Dick van Mourik

Het IBM-gebouw in Uithoorn

Het hoofdkantoor van VSB/Fortis in Utrecht

Het Danstheater in Den Haag

De St. Josephkerk in Wateringen

I.M. Dick van Mourik (1921-2018)

25 september 2018, 16:03

Voor Dick van Mourik (1921-2018) was architect zijn een beroep, een hobby en een verslaving. De op 17 september overleden oprichter van Architecten van Mourik bleef ondanks de faam die hij verwierf met gebouwen als IBM in Uithoorn en het hoofdkantoor van VSB in Utrecht ontwerpen aan kleinere projecten als verbouwingen en interieurs. Binnen zijn bureau stond hij bekend als een directeur die anderen de ruimte gaf. “Hij stond er als een dirigent boven.”

Werk maakt werk, zo ontdekte Van Mourik (Amsterdam, 10 oktober 1921) in de beginjaren van zijn loopbaan, nadat hij was afgestudeerd aan de TH Delft. Van het ontwerpen van de kleinste details tot het opstellen van begrotingen; alles greep de architect aan. Zijn eerste voltooide bouwwerk was een fietshijsinstallatie, voor de moeder van een vriend die een kamer wilde laten verbouwen en niet wist hoe ze ’s ochtends haar fiets uit de kelder moest krijgen. Een puik ingenieurswerkje dat bovendien aantoonde hoe hoog Van Mourik techniek in het vaandel had staan.

In 1955, toen architectenpraktijk D. van Mourik officieel was opgericht, kreeg hij eveneens opdracht tot het ontwerp van zijn eerste woonhuis, voor de familie Hoebée in Dordrecht. Na onder meer een interieur voor politicus Norbert Schhmelzer in Kijkduin verwierf Van Mourik in 1956 een project dat bepalend zou zijn voor de rest van zijn loopbaan. Zijn zwager, die directeur van het laboratorium van IBM Nederland was, vroeg hem of hij het aan zou kunnen om een lab voor het bedrijf in Uithoorn te ontwerpen. Nadat hij vol bravoure ‘waarom niet?’ had geantwoord, kreeg hij de opdracht maanden later inderdaad toegeschoven. Hij werd verplicht om samen te werken met de Haarlemse architect Jan du Pon (voor de technische uitwerking), maar dat vond Van Mourik geen probleem.

IBM-gebouw
Het IBM-gebouw was meer dan een manifest van ’s mans architectuuropvattingen het resultaat van de omstandigheden. De vooruitstrevende en veeleisende opdrachtgever, het open polderlandschap rond Uithoorn en het destijds nieuwe fenomeen computer; alle droegen ze bij aan het ontwerp. Van Mourik zag bijvoorbeeld dat een toenmalige computer qua afmetingen precies door een deur van 80 bij 201,5 centimeter kon; dit werd een van de standaarden voor het ontwerp van het gebouw. Deze manier om een opgave te benaderen was typerend voor Van Mourik en heeft het karakter van zijn bureau gevormd. “In een ander krachtenveld ontstaat een andere architectuur. Ieder project krijgt zo een eigen taal die steeds opnieuw wordt geformuleerd”, staat in het jubileumboek ‘50 Jaar Van Mourik Vermeulen architecten, 1955-2005’ uit het laatstgenoemde jaar.

De vooraanstaande architect Willem van Tijen, die in 1960 het structuurplan mocht maken voor de Technische Hogeschool Twente in Drienerlo (Enschede), was zo onder de indruk van het gebouw dat hij Van Mourik vroeg om het onderkomen voor Werktuigbouwkunde te ontwerpen. In dit zogeheten Horst-gebouw kwam een van Van Mouriks handelsmerken, functionaliteit, sterk naar voren. Een hal was zo ingericht dat er met verschillende technische opstellingen kon worden geëxperimenteerd. De hal kon onder andere dankzij verplaatsbare kolommen, wanden en vloerdelen op allerlei manieren worden aangepast. De hal was in feite een vervolg op de vrij indeelbare hal van IBM.

Directeur
Dankzij de grote opdrachten groeide het bureau en kwamen er ook weer nieuwe grote projecten in portefeuille. Van Mourik bekleedde steeds meer de rol van directeur, in plaats van puur ontwerper, iets wat hem niet altijd zinde. Zo trok hij zich in 1981, na veertien jaar ontwerpen en bouwen, terug uit het realisatietraject van het AMC in Amsterdam. Van Mourik was klaar met de stroperigheid van het proces. Inmiddels hadden onder andere de latere directieleden Peter Vermeulen (tevens lange tijd medenaamgever van het bureau) en Sjoerd Dantuma zich bij het bureau gevoegd, begin jaren negentig volgde huidig directielid Piet Grouls. Zij genoten, net als andere collega’s die Van Mourik vertrouwde, veel vrijheid. Bij projecten als het hoofdkantoor van VSB (later Fortis) in Utrecht en het Danstheater in Den Haag staat Van Mourik officieel niet eens vermeld als architect.

