Blauw schuim: maak van grachtengordel beste openbare ruimte van Nederland

25 augustus 2017, 11:57

De zeventiende eeuwse grachtengordel van Amsterdam wordt internationaal geroemd en heeft dankzij zijn unieke ruimtelijke kwaliteiten inmiddels in tal van films gefigureerd. Maar wie zich als voetganger of fietser wel eens op de kades waagt, merkt dat de (geparkeerde) auto er nog altijd domineert. Dit zou helemaal anders moeten.

Wie Amsterdam voor het eerst bezoekt verwacht dat wandelen of fietsen over die beroemde grachtengordel een feest is. Het gebied staat toch op de werelderfgoedlijst van UNESCO? Maar wie er weleens komt, weet dat dit allerminst het geval is. Op de kades is langs de private trappen en stoepjes zo’n smal trottoir aangelegd dat je als voetganger elkaar niet kunt passeren zonder een stap op de rijbaan te zetten, daarmee het gevaar lopend aangereden te worden door een fietser, scooter of auto. En die fietsers zijn nauwelijks beter af, want zij delen de smalle rijbaan met auto’s, met alle ongemakken van dien. Eigenlijk de enige manier om plezierig over de grachtengordel te bewegen is met een boot.

Op tal van schilderijen en foto’s in de Amsterdamse musea is te zien hoe de kades er tot begin twintigste eeuw uitzagen. Het probleem is daarmee ook direct duidelijk: over de volledige lengte van de grachten is ondertussen een brede strook op de kade gereserveerd voor geparkeerde auto’s. Die zorgen er niet alleen voor dat je als voetganger of fietser het water nauwelijks ervaart, maar creëren vooral een heel smal straatprofiel. De groeiende populariteit en de bijbehorende druk op de openbare ruimte van de Amsterdamse binnenstad maken die situatie in toenemende mate onhoudbaar.

De oplossing is even eenvoudig als radicaal: draai deze publieke parkeervoorziening terug. Net zoals de bewoners en functionarissen van de grachtenpanden voor het begin van de twintigste eeuw hun koets met paarden niet voor hun deur maar elders stalden, zo kunnen de nu geparkeerde auto’s ook prima ergens anders ondergebracht worden. Op de binnenterreinen, in ondergrondse parkeergarages of in compacte drijvende geautomatiseerde parkeergarages, maar natuurlijk ook in grote parkeervoorzieningen buiten de binnenstad. Het beste zou zelfs zijn om in de parkeergarages vooral (elektrische) deelauto’s op te nemen.

Hoe de kades er zonder geparkeerde auto’s uit zouden zien, is nu al te bekijken in de wijk Sluseholmen in Kopenhagen, ontworpen door PPHP (voorheen Soeters van Eldonk Architecten). Het is een wijk die gezien kan worden als een doorontwikkeling van het plan voor Java-eiland van hetzelfde bureau. Het interessante aan Sluseholmen is dat de kades er volledig vrij zijn gehouden zonder de rijdende auto uit te sluiten. Doordat er op de kades geen rijbanen gedefinieerd zijn, werken ze als een soort langgerekte pleinen waar voetgangers en fietsers vrij baan hebben, en auto’s te gast zijn. Op de kades mag daarbij in basis niet geparkeerd worden, auto’s bewegen er alleen overheen om de ondergrondse parkeergarages te bereiken. Het is een geweldige openbare ruimte.

Ook in Nederland zijn er in verschillende steden grachten te vinden waar voor de geparkeerde auto geen plek meer is. In steden als Delft en Leiden is goed te zien wat voor ruimtelijke kwaliteit dit oplevert en welke mogelijkheden dit opent voor het gebruik van deze openbare ruimtes – met bankjes aan het water, en terrasboten voor café’s en restaurants. In de film The fault in our stars speelt een bankje aan een van de Amsterdamse grachten een hoofdrol, al zijn dergelijke bankjes in werkelijkheid nauwelijks te vinden. Hoe geweldig zou het zijn als die er wél te vinden zouden zijn!

Met het publiek maken van de kades kunnen ook de grachten zelf een publieker karakter krijgen. In enkele grachten zouden drijvende tuinen aangelegd kunnen worden – als een drijvende variant op de High Line – of ruimte gemaakt kunnen worden voor (tijdelijke) tentoonstellingen op pontons. De woonboten die hier en daar in de grachten liggen zouden vervangen kunnen worden door compacte, drijvende paviljoens met publieke functies.

