Kelderverdieping

Begane grond

Tussenverdieping

Eerste verdieping

Circl – ‘Zo circulair kunnen we nu bouwen’

8 september 2017, 16:47

Op de Zuidas is het hoofdkantoor van ABN AMRO uitgebreid met een uiterst circulair paviljoen naar ontwerp van de Architekten Cie.. Gedurende het ontwerpproces ging de ambitie van de bank alleen maar omhoog. Het gevolg is een gebouw vol innovaties.

Om tot een zo circulair mogelijk gebouw te komen, zijn er tot op het laatst wijzigingen doorgevoerd in het ontwerp, vertelt projectarchitect Hans Hammink van de Architekten Cie. Producten die een jaar geleden nog niet beschikbaar waren, maar nu wel, konden zo toch nog een plek krijgen in het gebouw. Volledig circulair is het gebouw nog niet, maar zo stelt Hammink: “Als het om circulair bouwen gaat, is dit wel wat we op dit moment kunnen bereiken.”

Als je door het gebouw wandelt, dat nu Circl genoemd is, dan valt allereerst op hoe direct de architectuur is in zijn tektoniek. In plaats van dat je tegen een verlaagd plafond aankijkt, is de houten draagconstructie zichtbaar gebleven. Het gelijkmatige ritme van de houten vloerbalken heeft bij de houten kruiskolommen een accent gekregen, doordat de balken er dubbel uitgevoerd uit.

Op deze manier kun je eenvoudig bij de installaties, verklaart Hammink. Maar circulair bouwen gaat volgens hem ook over het weglaten van wat niet strikt noodzakelijk is. Wat er niet inzit, hoeft immers niet gemaakt te worden en vormt daarom geen belasting voor het milieu. Maar bekleding, in de vorm van verf, of iets wat ergens op geschroefd is, maakt het ook moeilijker om producten of materialen weer her te gebruiken. Overbodige elementen kun je vanuit die optiek dus beter weglaten.

Ontwerpprincipes
In het ontwerp van Circl heeft de Architecten Cie. zich erop gericht om zoveel mogelijk bestaande producten en materialen toe te passen, en om die producten en materialen die uiteindelijk zijn toegepast zo geschikt mogelijk te maken voor hergebruik. Op het moment dat het gebouw weer uit elkaar gehaald wordt, dan kunnen al die producten en materialen met weinig tot geen verlies in een ander bouwproject opnieuw gebruikt worden.

In dat hergebruik kan vervolgens nog onderscheid gemaakt worden tussen hergebruik van het product of hergebruik van het materiaal. Het eerste heeft de voorkeur, maar is niet altijd mogelijk. Voor het tweede is het zaak dat materialen niet vervuild zijn met coatings, toeslagen, kit, en dergelijke. Zodat recycling geen downcycling betekent.

Andere architecten vragen Hammink weleens of hij het circulair bouwen niet als een belemmering van zijn ontwerpvrijheid ervaart. Maar zo beleeft hij het helemaal niet. Circulair bouwen vereist een andere manier van denken, vindt hij. Je werkt volgens bepaalde ontwerpprincipes. Die vragen een bepaalde creativiteit en genereren ook weer eigen vrijheden.

Veel hergebruikte producten en materialen
Rondlopend door Circl wijst Hammink de circulaire materialen aan. De kale betonnen wanden op de verdieping met de vergaderruimtes zijn voorzien van een toeslag bestaande uit hergebruikt beton. De glazen wanden rond de vergaderruimtes zijn opgebouwd uit houten raamkozijnen uit een project uit Hilversum. Geoogst door het bedrijf New Horizon, dat dergelijke partijen opspoort. De sporen van slijtage die op de kozijnen te zien waren, zijn zichtbaar gelaten. Het ritme en de uitstraling van de glazen wanden had Hammink met volkomen nieuwe materialen nooit zo bedacht, maar hij is enthousiast over hoe het eruit ziet: “Dit krijg je cadeau.”

Tussen de glazen wanden, maar ook tussen de balken in het plafond, zijn akoestische matten uit gerecyclede spijkerbroeken gemonteerd. Het parket op de verdiepingen erboven is samengesteld uit stukken van oude houten kozijnen. De balustrades zijn voorzien van vrij dikke houten leuningen. Het is er niet aan af te zien, maar ook die komen uit een ander project. Zo gaat Hammink nog even door.

De houten hoofddraagconstructie is gemaakt uit lokaal, Hollands hout, om de milieulast uit het vervoer zo klein mogelijk te houden. De balken hebben een basale vorm gekregen en hebben een kleine overmaat, om hergebruik ervan zo eenvoudig mogelijk te maken.

