Circulair Paviljoen ABN AMRO
2 januari 2019
Na de sloop van het oude hoofdkantoor van Mees Pierson aan het Rokin in Amsterdam, wat amper 25 jaar oud was en bouwkundig in prima staat, besefte ABN AMRO dat het anders moest. Het ontwerp van een nieuw project van de bank was al een tijdje klaar en er werd al gewerkt aan de betonnen kelderbak toen er binnen de bank een heftige discussie losbarstte over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Op een gegeven moment laaide de discussie zo hoog op dat de bouw werd stilgelegd, aldus Rudolf Scholten van ABN AMRO. Maar wat doe je dan?
De bank vroeg de Architecten Cie om een nieuw ontwerp, maar dit keer moest er worden voldaan aan allerlei eisen met betrekking tot circulair bouwen. Hans Hammink, projectarchitect, noemt het geen leuke periode. Een jonge medewerker op het bureau, die net was afgestudeerd op circulariteit, betrok de TU Delft bij het project en daarmee werden razendsnel de uitgangspunten voor een circulair ontwerp bepaald. De bank zelf noemt het ‘een clubhuis van circulariteit’. Het project moet meer worden dan alleen een uitbreiding van de vergaderfaciliteiten van het hoofdkantoor, het krijgt er een publieke functie bij.
Eerste circulaire ontwerp in Nederland
Een traditioneel bouwproces is in vrijwel niets hetzelfde als een circulair bouwproces. De circulaire economie is een economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waarde vernietiging te minimaliseren. Anders dan het lineaire systeem dus, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van de levenscyclus vernietigd worden. Die circulaire, vaak geprefabriceerde elementen zijn opgebouwd uit hernieuwbare grondstoffen, die gerecycled zijn, of kunnen worden, en vanuit duurzaam oogpunt niet toxisch zijn. Het ontwerp van de Architecten Cie voor het circulaire paviljoen van ABN AMRO is het eerste circulaire bouwontwerp in Nederland.
BREEAM
ABN AMRO wil door haar kantoren klaar te stomen voor de toekomst de overgang naar een duurzamere maatschappij versnellen. Dit heeft het vastgoed van de bank al BREEAM-kwaliteitskeurmerken opgeleverd en met het circulaire paviljoen hoopt ABN AMRO, door het gebouw te laten certificeren volgens BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie 2014 versie 1.01, minimaal kwalificatie ‘Excellent’ te realiseren. Alle gedane maatregelen en het ontwerp moeten hieraan bijdragen. Een leuk feitje om daarnaast te vermelden is dat de meeste BREEAM gecertificeerde gebouwen voorzien zijn van aluminium gevels. Zelfs het hoogst gekwalificeerde gebouw The Edge in Amsterdam is voorzien van een aluminium buitenschil!
Verbruiksspecificaties
Gebouwen omvatten ongeveer 40% van de wereldwijde energieconsumptie. Tezamen met een ontwerp dat de natuurlijke belichting en schaduw tot zijn recht laat komen verbeteren aluminium gevelelementen door de hoge isolerende eigenschappen het energiemanagement van een gebouw. Na oplevering van het ABN AMRO paviljoen is het verwachte energieverbruik 58,0 kWh per m2 BVO/per jaar. Het verwachte verbruik van fossiele brandstoffen per/m2 BVO/per jaar is 26,7 kWh, het verwachte verbruik van hernieuwbare energiebronnen 65%, het verwachte waterverbruik in m3/persoon/jaar is 5 m3 en het verwachte percentage waterverbruik, betrokken uit hemelwater/grijs water is 40%. Een indrukwekkende lijst. Ter vergelijking: het verwachte energieverbruik van 58,0 kWh per m2 BVO/per jaar van het paviljoen is ongeveer 50% van het verbruik van een gemiddeld kantoor waar meer dan 20 mensen werken. De bank hoopt met het paviljoen een voorbeeld te vormen voor de circulaire gebouwen van de toekomst. Het paviljoen is een ‘living lab’ dat zich gedurende zijn levensduur continu kan aanpassen aan de veranderingen vanuit het gebruik, zijn omgeving en de laatste stand der techniek, aldus de bank. Om optimale circulariteit te bereiken faciliteert het ontwerp de meest hoogwaardig mogelijke herbruikbaarheid van het object, de producten en grondstoffen en minimaliseert zo zijn huidige en toekomstige footprint.
Bijzondere technieken en materialen
Het Paviljoen wordt, met behulp van verschillende marktpartijen, voorzien van een zo circulair mogelijke samenstelling van materialen en constructies. Denk daarbij aan PCM’s (Phase Change Materials) kaderloze PV-panelen tegen de horizontale gevelbanden en borstweringen, hergebruikte rioleringsbuizen, oude stoeptegels en zelfs gerecyclede spijkerbroeken!