Ook kan door het toevoegen van openbare aanlegplaatsen opnieuw vervoer van personen en goederen over het water plaatsvinden. Wie weleens een bootje heeft gehuurd en daarmee heeft rondgevaren over de grachten, weet hoe kort de afstanden over het water zijn en hoeveel plekken over het water te bereiken zijn. De grachten zijn er ooit natuurlijk ook voor ontworpen. Ze vormen een efficiënt gekromd grid. Ideaal voor watertaxi’s en kleinschalig goederenvervoer.

Nu de transformatie van de zuidelijke IJ-oever zijn voltooiing nadert, is het tijd dat het stadsbestuur van Amsterdam zich richt op de transformatie van de kades en grachten in de stad zelf. Het zal veel doorzettingsvermogen vereisen om de opgebouwde verworvenheden terug te draaien. Maar de ruimtelijke kwaliteiten van de grachten is zodanig dat die niet door private eigendommen bezet moeten blijven. De grachten behoren de stad toe en verdienen een openbare ruimte die eer doet aan zijn status als werelderfgoed. Nog beter: maak er een internationaal voorbeeld van hoe een eigentijdse openbare ruimte eruit kan zien. Pas dan vormt de grachtengordel werkelijk een visitekaartje voor de Nederlandse stedenbouw.

‘Blauw schuim’ is een (onregelmatig verschijnende) serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel in deze serie een ander idee uitgewerkt.

Trefwoorden

openbare ruimte column amsterdam michiel van raaij grachtengordel blauw schuim

1	Gemeente Haarlemmermeer kiest plan Ons Erf voor deelgebied Lincolnpark Hoofddorp woensdag, 3 december
2	De mythe van de architect dinsdag, 2 december
3	Veel Nederlandse winnaars bij de Archello Awards 2025 dinsdag, 2 december
4	Ibelings van Tilburg geeft boerderij met monumentale schuur in Zoetermeer woonbestemming dinsdag, 2 december
5	Nederlands Fotomuseum toont fotografische verbeelding van Rotterdam dinsdag, 2 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Blauw schuim: zet in op groeiende kennisuitwisseling met Midden-Oosten en Azië

20 september 2017

Hyundai plaatst 100 elektrische deelauto’s in Amsterdam

6 oktober 2017

Groen licht voor parkeergarage Vijzelgracht

15 februari 2018

Blauw schuim: nog wachten op het digitale architectuurboek

25 oktober 2017

Blauw schuim: kwaliteit hoogbouw blijven bewaken in hoogconjunctuur

21 april 2017

Blauw schuim: architecten transformeren omringende disciplines

18 september 2013

Blauw schuim: van groei naar transities

17 oktober 2013

Blauw schuim: creëer schone lucht-routes naar OV-knooppunten

26 mei 2017

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Amsterdam schrijft architectenprijsvraag uit voor nieuwbouw theater De Meervaart

5 december, 4:45

Behalve het nieuwe gebouw, dat in een hoek van de Sloterplas komt te staan, behelst de prijsvraag ook een herinrichting van de zuidwestoever van het meer.

Barcode Architects presenteert opgeleverd stadskantoor van Dresden

5 december, 2:53

Het door Barcode Architects en Tchoban Voss Architekten ontworpen stadskantoor van Dresden is geopend. Het 34.000 vierkante meter omvattend gebouw maakt deel uit van de vernieuwing van het Ferdinandplatz in het centrum van de Duitse stad.

MIX architectuur en MAAK space ontwerpen landschappelijk woonveld in Leidschendam

5 december, 1:45

MIX architectuur en MAAK space ontwierpen in opdracht van ontwikkelaar Blauwhoed een landschappelijk woonveld met 64 grondgebonden woningen dat onderdeel is van de gebiedsontwikkeling Vlietvoorde in Leidschendam.

Nieuwbouw Algemeen Ziekenhuis Diest in gebruik genomen

5 december, 11:55

Het door archipelago ontworpen gebouw wordt omringd door groen, een conditie waarvan gebruik is gemaakt door veel uitzicht te creëren. Ook is op het maaiveld een colonnade gerealiseerd, die de overgang van binnen naar buiten verzacht.