Raadzaal Stadhuis Leiden
8 juni 2023
Na een grote brand in 1929, die het oude stadhuis heeft verwoest, heeft architect Cornelis Jouke Blaauw een nieuw stadhuis ontworpen achter de overgebleven voorgevel. Het nieuwe gebouw, het interieur, het meubilair en de kunst zijn door C.J. Blaauw in samenhang ontworpen als Gesamtkunstwerk. Intensief gebruik en veranderingen in de werkwijze van de gemeente maakten een renovatie noodzakelijk. Office Winhov ontwierp de vernieuwing van het stadhuis, deMunnik-deJong architecten was verantwoordelijk voor het ontwerp en realisatie van de Raadzaal. De renovatie van de raadzaal werd tegelijk uitgevoerd met de renovatie van andere delen van het stadhuis.
Oorspronkelijk ontwerp
De Raadzaal is een rechthoekige zaal met een getoogd plafond in de lengte-as. Vijf grote vensters zijn geplaatst in de lange zuidgevel. In de tegenoverliggende gangwand zitten twee bovenlichten met afbeeldingen in glas en lood. Op de kopwanden zijn twee doorbrekingen met de balkons voor pers en publiek. Het casco van de zaal is uitgevoerd in een skelet van gewapend beton, de wanden zijn ingevuld met baksteen, de velden in het cassettegewelf met betonnen ‘broodjes’. Het casco is klassiek gedecoreerd met o.a. pilasters, cassetteplafond, lijstwerk, omlijste panelen, etc.
De detaillering sluit aan bij stromingen uit het begin van de 20ste eeuw. Kostbare tropische houtsoorten zijn gebruikt voor betimmeringen. Zoals Coromandel uit Nederlands-Indië en Rio-Palissander voor het meubilair. Materialen uit een koloniale periode. De handgeknoopte wandbespanningen zijn ontworpen door kunstenaar Christiaan de Moor. Door de toegepaste materialen en detailleringen is een voornaam interieur ontstaan. Zoals een bezoeker in 1950 noteerde: “ernstig en zelfs een tikje zwaar op de hand”.
Door het uitbreken van de tweede wereldoorlog is het oorspronkelijke van architect C.J. Blaauw niet tot in de details uitgevoerd. De laatste laag van decoreren, die van verfijning en verzachting, is achterwege gebleven. Zoals de wandlampen, het beeldsnijwerk voor kapiteelstukken, de gedrukte versieringen in de leren plafondpanelen, deurduwers met smetplaten. En het meest ontbrekende element was de kroonluchter, de pièce de résistance. De zaal die we aantroffen was dus maar deels de zaal die C.J. Blaauw voor ogen had.
Architect Zwiers, maakte 1o jaar na het overlijden van Blaauw, in 1957 een eigentijds ontwerp voor een kroonluchter. Deze kroonluchter heeft maar kort gehangen. Het licht van deze kroonluchter was verblindend en de lamp veroorzaakte turbulentie door warmteontwikkeling. Deze kroonluchter heeft niet lang gehangen en is al jaren spoorloos verdwenen.
Bij aanvang van het project bleek de zaal in zeer slechte staat. De zaal had nogal geleden door achterstallig en slecht onderhoud. Eerdere restauraties hadden de zaal weinig goeds gedaan. Stofferingen waren sleets, de verlichting met gasontladingslampen was dramatisch. De lederen plafondpanelen waren witgekalkt. Het parket, met ingelegde blaadjes, was overal gespleten. Het zitcomfort van de stoelen ondermaats.
Aanpak
de raadzaal is op drie hoofdpunten aangepakt. Ten eerste zijn de monumentale afwerkingen van de Raadzaal hersteld en gerestaureerd. De in de loop van jaren ad-hoc aangebrachte oplossingen voor (audiovisuele) installaties zijn verwijderd. De vervuilde monumentale wandbespanning is gereinigd en hersteld. De gehavende tafels en stoelen zijn gerepareerd en opnieuw gestoffeerd. En de lederen plafondpanelen zijn ontdaan van de laag aangebrachte witte kalk en vervuiling.
Ten tweede is de zaal toekomstbestendig gemaakt door het aantal zitplekken te vergroten door het inpassen van 'passtukken' en door nieuwe audiovisuele installaties te integreren. Het belangrijkste onderdeel hierbij is de verlichting, welke is aangepast aan hedendaagse eisen. Waardoor beeldopnames en video-vergaderen mogelijk is gemaakt. Het nieuw aangebrachte 3-laags gordijnsysteem, van overgordijn, licht- en zichtwering spelen hierin een belangrijke rol.
Als derde is de ontbrekende laag van verfijning toegevoegd. De laatste laag van decoratie en verfijning is door C.J. Blaauw weliswaar aangeduid op tekening, deze essentiële laag is, door het uitbreken van de oorlog, nooit ontworpen en/of gerealiseerd. Voor deze laatste laag heeft deMunnik-deJong met het ontwerpteam meerdere ‘specials’ ontworpen.
Verlichting
De eisen voor de verlichting zijn sinds de oorspronkelijke bouw sterk veranderd. Met name de eis om zittingen op video vast te leggen en online te broadcasten, vraagt om totaal andere verlichting. Belangrijk daarbij is de functionele verlichting voor de werkplekken en de video-opnames van de zittingen. Daarnaast is er de sfeerverlichting die de kwaliteiten van de zaal zelf en de uitstraling daarin bepalen. Door het inpassen van een lichtlaag met richtspotjes ontstaat er een rustig gelijkmatig beeld. Tevens worden wanden en werkplekken extra aangelicht, zodat de ruimtelijkheid van de zaal wordt vergroot. Door verschillende lichtscènes te programmeren, kan het licht eenvoudig worden aangepast aan de activiteit die plaatsvindt in de zaal.
