Blauw schuim: maak van grachtengordel beste openbare ruimte van Nederland

25 augustus 2017, 11:57

De zeventiende eeuwse grachtengordel van Amsterdam wordt internationaal geroemd en heeft dankzij zijn unieke ruimtelijke kwaliteiten inmiddels in tal van films gefigureerd. Maar wie zich als voetganger of fietser wel eens op de kades waagt, merkt dat de (geparkeerde) auto er nog altijd domineert. Dit zou helemaal anders moeten.

Wie Amsterdam voor het eerst bezoekt verwacht dat wandelen of fietsen over die beroemde grachtengordel een feest is. Het gebied staat toch op de werelderfgoedlijst van UNESCO? Maar wie er weleens komt, weet dat dit allerminst het geval is. Op de kades is langs de private trappen en stoepjes zo’n smal trottoir aangelegd dat je als voetganger elkaar niet kunt passeren zonder een stap op de rijbaan te zetten, daarmee het gevaar lopend aangereden te worden door een fietser, scooter of auto. En die fietsers zijn nauwelijks beter af, want zij delen de smalle rijbaan met auto’s, met alle ongemakken van dien. Eigenlijk de enige manier om plezierig over de grachtengordel te bewegen is met een boot.

Op tal van schilderijen en foto’s in de Amsterdamse musea is te zien hoe de kades er tot begin twintigste eeuw uitzagen. Het probleem is daarmee ook direct duidelijk: over de volledige lengte van de grachten is ondertussen een brede strook op de kade gereserveerd voor geparkeerde auto’s. Die zorgen er niet alleen voor dat je als voetganger of fietser het water nauwelijks ervaart, maar creëren vooral een heel smal straatprofiel. De groeiende populariteit en de bijbehorende druk op de openbare ruimte van de Amsterdamse binnenstad maken die situatie in toenemende mate onhoudbaar.

De oplossing is even eenvoudig als radicaal: draai deze publieke parkeervoorziening terug. Net zoals de bewoners en functionarissen van de grachtenpanden voor het begin van de twintigste eeuw hun koets met paarden niet voor hun deur maar elders stalden, zo kunnen de nu geparkeerde auto’s ook prima ergens anders ondergebracht worden. Op de binnenterreinen, in ondergrondse parkeergarages of in compacte drijvende geautomatiseerde parkeergarages, maar natuurlijk ook in grote parkeervoorzieningen buiten de binnenstad. Het beste zou zelfs zijn om in de parkeergarages vooral (elektrische) deelauto’s op te nemen.

Hoe de kades er zonder geparkeerde auto’s uit zouden zien, is nu al te bekijken in de wijk Sluseholmen in Kopenhagen, ontworpen door PPHP (voorheen Soeters van Eldonk Architecten). Het is een wijk die gezien kan worden als een doorontwikkeling van het plan voor Java-eiland van hetzelfde bureau. Het interessante aan Sluseholmen is dat de kades er volledig vrij zijn gehouden zonder de rijdende auto uit te sluiten. Doordat er op de kades geen rijbanen gedefinieerd zijn, werken ze als een soort langgerekte pleinen waar voetgangers en fietsers vrij baan hebben, en auto’s te gast zijn. Op de kades mag daarbij in basis niet geparkeerd worden, auto’s bewegen er alleen overheen om de ondergrondse parkeergarages te bereiken. Het is een geweldige openbare ruimte.

Ook in Nederland zijn er in verschillende steden grachten te vinden waar voor de geparkeerde auto geen plek meer is. In steden als Delft en Leiden is goed te zien wat voor ruimtelijke kwaliteit dit oplevert en welke mogelijkheden dit opent voor het gebruik van deze openbare ruimtes – met bankjes aan het water, en terrasboten voor café’s en restaurants. In de film The fault in our stars speelt een bankje aan een van de Amsterdamse grachten een hoofdrol, al zijn dergelijke bankjes in werkelijkheid nauwelijks te vinden. Hoe geweldig zou het zijn als die er wél te vinden zouden zijn!

Met het publiek maken van de kades kunnen ook de grachten zelf een publieker karakter krijgen. In enkele grachten zouden drijvende tuinen aangelegd kunnen worden – als een drijvende variant op de High Line – of ruimte gemaakt kunnen worden voor (tijdelijke) tentoonstellingen op pontons. De woonboten die hier en daar in de grachten liggen zouden vervangen kunnen worden door compacte, drijvende paviljoens met publieke functies.

Ook kan door het toevoegen van openbare aanlegplaatsen opnieuw vervoer van personen en goederen over het water plaatsvinden. Wie weleens een bootje heeft gehuurd en daarmee heeft rondgevaren over de grachten, weet hoe kort de afstanden over het water zijn en hoeveel plekken over het water te bereiken zijn. De grachten zijn er ooit natuurlijk ook voor ontworpen. Ze vormen een efficiënt gekromd grid. Ideaal voor watertaxi’s en kleinschalig goederenvervoer.

