Zuidelijk Stationsgebied Gouda
14 maart 2022
Participatie
Ruim tien jaar geleden werd een centrumontwikkeling pal naast het station afgeblazen. Niet lang daarna ontstond een burgerinitiatief om het rommelige en sleetse stationsgebied om te vormen tot een ‘stadsfoyer’: een ontvangstruimte voor bewoners en bezoekers van de Goudse binnenstad.
Dit initiatief vond gehoor bij de gemeente, die al langer met ProRail en NS zocht naar mogelijkheden om het fiets-parkeren beter op te lossen. De openbare ruimte werd volledig in beslag genomen door fietsen. Samen met wijkvereniging Nieuwe Park is een participatief proces opgezet. Gemeente, bewoners, ondernemers, ProRail, NS, fietsersbond, busmaatschappijen en anderen verkenden met elkaar de opgave voor het gebied. Dit gebeurde door middel van ontwerpend onderzoek en resulteerde in een breed gedragen stedenbouwkundig plan (2016).
Vervolgens zijn we gevraagd dit plan uit te werken in een inrichtingsplan en een bouwplan, zodat een grote samenhang tussen de verschillende planelementen kon ontstaan. De wens van de eigenaar van het kantoorgebouw tegenover het station om de begane grond uit te breiden met bedrijfsruimte en horeca sloot goed aan en is ingepast. Met een combinatie van grote en kleine ruimtelijke ingrepen hebben we het ‘publiek domein’ van het stationsgebied aantrekkelijker en duurzamer gemaakt.
Duurzaamheid
De opgave voor het gebied was drieledig. Het verbeteren van de vervoersknoop rondom het station, waaronder de inpassing van een fietsenstalling voor ruim 3.000 fietsen; het vergroten van de verblijfskwaliteit van het gebied en een betere verbinding met de omgeving: het historische Van Bergen IJzendoornpark aan de westkant en de binnenstad via de Vredebest aan de oostkant.
We hebben de reiziger en bezoeker van Gouda centraal gezet. Doorgaand autoverkeer is sterk teruggedrongen, voetgangers en fietsers hebben ruim baan gekregen. Het busstation is nieuw opgezet met een eiland, waarop de twee historische platanen goed tot hun recht komen. Grote groenvakken met zitranden rondom de platanen maken het eiland tot een overzichtelijke en prettige wachtplek voor de bus. Aanhakend op de verschillende benaderingsrichtingen zijn de fietsenstallingen decentraal opgelost: een west- en ooststalling aan weerszijden van het station tegen het spoortalud en een betere benutting en ontsluiting van de bestaande fietsenkelder. Het stationsplein is opnieuw ingericht. Plantvakken met zitranden nodigen uit tot verblijf en geven richting aan de loopstroom naar het buseiland en de binnenstad. En ook de stationshal is gereorganiseerd met een concentratie van voorzieningen rond de toegang naar de sporen en een extra uitgang aan de oostkant, zodat een directe relatie tussen station, buseiland en ooststalling werd gelegd.
Klimaatadaptie was een belangrijk thema bij de herinrichting van het gebied. Waar mogelijk hebben we grote groenvakken toegepast, rijk aangeplant met een passend sortiment. Onder het stationsplein is een grote waterberging gemaakt, die vertraagd afvoert naar het Van Bergen IJzendoornpark. Daartoe is een bestaande sloot verlengd en beter ervaarbaar gemaakt. De sfeer van het park is tot aan het stationsplein doorgetrokken. Groene koppen met opvallende bomen markeren de overgangen naar het park en de stad. Langs de Vredebest wordt de route naar de binnenstad begeleid door een nieuwe laanbeplanting. De nadruk op groen, overzicht en routes brengt rust in het gebied en draagt bij aan een prettig verblijf.
Betekenis
Een belangrijke doelstelling was het vergroten van de ruimtelijke samenhang in het stationsgebied. Oude en nieuwe elementen moesten met elkaar in verband worden gebracht. We hebben dit opgevat als een spel van betekenissen, gedragen door de geschiedenis van de plek.
Een bepalend moment in de formatie van het stationsgebied is de nieuwe verbindingsstraat naar de binnenstad, de huidige Vredebest, en het stedenbouwkundig ensemble dat in 1947 naar ontwerp van de spoorarchitect Sybold van Ravenstein tot stand kwam. In dit ensemble werden gebouwen en buitenruimtes in de langgerekte ruimte langs het spoor nauwgezet op elkaar afgestemd en tot eenheid gebracht: een plein voor het station, een busstation met een lange luifel en twee beeldengroepen van de Utrechtse beeldhouwer Jo Uiterwaal. Rond 1980 is het oude stationsgebouw vervangen. Daarbij werd het stationsplein ontmanteld, zodat het nieuwe stationsgebouw ‘los’ kwam te staan. Eén van de beeldengroepen kwam terug op het nieuwe stationsgebouw en was aanleiding voor de kenmerkende gewelven. Het grote gewelf aan de oostkant werd uit de gevellijn geplaatst om de luifel van het busstation op te vangen. Later is ook deze luifel afgebroken.
Het ensemble van Van Ravenstein was referentie voor de planopzet. Met de nieuwe oost- en weststalling konden we de langgerekte ruimte langs het spoor opnieuw begrenzen. Het stationsgebouw brachten we terug tot het beeldbepalende middendeel, ingekaderd door de nieuwe stallingen. Deze zijn terughoudend uitgewerkt, zodat de gewelven en de stationshal als accent oplichten. Het grote gewelf aan de oostkant bleek precies in de as van de Vredebest te liggen. Dit gewelf hebben we vrij gelegd en omgevormd tot een baldakijn op het kruispunt van routes: de toegang tot de fietsenkelder en de beweging van trein naar bus. De twee historische platanen geven structuur en sfeer aan het buseiland. De ooststalling werkt visueel als ‘basement’ van het stadskantoor aan de andere kant van het spoor, versterkt door het verwante motief in de sierbetonnen gevelopeningen. Tijdens de planuitwerking hebben we de ‘verloren’ tweede beeldengroep weten op te sporen. Deze beelden zijn zorgvuldig schoongemaakt en in de oude opstelling op de ooststalling geplaatst.