Wandlampen
Cornelis Blaauw had op elk van de 12 Rio-palisander pilasters een wandlamp bedacht. Op de hem beoogde posities zijn de nieuwe wandlampen aangebracht. Deze wandlampen zijn i.s.m. Caroline Prisse speciaal voor de zaal ontworpen, en op een hedendaagse en ambachtelijke wijze vervaardigd. De van iriserend glas geslumte wandlampen gloeien en stralen rondom en benadrukken het ritme van de zaal. De nieuwe wandlampen zijn een belangrijke toevoeging aan de derde laag.
Kroonluchter
Een speciaal ontworpen kroonluchter met 400 individuele lampjes is in het hart van de raadzaal aanbracht. De kroonluchter is aangebracht onder het gerestaureerde lederen plafond. Het leder van de plafondpanelen loopt door achter de vijf, van perforatie voorziende, messing platen. Aan de centraal geplaatste messing platen hangen 400 lampjes in contravorm onder het gebogen plafond. Elk lampje kan individueel worden aangestuurd en gedimd door de op zolder geplaatste drivers. De kroonluchter brengt de zeer nodige sprankeling in de zware monumentale zaal. Elk lampje is voorzien van een handmatig aangebrachte stip.
Stoffen
Textielontwerper Roos Soetekouw heeft, gebaseerd op de oorspronkelijke stof, een reeks nieuwe stoffen en patronen ontworpen. Deze verschillende stoffen zijn vervolgens speciaal voor het Stadhuis geweven. De verschillende stoelen en banken in de Raadzaal hebben elk een eigen stof gekregen. Zo zitten de raadsleden op een andere stof dan het College. En de ambtenaren en de bezoekers weer op een andere stof.
Tapijt
Ook voor het nieuwe getufte tapijt heeft Roos Soetekouw een patroon ontworpen. Dit patroon is gebaseerd op de vele in het stadhuis aanwezige geometrische vloerpatronen. Het kleed is in één kleur garen uitgevoerd. De tintverschillen in het patroon ontstaan door meer om minder gesloten of open polen.
Raadtafels
Door de groei van de gemeente Leiden is de gemeenteraad gegroeid van 33 naar 39 raadsleden. Door het inpassen van ‘hedendaagse’ passtukken, is het aantal zitplekken vergroot en heeft elk raadslid een volwaardige werkplek. De nieuwe passtukken zijn met de zelfde detaillering, geheel identiek, gemaakt zoals de oude tafels. De passtukken zijn uitgevoerd in een ander materiaal en kleur. Enerzijds omdat Rio-palissander heden ten dage niet meer mag worden toegepast, anderzijds om de nieuwe pasdelen duidelijk afleesbaar te maken. De nieuwe delen zijn vervaardigd in zeer donker gerookt eiken, gelijk als de nieuwe meubels in de zaal. In de tafels zijn elektra, data en AV ingepast. De raadsleden kunnen nu al hun benodigde ‘devices’ opladen.
Nieuwe meubels
In de raadzaal zijn naast de bestaande meubels een aantal nieuwe meubels geplaatst. Zoals het spreekgestoelte, de interruptie microfoon, een 2p-werkplek voor ondersteuning en een 5-tal bankjes. Ook deze meubels zijn uitgevoerd in donker gerookt eiken, gelijk aan de passtukken in de raadtafels. Hiermee zijn deze meubels duidelijk verschillend van de oorspronkelijke meubels en afleesbaar als een nieuwe tijdlaag.
lederen plafonddelen
De door sigarenrook vervuilde en witgekalkte schapenlederen plafonddelen zijn schoongemaakt en gerestaureerd. De witte kalklaag is verwijderd. De bestaande houten ‘snoetjes’ in de lederen plafondplanelen zijn voorzien van hedendaagse led spotjes.
Gordijnen
Een uitdaging waren de vijf, op het zuiden gelegen, ramen. Het college van Burgemeester & Wethouders, gezeten voor de ramen op een verhoogd podium, tekenden in de oude situatie, af als silhouetten. Door het toepassen van een 3-laags gordijn systeem wordt het daglicht zacht gefilterd. De zware overgordijnen zijn naar voren geplaatst, voor de dagkanten, en hangen statig tot de grond. Hierdoor is het mogelijk de zaal te verduisteren. Het met de hand aangebrachte borduurwerk in de gordijnen, maakt dat de horizontale belijning van de zaal doorloopt.
Stoelen
De zware in Rio-Palissander vervaardigde stoelen, van de raadsleden en het college, zijn gerestaureerd en voorzien van een nieuw comfortabel binnenwerk, waardoor het zitcomfort aanzienlijk is verbeterd.
Parket
Het monumentale ‘Escher’ achtige parket was door foutieve restauratie ernstig beschadigd. Elk plankje was gespleten door spijkertjes. Ieder plankje is handmatig gerestaureerd en teruggeplaatst. Het parket ,dat fungeert als klankbord, is weer in ere hersteld.
Wandbespanning
De door de Christiaan de Moor ontworpen wandbespanning, geweven door Firma de Cneudt, met voorstelling over Arbeid, Kunst, vergankelijkheid, zorg, wetenschap, wijsheid en techniek was zwaar vervuild door rook, lekkages en aangebrachte luchtinstallaties. De dagkanten van de ramen zijn geschoren, gespoeld en gewassen. De grotere vlakken met afbeldingen zijn in het werk schoongemaakt.
Door alle aanpassingen en inpassingen is de raadzaal niet alleen een representatieve ruimte voor de stad Leiden, maar ook het kloppende hart van het geheel vernieuwde Stadhuis.