Nu de transformatie van de zuidelijke IJ-oever zijn voltooiing nadert, is het tijd dat het stadsbestuur van Amsterdam zich richt op de transformatie van de kades en grachten in de stad zelf. Het zal veel doorzettingsvermogen vereisen om de opgebouwde verworvenheden terug te draaien. Maar de ruimtelijke kwaliteiten van de grachten is zodanig dat die niet door private eigendommen bezet moeten blijven. De grachten behoren de stad toe en verdienen een openbare ruimte die eer doet aan zijn status als werelderfgoed. Nog beter: maak er een internationaal voorbeeld van hoe een eigentijdse openbare ruimte eruit kan zien. Pas dan vormt de grachtengordel werkelijk een visitekaartje voor de Nederlandse stedenbouw.

‘Blauw schuim’ is een (onregelmatig verschijnende) serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel in deze serie een ander idee uitgewerkt.

Trefwoorden

openbare ruimte column amsterdam michiel van raaij grachtengordel blauw schuim

1	Eerste grootschalige houten woongebouw van Rotterdam opgeleverd dinsdag, 13 mei
2	Nudus en Sweco Architects presenteren stedenbouwkundig ontwerp voor mogelijke nieuwe campus ASML vrijdag, 16 mei
3	Fenix, kunstmuseum over migratie, opent zijn deuren donderdag, 15 mei
4	Office Winhov en Office Haratori herinterpreteren wederopbouw in ontwerp woontoren Opportuna woensdag, 14 mei
5	Wenckebach – sociale woningbouw met toegevoegde kwaliteiten donderdag, 15 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Blauw schuim: zet in op groeiende kennisuitwisseling met Midden-Oosten en Azië

20 september 2017

Hyundai plaatst 100 elektrische deelauto’s in Amsterdam

6 oktober 2017

Groen licht voor parkeergarage Vijzelgracht

15 februari 2018

Blauw schuim: nog wachten op het digitale architectuurboek

25 oktober 2017

Blauw schuim: kwaliteit hoogbouw blijven bewaken in hoogconjunctuur

21 april 2017

Blauw schuim: architecten transformeren omringende disciplines

18 september 2013

Blauw schuim: van groei naar transities

17 oktober 2013

Blauw schuim: creëer schone lucht-routes naar OV-knooppunten

26 mei 2017

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Volume brengt circulaire souvenirs en een grijpmachine naar de Architectuurbiënnale

2 uur geleden

Bezoekers van de Architectuurbiënnale in Venetië kunnen in de Giardini proberen een ‘Circular Souvenir’ uit een grijpmachine te vissen. De machine is geplaatst door architectuurtijdschrift Volume; de souvenirs zijn ontworpen door diverse architecten.

Meer woningbouw: graag, maar dan wel goede en gezonde woningen met voldoende daglicht

Vandaag, 13:37

Naar aanleiding van het advies dat de commissie STOEP recent publiceerde, benadrukt architect Maarten van Bremen, voorzitter van stichting Dutch Daylight, dat de regelgeving voor bouwkwaliteit uiteindelijk bijdraagt aan fysieke en mentale gezondheid.

Vijf genomineerden voor Willem Diehlprijs 2025

Vandaag, 12:00

De nominaties voor de Willem Diehlprijs 2025 zijn bekend. Voor de tiende editie van de Arnhemse prijs voor de beste restauratie, renovatie, transformatie en herbestemming zijn vijf projecten genomineerd.

Mecanoo presenteert ontwerp verbouwing Theater Hanzehof Zutphen

Vandaag, 10:38

Het theater- en kunstencomplex moet in de toekomst plaats gaan bieden aan meerdere functies, waaronder een bibliotheek. Van het bestaande gebouw blijven alleen de grote theaterzaal en de uit 1891 stammende Buitensociëteit behouden.

Gemeenten krijgen 7.000 euro per gebouwde betaalbare woning

4 uur geleden

Dat maakte woonminister Mona Keijzer (BBB) bekend. In 2025 is de grens voor betaalbaarheid vastgesteld op 405.000 euro voor een koophuis.

Marian Herman wordt algemeen directeur ontwikkelaar Edge

Vandaag, 13:14

Hij volgt per 1 september de huidige CEO en oprichter van het bedrijf Coen van Oostrom op, die een andere functie gaat vervullen binnen Edge.

KYK Architecten/Quadraat neemt architectenbureau MD2A over

Vandaag, 12:59

De beide bureaus richten zich op architectuur op vergelijkbare gebieden en de overname past goed bij de de ontwikkelambitie van KYK Architecten, laat het Goudse bureau weten.

Kabinet stopt 750 miljoen euro in fonds voor verduurzaming huizen

Vandaag, 10:01

Veel mensen sluiten deze renteloze leningen af bij het Nationaal Warmtefonds en daarom heeft de bewindsvrouw besloten het fonds eerder aan te vullen.

Ministerie onderzoekt oorzaak van daling nieuwbouwvergunningen

15 mei, 1:29

Het CBS meldde donderdag dat het aantal nieuwbouwvergunningen begin dit jaar met 3500 is gedaald tot 12.500 ten opzichte van het eerste kwartaal van 2024.