Fruitpacking District is een kans om een woonwijk echt anders te ontwikkelen

Pal naast station Barendrecht en midden in de dynamiek van internationale groente- en fruithandel komt een groene, autoluwe wijk met wonen, werken, leren en recreëren. Het familiebedrijf Emborion, met wortels in zowel Barendrecht als de groente- en fruithandel, start de gebiedstransformatie met Fruitpacking District, het gebied waar zo’n 2.600 woningen en 36.500 m² aan voorzieningen worden gerealiseerd.
Architectenweb sprak over het omvangrijke en ambitieuze project met Lodewijk van Meeuwen, directeur Emborion en Christopher de Vries van architectenbureau Rademacher/De Vries, dat medeverantwoordelijk is voor het stedenbouwkundig plan.

Potentiële bewoners en andere geïnteresseerden konden een voorproefje van de nieuwe woonomgeving krijgen tijdens het Fruitpacking District Festival, dat als placemaking-evenement en kick-off voor de gebiedsontwikkeling werd gehouden op zaterdag 3 juni. De festivalbezoekers kregen er informatie en konden er – naast het deelnemen aan workshops zoals fermenteren en moestuinieren – in gesprek met de architecten van de geplande woningen en voorzieningen. Tegelijkertijd gebruikten de betrokken partijen het festival om ideeën voor de wijk bij de bezoekers op te halen.

Groente en fruit

Fruitpacking District maakt deel uit van de grotere ontwikkeling De Stationstuinen, dat een gebied van 45 hectare betreft en plaats moet gaan bieden aan ruim 3.500 woningen en 67.000 m² aan voorzieningen. “Het is historisch een bijzonder gebied”, zegt Lodewijk van Meeuwen. In het oude veilinggebouw, dat nog in het gebied overeind staat “kochten vroeger handelaren op de klok groenten en fruit, dat vervolgens hier in loodsen werd opgeslagen.” In de tweede helft van de vorige eeuw wilde de consument steeds meer producten het hele jaar kunnen krijgen, waardoor de import en export en ook het veilingterrein groeide. “Dit gebied werd de spil van de West-Europese handel in groente en fruit.” Van Meeuwens schoonvader, Thijs Van den Heuvel, is oprichter van de Olympic Food Group en eigenaar van Emborion. Het familiebezit beslaat zo’n 70% van plangebied De Stationstuinen.

Met de groei schoof het district op richting gemeente Ridderkerk. In de jaren 2010 is het terrein Nieuw Reijerwaard van 96 hectare aangewezen als toevoeging aan het bestaande agrologistieke cluster. Het omvangrijke bedrijventerrein, aangeduid als Dutch Fresh Port, heeft volgens Van Meeuwen “nu al een grotere economische impact dan Schiphol”. Voor de Olympic Food Group ontwikkelt Emborion nieuw logistiek vastgoed in het uitbreidingsgebied. De bouw in Nieuw Reijerwaard schept nu de bijzondere mogelijkheid om het bestaande bedrijvengebied, gesitueerd direct naast het station, te herontwikkelen tot nieuwe woonwijk.

De aanzet hiertoe werd gegeven, toen zo’n vijf jaar geleden het toenmalige Barendrechtse college van B en W Emborion benaderde. Het college wilde praten over mogelijkheden voor sociale woningbouw op een aantal (ongebruikte) grondposities, vertelt Van Meeuwen. Al snel bleek uit onderzoek van stedenbouwkundig bureau Wissing, uitgevoerd in opdracht van de gemeente, dat een paar honderd woningen bij een bedrijventerrein niet zou werken. Een groter en integraler plan was wenselijk. Het Barendrechtse familiebedrijf zag de maatschappelijke relevantie én de kans om “een mooi stuk Barendrecht toe te voegen”.