Phase Changing Materials
PCM is een materiaal dat op een bepaalde temperatuur van fase verandert (vloeibaar of vast). Tijdens deze faseovergang kan het materiaal warmte of kou afstaan aan de omgeving om zo de temperatuurschommelingen te verminderen. Marcel Gouw van global E-systems heeft voor het circulaire paviljoen speciale panelen geleverd. Deze zijn gevuld met organische zouten die van fase veranderen. Als het boven de 20 graden wordt smelten de zoutkristallen en nemen ze warmte op. ’s Nachts zorgt circulerend water ervoor dat ze weer afkoelen, dan daalt de temperatuur en kristalliseert het zout weer voor de volgende cyclus.
Voortdurende innovatie
Nog dagelijks worden er nieuwe oplossingen aangedragen door het bouwteam. Zo zit er bijvoorbeeld blauw isolatiemateriaal tegen het plafond, ook gemaakt van gerecyclede spijkerbroeken. ‘Er ontstaat iets wat we vooraf niet hadden kunnen bedenken’, zo zegt projectarchitect Hans Hamming. ‘Een heel ruw en ongepolijst gebouw’.
Open en transparant
Het paviljoen van ABN AMRO is opgezet vanuit een open en transparante structuur die bijdraagt aan de toegankelijkheid van het gebouw en de sociale veiligheid op het Mahlerplein. Ook zorgen de hoge vliesgevels voor voldoende daglicht in het gebouw. Daarvoor is de AA 100 Q HI+ vliesgevel van Kawneer toegepast. De gevels zijn gemaakt van gerecycled aluminium door gebruik te maken van het AR 100 programma van Kawneer. Dit geldt ook voor de RT vouwwand van Kawneer die in het paviljoen is toegepast. Het voordeel van aluminium producten is dat deze veel milieuvriendelijke eigenschappen hebben: het materiaal is vrijwel onbeperkt recyclebaar, niet giftig, zeer onderhoudsarm en daardoor uitermate duurzaam. De keuze voor aluminium ligt dus voor de hand. En wist je dat 75% van al het aluminium wat ooit is geproduceerd sinds 1888 nog steeds in gebruik is? Sommige producten hebben al talloze levenscyclussen doorlopen! In Europa wordt 95% van bouwkundig aluminium verzameld en gerecycled. Het recyclen van gebruikt aluminium bespaart jaarlijks dan ook 80 miljoen ton CO2.
AR 100 programma
Het gebruik maken van recyclebare producten is één ding, maar dan moet het aan het einde van de levenscyclus wel daadwerkelijk gerecycled worden. Voor wie naast het gebruiken van aluminium de duurzaamheid van zijn project nog meer wil verbeteren is er het Kawneer AR 100 programma. In dit programma is 80% van het aluminium gerecycled. Daarnaast heeft Kawneer haar producten zodanig vormgegeven dat ze na hun levens- of gebruiksduur weer gemakkelijk te demonteren zijn en omgesmolten kunnen worden voor hergebruik voor een tweede of derde leven. Hiermee wordt de CO2 footprint van het gebouw nog verder verlaagd. Bij het produceren van 100.000 ton aan primair aluminium is namelijk sprake van 383 ktCO2 uitstoot, terwijl bij het hergebruiken van secundair aluminium slechts sprake is van een uitstoot van 29 ktCO2. Een besparing van 92%! Zo kan er efficiënt, intelligent en duurzaam gebouwd worden, wat perfect aansluit bij het principe van circulair bouwen.
Maximale transparantie en maximale energiebesparing
De toegepaste vliesgevel AA 100 Q HI+, het eerste Passiefhuis phA+ gecertificeerde aluminium vliesgevelsysteem, maakt hoge glasgewichten tot maar liefst 700 kg mogelijk door de gepatenteerde en speciale thermisch onderbroken glasondersteuningen. De gevel heeft een uniek bereik in beglazing van 6 tot en met 60 mm. Hierdoor behoort meer daglichttoetreding tot de mogelijkheden. Door de combinatie van hoge glasgewichten en maximale beglazingsdikte kan bijvoorbeeld drievoudige beglazing met lage U-waarden worden toegepast. Tevens zorgt het maximale glasgewicht van 700 kg ervoor dat grotere afmetingen glas toegepast kunnen worden voor maximale transparantie en een optimale inval van natuurlijk licht. Daarbij is de hoogst mogelijke energiebesparing mogelijk, want het vliesgevelsysteem heeft een Uf waarde van 0,81 W/m2K. Daarmee draagt de AA 100 Q HI+ bij aan de gewenste open en transparantie structuur en de energieprestatie van het ABN AMRO paviljoen.
Optimaal ruimtegevoel
Bij een open en transparante structuur en het creëren van een comfortabele, veilige en sfeervolle omgeving is licht onmisbaar. Het vouwsysteem van Kawneer is een modulair opgebouwd systeem met veel mogelijkheden. Met dit systeem ervaar je een optimaal ruimtegevoel en worden buiten en binnen met elkaar verbonden. Het systeem heeft een goede isolatiewaarde en kan inbraakwerend worden uitgevoerd. Ook bij de vouwwand is het AR 100 programma toegepast om het ABN AMRO paviljoen zo circulair mogelijk te maken. De bouw is in volle gang. De opening staat gepland voor 1 september 2017.