Het beste is eigenlijk wanneer producten en materialen na gebruik weer teruggenomen worden door de leveranciers ervan, dat zij zelfs eigenaar ervan blijven en hun producten en materialen leasen. Bij Circl is met het idee gespeeld om de houten draagconstructie te leasen. De bank van de leverancier ervan durfde dat echter nog niet aan. Ook bij banken is nog werk te verzetten, verklaart Rudolf Scholtens, dat de bouw van Circl namens ABN AMRO begeleidde.

De lift het gebouw wordt wel geleased. De leverancier ervan biedt dat nu breed aan. Ook zijn er verschillende meubels die op leasebasis in het pand staan.

Groeiende duurzaamheidsambitie
Het ontwerp voor Circl begon enkele jaren geleden nog als een traditionele ontwerpopgave. Bij het hoofdkantoor van ABN AMRO op de Zuidas was behoefte aan extra vergaderruimte. Architect en stedenbouwkundige Pi de Bruijn van de Architekten Cie., die het masterplan voor de Zuidas had getekend, was al heel lang aan het lobbyen bij de bank voor een uitbreiding van hun hoofdkantoor aan het Gustav Mahlerplein. Het hoofdkantoor was gebouwd voor de plannen voor de Zuidas vastgesteld waren en omsloot de openbare ruimte daar niet op de manier waarop De Bruijn dat voor de rest van het gebied had ontworpen. Zodoende klopte de bank voor deze uitbreiding aan bij de Architekten Cie..

In antwoord op de vraag van ABN AMRO ontwierp het architectenbureau een traditioneel gematerialiseerd paviljoen dat in zijn belijning verwees naar de architectuur van het bankgebouw erachter. Tussen de fietsparkeergarage onder het Gustav Mahlerplein en de parkeergarage van ABN AMRO was ruimte om een grote ondergrondse verdieping met vergaderruimtes te maken. Hier bovenop ontwierp de Architekten Cie. twee smallere verdiepingen met ontvangstruimtes, waarbij de bovenste verdieping een grote daktuin bevatte, dat als verlenging fungeerde voor de omsloten tuin erachter.

In de loop van het ontwerpproces bracht ABN AMRO steeds hogere duurzaamheidseisen in. Het ontwerp werd hier steeds op aangepast, maar op een gegeven moment liep het proces hierop vast. De rek was eruit. Daarop heeft de Architekten Cie. voorgesteld om het roer radicaal om te gooien, wat materialisering betreft helemaal opnieuw te beginnen, en een zo circulair mogelijk paviljoen te ontwerpen. Die draai viel bij de bank in de smaak.

Omdat de bouw van ondergrondse verdieping al gestart was, moest het paviljoen vervolgens in drie maanden tijd helemaal opnieuw getekend worden. Zoiets lukt alleen in een volledig integraal proces, legt uit Hammink, met aannemer, adviseurs en leveranciers allemaal rond de tafel.

Gedurende de verdere bouw van het paviljoen is het ontwerp wederom steeds aangepast. Hammink roemt de flexibiliteit van de aannemer op dit punt. Waar bij veel ontwerpen de ambitie in de loop van het proces naar beneden bijgesteld werd, ging die hier juist continu omhoog. ABN AMRO wilde het paviljoen alsmaar circulairder maken.

Een voorbeeld hiervan is de toepassing van gelijkstroom, een unicum in de Nederlandse bouw. Het dak, maar ook de dakranden, zijn voorzien van PV-cellen en de energie die deze opleveren is met gelijkstroom met veel minder verlies te gebruiken. Maar het is natuurlijk wel iets anders dan onze regulier wisselstroom.

Wat projectmanager Rudolf Scholtens betreft eindigt het ontwikkelproces ook niet bij de oplevering van het paviljoen nu. “Het is een living lab, we blijven eraan sleutelen.” Op allerlei onderdelen kan het project zo over de jaren nog veel circulairder worden.

Digitale gebouwpaspoorten
Om het gebouw in al zijn onderdelen ook in zijn gebruiksfase op de juiste, circulaire manier te behandelen is er een 3D-model van gemaakt waarin van ieder onderdeel een gebouwpaspoort opgesteld is. Via een paar drukken op de knop is zo van ieder onderdeel te zien waar het uit opgebouwd is, wie de leverancier is, en hoe er mee omgegaan moet worden.

Het systeem voor de gebouwpaspoorten is ontwikkeld door de Cie., CAD & Company en Rendemint, en is gebaseerd op een Revit-tekening van het gebouw. De onderhoudspartij van Circl kan het 3D-model met gebouwpaspoorten nu eenvoudig als webpagina of vanuit een app benaderen, maar moet het systeem over de jaren wel blijven aanvullen met nieuwe informatie. Om tot een werkelijk circulair gebouw te komen, wordt ook aan die kant een omslag in denken gevraagd.

