voor altijd dezelfde torenplattegrond? dinsdag, 1 juli
3	Eindhoven presenteert masterplan voor Stadhuisplein en omgeving maandag, 30 juni
4	Het Binnenhof – Oude Zaal wordt ook grootste commissiezaal maandag, 30 juni
5	Gemeentehuis Rheden naar ontwerp van DP6 en Zenber opgeleverd woensdag, 2 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Landschapskunst als herinnering aan vorming Flevoland

9 oktober 2019

Restauratie land art-werken Sea Level en Aardzee kan starten

13 februari 2024

Deltawerk // is een kunstwerk, een monument en een pleidooi

10 oktober 2018

Zevende landschapskunstwerk Flevoland geopend

17 oktober 2016

Nieuw landschapskunstwerk voor Flevoland

21 februari 2014

Onthulling 25 meter hoog beeld Lelystad

7 september 2010

wUrck wint competitie voor brug in Almere

30 augustus 2018

Landschapskunst en experiment tegelijk

7 juli 2014

Christo wilde omhullen om te laten zien

2 juni 2020

Christo kondigt nieuw groot project aan

28 april 2015

Skyspace van Turrell voor universiteit Houston

16 juli 2012

Britse prijs voor Bunker 599

4 december 2013

Meegolvend licht onder een spoorviaduct

2 februari 2021

Het Palenhuis gekozen als tijdelijk kunstwerk voor Sluisbuurt

7 oktober 2020

Elektriciteitsmast danst tot de vonken eraf vliegen

19 december 2019

Eerste landschapsvisie voor Flevoland vastgesteld

6 april 2021

Jonge natuur in Flevopolder telt minstens 3205 soorten

7 januari 2022

Versterking IJsselmeerdijk gaat 267 miljoen euro kosten

2 mei 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Meer foto's en video van Eurostar-terminal op Amsterdam Centraal

4 juli, 1:27

Na de opening van het eerste deel van de wachtruimte begin februari, is eind april ook het tweede deel ervan geopend. Meer foto's en een video tonen de Eurostar-terminal nu in zijn geheel.

De Nijs, LEVS en Lüning ontwikkelen biobased bouwmethodiek ‘Tim’ die houtbouw flexibel en betaalbaar moet maken

4 juli, 11:30

Om houtbouw sneller, flexibeler en betaalbaarder te maken hebben De Nijs bouw en ontwikkeling, LEVS architecten en Adviesbureau Lüning een biobased bouwmethodiek ontwikkeld genaamd ‘Tim’.

HAL en Boskalis kopen Nederlandse activiteiten VolkerWessels

4 juli, 10:00

De Nederlandse activiteiten van bouw- en infrastructuurbedrijf VolkerWessels worden overgenomen door investeerder HAL en baggeraar en maritiem dienstverlener Boskalis.

BoschSlabbers wint ontwerpwedstrijd voor herinrichting Grote Markt in Hulst

3 juli, 5:23

Het ontwerpvoorstel creëert een monumentale open ruimte tussen het stadhuis en de basiliek en voegt op strategische plekken bomen en beplanting toe. Details in de vorm van een messing plint en een waterelement vormen de ‘finishing touch’.

Tweede Kamer draait bezuiniging Nationale Parken terug – natuurorganisaties reageren opgelucht

4 juli, 11:30

De opluchting is groot bij de Nationale Parken en IVN Natuureducatie, nu de Tweede Kamer een voorgenomen bezuiniging van 24 miljoen euro op hun werk heeft teruggedraaid.

Rapport: wereldwijd groeit aantal toeristische trips in komende tien jaar met bijna 50%

4 juli, 10:30

De reisindustrie zal tegen 2034 naar verwachting 30 miljard reizen verwerken, tegen ongeveer 21 miljard reizen vorig jaar.

TNO roept overheid op te investeren in hightechmegaclusters

4 juli, 9:30

Nederland dreigt op technologisch en economisch gebied achterop te raken bij landen als Zuid-Korea, de Verenigde Staten en China die miljarden investeren in belangrijke sleuteltechnologieën, waarschuwt TNO.

Stadsverwarming komt deels in handen overheid, Kamer akkoord

4 juli, 8:30

De Tweede Kamer heeft ingestemd met het wetsvoorstel om overheden gedeeltelijk eigenaar te maken van stadsverwarming. Op die manier hoopt demissionair klimaatminister Sophie Hermans (VVD) de kosten voor gebruikers van deze warmtenetten te drukken.

Ontwikkeling van duurzame energie op land dreigt tot stilstand te komen

4 juli, 7:30

De ontwikkeling van duurzame energie op land dreigt tot stilstand te komen. Dat staat in de halfjaarlijkse update van de regionale energiestrategieën (RES).