“Hij was daar echt wel bij betrokken hoor”, zegt Jasper Spigt, die sinds dit jaar met Grouls de directie vormt van Architecten van Mourik. “Maar dit is juist een voorbeeld van hoe hij was als directeur. Hij gaf anderen de ruimte en stond daar zelf als een soort dirigent boven.” Van Mourik vervulde hierbij een sturende, corrigerende en inspirerende rol.

Provinciehuis
Op zijn 74^e nam Van Mourik afscheid als directeur, maar bleef wel actief ontwerpen en betrokken bij ‘zijn’ bureau. Hij heeft het hoofdkantoor van Fortis getransformeerd zien worden tot provinciehuis van Utrecht en het Danstheater (waar ook een zekere Frits van Dongen aan heeft ontworpen) werd gesloopt. Het complex van IBM bleef na het vertrek van het bedrijf evenmin gespaard; slechts het markante ‘kantoortorentje’ is overeind gehouden in de nieuwe woonwijk die op het terrein verrees. Zelf verklaarde hij dat het torentje wat hem betreft gesloopt mocht worden, want ontdaan van alle context zou het bouwwerkje alleen maar worden ‘geridiculiseerd’.

Op hogere leeftijd heeft Van Mourik onder meer nog een atelier in een tuin in de Mesdagstraat in Den Haag ontworpen, iets wat hem vreugde schonk. “Een snoepje, ik vond dat het er helemaal hoort."

Trefwoorden

dick van mourik architecten van mourik overlijden

1	Definitief ontwerp voor vernieuwing Centrale Bibliotheek Rotterdam is klaar dinsdag, 26 november
2	Een houten villa genesteld in het bos donderdag, 21 november
3	Bouw EDGE Coolsingel in Rotterdam officieel gestart maandag, 25 november
4	Team met MoederscheimMoonen en Felixx wint aanbesteding Insulindestraat Rotterdam dinsdag, 26 november
5	Happel Cornelisse Verhoeven presenteert ontwerp renovatie Algemene Rekenkamer donderdag, 21 november

Gerelateerde nieuwsberichten

Geen businterieur maar koffieservies voor UtrechtLab

24 mei 2018

Jasper Spigt nieuwe partner bij architecten van Mourik

1 maart 2018

Een pop-up paviljoen in provinciehuis Utrecht

16 november 2017

Voormalig kantoortorentje is het hart van een nieuwe wijk

14 september 2017

Dakopbouw voor KABK opgeleverd

3 oktober 2012

Prikkelende plannen met Tiny Houses

15 september 2016

Geen logo provinciehuis door verliefde valken

4 april 2012

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Team met MoederscheimMoonen en Felixx wint aanbesteding Insulindestraat Rotterdam

26 november, 5:18

MoederscheimMoonen Architects, Felixx en de ontwikkelaars GetYourKIKX en Sustain Real Estate Consultancy hebben als team de aanbesteding voor woningbouw gewonnen met het plan Via Insulae.

Woonzorggebouw van Bierman Henket met flexibele structuur

26 november, 4:00

In opdracht van woonzorgorganisatie Het Laar heeft BiermanHenket het gebouw Laarstede ontworpen, als uitbreiding van de bestaande locatie in Tilburg.

Definitief ontwerp voor vernieuwing Centrale Bibliotheek Rotterdam is klaar

26 november, 3:30

Het definitief ontwerp voor de nieuwe Centrale Bibliotheek in Rotterdam is klaar en zowel de omgevingsvergunning als de vergunning voor de warmte-koudeopslag in de bodem zijn definitief verleend. De vernieuwing start in het voorjaar van 2026.

Woongebouw MO*town Track 8 nabij station Sloterdijk opgeleverd

26 november, 3:15

Nabij station Amsterdam Sloterdijk is het door De Zwarte Hond ontworpen woongebouw MO*town Track 8 opgeleverd. Het complex telt 94 appartementen en heeft voorzieningen op de begane grond.

Nieuwbouw bij woningzoekers populairder dan bestaande bouw

Gisteren, 12:40

Nieuwbouw is bij woningzoekers populairder dan bestaande bouw, zowel wat betreft wijk als woning. De aanschaf van een nieuwbouwwoning kost wel veel tijd en energie.

Makelaars: impact bankroeten op leegstand in winkelstraat beperkt

26 november, 1:40

Het toenemende aantal faillissementen in de detailhandel zorgt vooralsnog niet voor een explosieve toename van de leegstand in de Nederlandse winkelstraat.

Madlener wil verbreding A27 bij Zeewolde als eerste opstarten

26 november, 10:37

De minister wil de uitbreiding van de A27 tussen Zeewolde en Eemnes als eerste van zeventien gepauzeerde projecten laten doorgaan.

Coalitiepartijen willen nieuw onderzoek naar Lelylijn

25 november, 2:31

Coalitiepartijen VVD, NSC en BBB willen een nieuw onderzoek dat de Lelylijn koppelt aan de inrichting van Nederland op de lange termijn en de bouw van nieuwe woningen.

Onderzoek: overwaarde koopwoning klimt tot gemiddeld 220.000 euro

25 november, 9:35

De gemiddelde overwaarde op een koopwoning in Nederland is verder gestegen door de aanhoudende stijging van de huizenprijzen. Dit zou blijken uit berekeningen van marktonderzoeker Calcasa.