Fruitpacking District

Emborion kwam een samenwerking met de gemeente overeen, startte als gebiedsontwikkelaar en schreef een competitie uit voor een stedenbouwkundig plan. Uit zeven partijen werd architectenbureau Rademacher/De Vries geselecteerd. In de afgelopen jaren heeft de gemeente de kaderstellende documenten opgesteld, in samenwerking met Emborion en Rademacher/De Vries. Hieruit is het concept voor de gebiedsontwikkeling De Stationstuinen ontstaan. Dit groene en gezonde stadsdeel moet in de komende tien tot twaalf jaar worden gerealiseerd.

Het nieuwe stadsdeel bestaat uit drie deelgebieden: het Zuideinde, Gebroken Meeldijk en het kerngebied Fruitpacking District. Dit kerngebied is zo’n 17 hectare groot en geheel in bezit van de familie Van den Heuvel. De nieuwe leefomgeving biedt straks circa 2.600 woningen
en 36.500 m² aan voorzieningen, kantoren en makersruimten. Met een mix van koop- en huurwoningen, variërend van sociaal tot middelduur en van verschillende grootte, is het plan gericht op een brede doelgroep. Fruitpacking District moet ook een autoluwe ‘wijk van de nabijheid’ worden, waarin een goed voorzieningenprogramma – met bijvoorbeeld een integraal kindcentrum, gezondheidscentrum, detailhandel, sport, en cultuur – strategisch wordt geplaatst.

De wijk krijgt een knipoog naar het verleden van het gebied en de aangrenzende agro-logistieke cluster, vertelt Van Meeuwen. “We willen de betrokkenheid bij voedsel vergroten. De rode draad in alles – van stedenbouw en architectuur tot programmering – is ‘taking food seriously’. Dat kan resulteren in eetbaar groen in de openbare ruimte, een overdekte voedselmarkt, of bijvoorbeeld buurtkeukens als ontmoetingsplekken.”

Bijzondere situatie, bijzondere kans

“Dit project kent drie interessante aspecten vanuit stedenbouwkundig perspectief”, zegt De Vries. “Ten eerste is dit nu geen gebied waar mensen zich meteen een prettige woonomgeving kunnen voorstellen – in tegenstelling tot bijvoorbeeld een stationsgebied als Dordrecht, waar ook een waterfront in de buurt is. Hier moeten we zelf de context maken.” Om de noodzakelijke publieke ruimte te creëren, stelt Rademacher/De Vries voor om het grootschalige sportcomplex aan de ene kant en het nieuwe natuurgebied Waalbos aan de andere kant van het gebied met elkaar te verbinden door een groen-blauwe structuur. “Daarmee leggen we een heel sterke parkstructuur als een soort ruggengraat midden in de wijk en creëren we een plek die de omliggende leefomgeving meteen kwaliteit geeft.”

Ten tweede komt de wijk te liggen naast een station van een voor deze plek verrassende omvang. Toen begin deze eeuw met het oog op de Betuwe- en de hogesnelheidslijn tot spooruitbreiding bij Barendrecht werd besloten, bedong de gemeente een groot station en een tunnelbak met park erop over een lengte van twee kilometer. “De grootte van het station legitimeert hier de realisatie van een forse wijk, die bovendien op het OV georiënteerd kan zijn”, zegt De Vries. “Een autoluwe wijk wordt momenteel op meer plaatsen in Nederland uitgeprobeerd, maar het is evident dat het hier kan slagen.”

Ten derde noemt De Vries de menging van functies interessant. Volgens hem wordt de wijk vanuit heel andere opvattingen ontwikkeld en ontworpen dan veel andere wijken. “Dat heeft bijvoorbeeld te maken met de aanhechting met Barendrecht. We streven naar een stedelijk milieu, dat tegelijkertijd aansluit bij de beleving van het oude dorp. Daarbij moet het een aanvulling worden op het bestaande centrum; de gemeente wil uiteraard niet dat de nieuwe wijk daarmee gaat concurreren.”