Voor de stad
Los van alle circulaire noviteiten biedt Circl trouwens ook gewoon een aantal geweldige nieuwe, publieke ruimtes voor de stad Amsterdam. De verdiepingshoogte in het paviljoen is overal bijzonder riant. Vides en enorme glazen daklichten brengen zoveel daglicht in de verdieping met vergaderruimtes, dat je die niet als een ondergrondse ruimte ervaart.

Met het publiek toegankelijk maken van het restaurant, het café en de daktuin toont ABN AMRO bovenal een grote betrokkenheid bij de stad en onderstreept het zijn ambitie om die als geheel duurzamer te maken.

Circl is geen eenzijdig uithangbord voor de duurzame ambities van de bank, maar moet een plek worden waar de kennisuitwisseling op dit punt een plek krijgt. De afgelopen jaren zijn er meer bedrijven die een dergelijk publiek voorportaal hebben gerealiseerd, maar door de centrale positie van Circl in de stad, middenin de Zuidas, zet ABN AMRO op dit punt toch echt een nieuwe standaard.

Scholtens merkte voorafgaand aan de oplevering al dat de bouw van het paviljoen de duurzaamheidsambities bij de bank op verschillende vlakken in positieve zin stimuleerde. De grootste duurzaamheidswinst die het project bewerkstelligt zal daarom nog komen. Nu de Nederlandse economie stevig aantrekt, is het tijd om wat duurzaamheid betreft nu stevig door te pakken!

Het interieur van de kelderverdieping en begane grond is ontworpen door Doepel Strijkers, waarbij Ex Interiors de inrichting heeft ontworpen van het restaurant op de begane grond en het café op de eerste verdieping. Op een later moment volgen nog betere foto’s van het project.

Trefwoorden

circulair bouwen de architekten cie. zuidas circl abn amro

1	2024: van de nieuwe Omgevingswet tot het Bal der Verbeelding maandag, 23 december
2	2024: een overzicht van alle prijzen maandag, 23 december
3	Fijne feestdagen, en een mooi, gelukkig en succesvol 2025! maandag, 23 december
4	2024 in vijftien boeiende longreads dinsdag, 24 december
5	2024 in tien columns door Joost Ector dinsdag, 24 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Renewi: groeiende vraag naar gerecycled materiaal zal prijs opdrijven

11 november 2022

DGBC publiceert meetmethodiek voor losmaakbaarheid in gebouwen

11 februari 2020

Hergebruik leidraad bij renovatie onderwijsgebouw

20 december 2017

Architectenweb netwerkevent: circulair bouwen in de praktijk

13 maart 2018

Jaarboek Architectuur in Nederland 2017/2018 gepresenteerd

8 mei 2018

BNA start campagne 'Wij gaan circulair'

17 januari 2018

Verslag van netwerkevent rond circulair bouwen

24 april 2018

The Green House: een proeftuin voor circulariteit

11 april 2018

Odette Ex over Circl: “Je moet het experiment aan”

2 oktober 2017

Vijf finalisten voor Circular Award 2018

12 januari 2018

Paviljoen van geleende onderdelen voor World Design Event

28 september 2017

Circulair bouwen komt langzaam uit experimentele fase

28 april 2016

Circulaire huisvesting voor Alliander

4 januari 2016

Netwerkevent: volgende stappen in circulair bouwen

22 maart 2016

Gemeentehuis Brummen officieel geopend

20 september 2013

Kabinet: recycle beton, weg met wegwerpplastic

2 juli 2018

Architekten Cie. ontwerpt nieuwbouw Winclove Probiotics

27 november 2018

Zeven projecten in Nederland op longlist EU Mies Award 2019

12 december 2018

Hoogste graad gezonde werkomgevingen voor EDGE Olympic

18 april 2019

De Architekten Cie. plaatst glaskoepel op EDGE Amsterdam West

28 mei 2019

Circulair concept voor nieuwe bankkantoren ABN AMRO

11 juni 2019

Aanleg nieuw sportpark AFC op Zuidas van start

4 juli 2019

Nieuw multifunctioneel complex langs A10 Zuidas

23 september 2019

EIB: volledig circulair bouwen nog ver weg

3 februari 2020

Zuidas krijgt autovrije buurt met 1.350 woningen

1 juli 2020

V8 geeft oud kantoorpand Zuidas oorspronkelijke functie terug

7 juli 2020

ABN AMRO verbouwt kantoor in Amsterdam Zuidoost

30 november 2020

Verloting: Architectenweb geeft vijf exemplaren 'Lessen in Circulariteit' weg

30 augustus 2021

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.