Daniel Libeskind, Polderland Garden of Love and Fire, in Almere

Land Art Live, omslag

Land Art Live, spread

Land Art Live, spread met deel interview Floris Alkemade

Marinus Boezem, De Groene Kathedraal, in Almere

Moniek Toebosch, Engelen Angels FM 98.0, op de Houtribdijk

Paul de Kort, PIER+HORIZON in Kraggenburg

Robert Morris, Observatorium, bij Lelystad

Boek: Land Art Live, over de bijzondere Flevoland-collectie

23 februari 2021, 12:56

Tien permanente land art-werken uit de zogenoemde Flevoland-collectie en zeven gerelateerde performances zijn uitgebreid in woord en beeld gedocumenteerd in ‘Land Art Live’ . Martine van Kampen en Mariska van den Berg gaan in het boek bovendien met artikelen en interviews in op verleden, heden en toekomst van de collectie.

Rond 1969-1970 trok een aantal Amerikaanse kunstenaars uit onvrede met het kunst-establishment er letterlijk op uit en begon het weidse landschap als materiaal te gebruiken. Die acties wekten ook in Nederland interesse en ruimte voor dergelijke werken kon hier vooral worden gevonden in de vers aangewonnen Flevopolder.

Een aantal van die Amerikaanse land art-pioniers, waaronder Robert Smithson en Robert Morris, heeft ook in Nederland werken gemaakt. Echter, de ontstaanssituatie is hier heel anders, legt kunsthistoricus Anja Novak goed uit aan Martine van Kampen in het boek ‘Land Art Live’; alleen al omdat Nederland een sterke traditie kent in vormgeving van het landschap en veel land art-werken hier in opdracht zijn gemaakt. Dat geldt ook voor een ruim aantal werken in de Flevoland-collectie.

Veranderend landschap
De Flevoland-collectie omvat inmiddels tien werken; het vroegste is Observatorium van Morris uit 1977, waarna werken van onder meer Marinus Boezem, Richard Serra, Daniel Libeskind, Piet Slegers en recent RAAAF/Atelier de Lyon en Bob Gramsma volgden. Martine van Kampen en Mariska van den Berg gaan in ‘Land Art Live’ met artikelen en interviews in op het verleden, heden en de toekomst van deze collectie. Ze onderzoeken welke betekenis de landschapswerken hebben en in de toekomst kunnen hebben.

Het verleden wordt compact beschreven met de ontstaansgeschiedenis per werk, maar vooral getoond aan de hand van een schat aan historisch beeldmateriaal. Ook het heden wordt getoond in een fraaie fotoserie van Johannes Schwartz; de foto’s tonen de sporen van tijd en mens in de vorm van graffiti op Morris’ Observatorium of oprukkende windmolens achter Slegers’ Aardzee. Ze nemen bovendien vaak letterlijk het perspectief van de bezoeker in. Over de kunstwerken in relatie tot het verdichtende en misschien verrommelende landschap spreken Van Kampen en Van den Berg met Floris Alkemade.

Verder bevat het boek zeer leesbare en leerzame gesprekken over erfgoedopvattingen en de actualiteit van kunst in de openbare ruimte met onder andere erfgoedspecialist Hester Dibbits en curatoren Dees Linders, Britta Peters en Marijke Lukowicz. Immers, niet alleen het omringende landschap is in de afgelopen 45 jaar veranderd; dat geldt ook de opvattingen over kunst in de openbare ruimte en de maatschappelijke betekenis ervan.

Dat kwam bijvoorbeeld tot uiting in het programma Land Art Live, gestart in 2013, waarbij jongere kunstenaars zoals Melanie Bonajo en Feiko Beckers werd gevraagd om via performances een verbinding te maken met de permanente land art-werken. Ook aan deze performances besteedt het boek in woord en beeld aandacht.

Terug in de tijd
De permanente werken en de performances worden gezamenlijk gepresenteerd vanaf heden teruglopend in de tijd. Enerzijds worden zo die twee benaderingen als gelijkwaardig en een eenheid gebracht; anderzijds kun je zeggen dat de daadwerkelijke (fysieke) collectie zo – in de periode 2017-2013 – een aantal malen wordt doorbroken, wat de overzichtelijkheid niet bevordert.

Daarbij maakt ook de (drukke) vormgeving het verschil tussen de permanente werken en het performance-programma niet heel duidelijk. De keuze om een aantal interviews en een fotoserie halverwege de aftelreeks te plaatsen werkt wat mij betreft eveneens matig.

Inhoudelijk is ‘Land Art Live’ echter een prachtig en compleet werk over de Flevoland-collectie, met – nog maar eens gezegd – goede teksten en een rijkdom aan beeldmateriaal. Wereldwijd is veel land art verdwenen; dat er in Nederland nog een werk bestaat van Morris is bijzonder. Dat in Flevoland zelfs tien werken liggen, staan of weerklinken – waaronder een van de eerste gerealiseerde bouwwerken van Libeskind – maakt de gehele collectie ontegenzeggelijk bijzonder. Het is mooi dat daar nu een goed boek aan is gewijd.

