Dolmen – mysterieus object aan de rand van de Veluwe

Op Buitenplaats Koningsweg, net ten noorden van Arnhem, zijn aan de rand van het bos elf vakantiehuisjes gerealiseerd. Een daarvan ontwierpen architecten Gijs en Joost Baks van Space Encounters voor henzelf. Het gegeven thema was camouflage, in de breedst mogelijke zin van het woord. “Een niet te identificeren object, vervreemdend; dat is het geworden.”

Aan de Koningsweg tekent zich een bijzonder spel van zien en niet-zien af. Gebouwen lijken er niet te staan, maar er geland te zijn. Alsof ze jaren tussen heide en bos verborgen lagen en nu zichtbaar zijn geworden. De kleuren van hout, aarde en mos nemen je oog mee het landschap in, waardoor de grens tussen ontwerp en natuur vervaagt. Wanneer je dichterbij komt, openbaren zich nieuwe details: een schaduw die geen boom kan werpen, een lijn die te precies is om toevallig te zijn.

Dolmen is het mysterieuze bouwwerk dat Space Encounters er heeft ontworpen. Het vierkante hoofdvolume wordt omhoog gehouden door drie ronde kolommen, vijf meter boven de grond. Doordat niets refereert aan de menselijke maat is de schaal van het bouwsel vervreemdend.

“Bij aankomst voelt het, door de gesloten luiken, alsof Dolmen nog slaapt en dat we het wakker maken door de luiken te openen”, vertelt architect Joost Baks van Space Encounters. “Dat was ook precies de bedoeling; dat als er geen mensen zijn, het een monument is voor de dieren.” Letterlijk: bovenin de kolommen zijn nestkasten opgenomen.

“Het is een transformer”, omschrijft architect Gijs Baks het. “In gesloten toestand is het een abstract en vervreemdend object. En zodra je de luiken open doet, zie je de verhoudingen zich onthullen, dan zie je dat het bovenin bewoond kan worden.”

De twee broers hebben het project Dolmen genoemd, het Engelse woord voor hunebed.
Ontdaan van hun oorspronkelijke functie en context, staan die nu als mysterieuze objecten in het landschap. “Een ‘UBO’ is het geworden, een Unidentified Build Object”, vindt Joost. “Door de schil van het bouwwerk geheel met smalle houten latten te bekleden, wordt de schaalfuck nog sterker. Dat was onze interpretatie van het thema camouflage.”

Die gevoeligheid voor camouflage is geen toeval; het is diep verankerd in de geschiedenis van dit gebied. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwden de Duitsers hier een compleet netwerk van schijnboerderijen, gecamoufleerde schuren en verhulde militaire objecten rond vliegveld Deelen. Alles werd ontworpen om op te gaan in het landschap en geallieerde verkenners te misleiden. Die gelaagdheid van zichtbaar en verborgen heeft de Buitenplaats Koningsweg sindsdien gevormd.

De cirkel is rond

Joost en Gijs Baks geven nu samen leiding aan het bureau Space Encounters in Amsterdam, maar hun jeugd speelde zich af aan de zuidelijke rand van de Veluwe. “Wat we op verjaardagen het liefste deden was in het bos hutten bouwen, met de jongens uit de klas”, herinnert Joost zich. “De cirkel is daarmee rond: wat ooit begon als een kinderlijk spel van verbeelding en bouwen, mogen we nu als professionals met dezelfde verwondering voortzetten.”

Het is ook dit verhaal dat ze vertelden bij hun prijsvraaginzending. Aan de rand van dit bos, op Buitenplaats Koningsweg, net ten noorden van Arnhem, konden elf kleine vakantiewoningen gerealiseerd worden. Uit de 75 inzendingen werd door een jury onder andere hun ontwerp geselecteerd.

Waar andere inzendingen gingen om combinaties van opdrachtgevers en architecten, daar waren Gijs en Joost beide: ze wilden het voor henzelf en hun families bouwen. Op de vraag hoe ze dat bevallen is, om zelf ook opdrachtgever te zijn, moeten ze lachen. “Het cliché dat het altijd duurder wordt dan je van tevoren denkt, is gewoon waar. Dat komt ook omdat de waarde niet puur economisch is”, vertelt Gijs. “We wilden het echt goed doen, omdat het een plek moet zijn die we willen kunnen nalaten aan onze kinderen.”

De broers vertellen dat ze het geweldig vinden om, na een werkweek in Amsterdam, zich hier met hun gezinnen in het weekend even terug te trekken. Ze wisselen elkaar daarbij vaak af, al zijn ze er ook regelmatig samen. Het vakantiehuisje is maar 55 m2 groot, maar heeft twee grote bedsteden met vier bedden erin: een dubbel bed beneden voor henzelf en hun partners, en twee enkele bedden daar boven voor hun kinderen. Zo kunnen de twee gezinnen er samen in overnachten.

Tussen de bomen / op de bosgrond

De kleine ruimte van de vakantiewoning ervaren ze niet als een beperking. “Overdag ben je buiten, het bos in; wandelen of fietsen”, legt Gijs uit. En in de zomer wordt het buitenterras als vanzelf onderdeel van de woning. “Binnen en buiten lopen dan in elkaar over. De glazen puien – die overhoeks op elkaar aansluiten – staan dan praktisch de hele dag open.”

Het bos is voor iedereen toegankelijk. Door de vakantiewoning op te tillen, is er toch privacy. “Zo hadden we het bedacht en dat werkt ook echt zo”, vertelt Joost.

Maar de woning voorziet ook in de mogelijkheid om echt op de bosgrond te leven. “Om niet voor elk drankje naar boven te hoeven, hebben we in een van de kolommen een kleine maar complete keuken opgenomen”, licht Gijs toe.

Boven de abstracte volumes van het huis steekt een stalen balk diagonaal uit waar een lange schommel aan gehangen is. Gijs: “Die balk doet mee in de krachtswerking van het gebouw, wordt gebruikt om grote, zware spullen mee omhoog te takelen en werkt prettig verstorend in de compositie.”

Hermetisch en permeabel

“Het abstracte houten object in het bos is hermetisch van buiten en permeabel van binnen”, gaat Joost verder. “Het interieur is een assemblage van materialen. Groen, grijs en wit zijn de dragende kleuren, met blauw, rood en geel als accenten.”

Zo biedt het ruimte voor de dynamiek van het gezinsleven en biedt het ook vrijheid naar de toekomst toe, om het nog een keer iets anders in te richten of er iets aan toe te voegen. In de optimalisering van de ruimte boven werken de bedsteden trouwens ontzettend goed. “Overdag is het een kastenwand, meer niet.”

In een van de kolommen is een gele wenteltrap opgenomen, in een ander zijn de installaties opgenomen waarmee het huisje op jaarbasis energieneutraal is gemaakt, en in weer een ander is de buitenkeuken opgenomen. “De vakantiewoning is ook te huur, via natuurhuisje.nl”, sluit Gijs af. “Om te weten hoe het is, moet je het beleven!”