Voorts hangt de functiemenging samen met de visie op mobiliteit. Dat houdt meer in dan autogebruik; het gaat om hoe mensen hun hele dag inrichten, legt De Vries uit. “De wijze waarop in Fruitpacking District wonen, werken, leren en recreëren worden gecombineerd, en waarop voorzieningen integraal voor de wijk worden uitgedacht en geplaatst, gebeurt lang niet overal. Stedenbouwkundig heeft het veel voeten in de aarde. We voeren regelmatig gesprekken over wat de ziel van de wijk is.”

Stedenbouwkundige opzet

De stedenbouwkundige opzet gaat uit van een eenvoudige structuur, zegt hij. Het ontwerp moet immers een ontwikkeling van circa een decennium kunnen dragen. “We gaan uit van een aantal grote structurerende gestes, waarna we het verder intekenen. De invulling kan in de loop der tijd worden aangepast, als dat nodig blijkt.”

“Dit project ontwikkelt relatief snel omdat er één eigenaar is met de meerderheid van de grond, die ook helder ziet wat van belang is om het plan te laten werken”, zegt De Vries. “Mede hierdoor konden we een intensieve samenwerking met de gemeente optuigen, waarmee vervolgens weer overeenstemming over een paar grote stedenbouwkundige gestes kon worden bereikt. Dat zie ik elders zelden zo snel gebeuren.”

Centraal in het gebied ligt de groen-blauwe zone, als verblijfsplek en route naar enerzijds het sportpark en anderzijds het natuurgebied. Haaks daarop ligt een centrale verbinding, die wordt opgespannen tussen het spoor en een voorzieningencluster. Rond dit assenkruis komen vier wijken met elk typologische variëteit. De randen van de wijken worden enigszins stevig en hoogstedelijk, met gemiddeld hoge appartementengebouwen die dichtheid creëren. Daarbinnen ligt laagbouw met onder andere eengezinswoningen en beneden-bovenwoningen. Elke wijk moet een gemengd aanbod krijgen met het oog op een diversiteit in doelgroepen. Parkeren gebeurt aan de randen van de wijken in collectieve garages. “De auto staat altijd op loopafstand geparkeerd, maar de bewoners zien geen auto voor de deur”, aldus De Vries.

Start van het project

Van de huidige bebouwing blijft het (recent gerenoveerde) kantoorgebouw van Emborion staan, om in de toekomst andere functies te gaan vervullen. Ook blijft een aantal historische en monumentale loodsen behouden. Een aantal kleinere loodsen, centraal gelegen in het gebied, wordt naar een idee en ontwerp van Rademacher/De Vries getransformeerd voor publieke functies. Onder andere gaat het onderdak bieden aan een permanente versie van Café Clementine, een kasrestaurant dat Emborion zelf heeft gebouwd en exploiteert. Het succesvolle Café Clementine is één van de initiatieven om nu al levendigheid in het gebied te creëren. Dat is van belang voor het project, gezien de – zoals De Vries het aanduidt – weinig genereuze locatie.

De trekker van die initiatieven is Emborions creatief directeur, Dineke van Meeuwen - Van den Heuvel. “Onder leiding van Dineke organiseren we al geruime tijd activiteiten om mensen uit Barendrecht en de wijdere omgeving met het gebied kennis te laten maken”, zegt Lodewijk van Meeuwen. “Bij Café Clementine opent binnenkort Clementine’s Beergarden, we hebben Padel Barendrecht hier een plek gegeven, er is een hal voor free-running en in een ander pand zit de Robin Food Hub, een startup hub met bedrijven die met reststromen van de groente- en fruitindustrie werken. Verder hebben we bijvoorbeeld openlucht-filmweken georganiseerd en het eerste Fruitpacking District Festival.”

Het recente Fruitpacking District Festival betekende ook de feestelijke kick-off van de grootschalige gebiedsontwikkeling. De ontwikkeling gaat gefaseerd en met partners plaatsvinden. Voor de eerste fase van Fruitpacking District werkt Emborion samen met ERA Contour voor de ontwikkeling en bouw van 550 woningen en voorzieningen. INBO, JVST en Juurlink+Geluk zijn verantwoordelijk voor het architectuurontwerp. De start van de bouw van de eerste woningen staat gepland voor eind 2024.