Mariska van den Berg en Martine van Kampen e.a. – Land Art Live. nai010 uitgevers, Rotterdam. Nederlandstalig, 208 blz., 20 x 28 cm, € 29,95.
Er is ook een Engelstalige versie leverbaar.

Trefwoorden

flevoland bob gramsma nai010 uitgevers land art atelier de lyon openbare ruimte raaaf boek kunst daniel libeskind

1	KCAP brengt ode aan verloren postkantoor in Vlissingen vrijdag, 13 juni
2	Het Binnenhof – Gebouw C krijgt onder houten dakspanten extra werkplekken woensdag, 18 juni
3	Het Binnenhof – voormalig Ministerie van Koloniën krijgt extra werkplekken op zolder maandag, 16 juni
4	Arons en Gelauff en Civic Architects presenteren ontwerp The Emerald in Bajeskwartier dinsdag, 17 juni
5	Archiprix 2025 kent vier winnaars en twee eervolle vermeldingen dinsdag, 17 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Landschapskunst als herinnering aan vorming Flevoland

9 oktober 2019

Restauratie land art-werken Sea Level en Aardzee kan starten

13 februari 2024

Deltawerk // is een kunstwerk, een monument en een pleidooi

10 oktober 2018

Zevende landschapskunstwerk Flevoland geopend

17 oktober 2016

Nieuw landschapskunstwerk voor Flevoland

21 februari 2014

Onthulling 25 meter hoog beeld Lelystad

7 september 2010

wUrck wint competitie voor brug in Almere

30 augustus 2018

Landschapskunst en experiment tegelijk

7 juli 2014

Christo wilde omhullen om te laten zien

2 juni 2020

Christo kondigt nieuw groot project aan

28 april 2015

Skyspace van Turrell voor universiteit Houston

16 juli 2012

Britse prijs voor Bunker 599

4 december 2013

Meegolvend licht onder een spoorviaduct

2 februari 2021

Het Palenhuis gekozen als tijdelijk kunstwerk voor Sluisbuurt

7 oktober 2020

Elektriciteitsmast danst tot de vonken eraf vliegen

19 december 2019

Eerste landschapsvisie voor Flevoland vastgesteld

6 april 2021

Jonge natuur in Flevopolder telt minstens 3205 soorten

7 januari 2022

Versterking IJsselmeerdijk gaat 267 miljoen euro kosten

2 mei 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Transformatie kantoor naar woongebouw Het Veem in Hengelo voltooid

Gisteren, 15:54

Het voormalige UWV-kantoor, gelegen in de spoorzone van Hengelo, onderging een transformatie naar ontwerp van Bloot Architecture. Het nieuwe woongebouw Het Veem biedt plaats aan 93 appartementen en commerciële ruimte op de begane grond.

Definitief ontwerp voor raadzaal gemeente Amsterdam door De Twee Snoeken

Gisteren, 10:45

De Twee Snoeken heeft vorige week zijn definitief ontwerp voor de raadzaal in het stadhuis van de gemeente Amsterdam gepresenteerd. Toegankelijkheid, het duale stelsel, duurzaamheid en de Amsterdamse identiteit staan centraal in het ontwerp.

Voormalige telefooncentrale herbestemd tot woon-werkgebouw met optopping

18 juni, 4:15

Een oude telefooncentrale aan de Kamerlingh Onneslaan in Amsterdam is naar ontwerp van Ronald Janssen Architecten herbestemd tot woon-werkcomplex. Het project betreft transformatie, optopping en functiemenging, met behoud van het bestaande casco.

Rijksmonumentale Schiedamse branderij krijgt herbestemming als boetiekhotel

18 juni, 12:55

De voormalige Dirkzwager-branderij aan de Noordvest in Schiedam wordt herbestemd tot boetiekhotel, koffiebar en restaurant. ARD / AtelierRuimDenkers is verantwoordelijk voor de conceptontwikkeling en het ontwerp van de transformatie en nieuwbouw.

Prominente ontwikkelaars committeren zich aan bouw biobased woningen

Gisteren, 09:42

Acht ontwikkelaars hebben afgesproken dat in 2028 minstens dertig procent van hun nieuwbouwwoningen tot vijf bouwlagen biobased zal zijn.

BoogieWood winnaar van de eerste Gouden Hijskraan

18 juni, 5:31

Op de vastgoedbeurs Provada heeft de gemeente Den Haag de Gouden Hijskraan 2025 uitgereikt aan het woningbouwproject BoogieWood.

Den Haag wil eigen warmtebedrijf oprichten

18 juni, 10:09

Het warmtebedrijf moet inwoners van de Hofstad helpen om te stoppen met het gebruik van aardgas.

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage

17 juni, 11:43

Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), die heeft onderzocht hoe het kon gebeuren dat alle hellingen op 26 mei 2024 inzakten.

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage

17 juni, 10:59

De gemeente wist niet dat de bouw van de vorig jaar ingestorte parkeergarage op sommige punten anders was uitgevoerd en deed daarom geen extra controles.