Blauw schuim: kwaliteit hoogbouw blijven bewaken in hoogconjunctuur
21 april 2017, 14:19
De huizenprijzen stijgen steeds sneller en de bouwproductie groeit, met een kleine vertraging, steeds sneller er achteraan. Architectenbureaus, net als alle partijen in de bouw, hebben volop vacatures. Door hun in de crisis sterk verkleinde capaciteit kunnen aannemers en leveranciers de groeiende vraag nauwelijks aan.
In de Nederlandse bouw is het hollen of stilstaan. Van een laagconjunctuur zijn we in een paar jaar weer in een hoogconjunctuur beland. Dat zie je inmiddels ook in de plannen terug. Bracht de vorige hoogconjunctuur ons plannen als de Belle van Zuylen in de Utrechtse wijk Leidsche Rijn, afgelopen week durfde een ontwikkelaar in Rotterdam alweer een proefballonnetje op te laten voor een woontoren van driehonderd meter. Terwijl even verderop in dezelfde stad een plan uitgewerkt wordt voor ‘de slankste woontoren van Europa’, waarschijnlijk ook een van de duurste torens gerekend per vierkante meter vloeroppervlak. De bomen lijken weer tot de hemel te groeien. De bottom-up beweging uit de crisistijd is volledig uit beeld verdwenen. Geleerde lessen worden snel vergeten.
De positieve kanten van de opleving van de bouw is dat er nieuwe woningen gebouwd worden in de stedelijke gebieden waar dat zeer gewenst is en dat architecten weer volop aan het werk zijn. Sinds twee jaar worden er opnieuw volop vacatures geplaatst op Architectenweb.nl en daarbij valt de groeiende vraag naar de inmiddels schaars geworden ervaren krachten op. Er worden veel (project)architecten gevraagd en BIM-modelleurs, want er wordt weer gebouwd. Na de enorme kaalslag die de branche in de crisisperiode doormaakte is dit een enorme opluchting. Hoewel we er natuurlijk ook nog niet zijn.
Aan alle kanten is echter voorzichtigheid geboden. Er zijn al bureaus die zo snel groeien dat hun eigen organisatie het nauwelijks aankan. Niet alles aanpakken is dan het devies, maar dat is de branche collectief verleerd. Hoeveel projecten kan een architect echter tegelijkertijd goed ontwerpen? De eerste bureaus stellen zichzelf daarom alweer de vraag: hoe groot willen we zijn? Is groter altijd beter? Willen we straks opnieuw krimp doormaken?
De vraag naar woningen in de grote steden is momenteel enorm, maar als de geschiedenis ons iets leert is dat niets eeuwig duurt. De woningmarkt zal op een gegeven moment tegen grenzen aanlopen, door een flinke renteverhoging, scheurende EU, of oorlog die we niet voorzien hebben. Een makelaar met wie ikzelf onlangs een woning in Haarlem kocht, gaf de woningmarkt daar nog twee jaar groei. Een onderbuikgevoel. De huizenprijzen in Amsterdam staan op recordhoogte, maar vergeleken met verschillende andere Europese steden is het nog een goedkope stad. De groei zou daar nog wel langer door kunnen zetten. Maar we weten het niet. En dus moeten we ons niet gek laten maken.
Wat nu al wel snel duidelijk wordt is dat de haast om veel woningen te bouwen lang niet altijd de gewenste kwaliteit oplevert. Dat is vooral zeer pijnlijk zichtbaar is sommige van de hoogbouwprojecten die verrezen zijn in onze grote steden. Hoogbouw met bijzonder kleine ramen, grote dichte gevelvlakken, zeer compacte woningen, en een top en een plint zonder ook maar een greintje generositeit richting de stad.
Een van die nieuwe torens vol kleine woningen met kleine ramen staat in het Amstelkwartier in Amsterdam en is aan een zijde volgehangen met zonnepanelen in een ander stramien dan het gebouw zelf volgt. Het verantwoordelijke architectenbureau, ik zal geen namen noemen, schaamt zich blijkbaar zo voor het resultaat dat het project op de eigen site niet terug te vinden is. Terecht, want het is ook niet om aan te zien. Ooit aan de gemeente verkocht als ‘de eerste energieneutrale woontoren’, vraag je je af hoe duurzaam het ontwerp is wat betreft de kwaliteit die het zijn bewoners biedt.
Waar laagbouw van lage kwaliteit nog weinig zichtbaar kan zijn in het stadslandschap, daar betekent hoogbouw van lage kwaliteit een enorme verloedering van het stadsbeeld. Misschien dat andere hoogbouw eromheen het beeld wat kan verzachten. Maar bij laagbouw kan in ieder geval nog op groen gerekend worden. Bij hoogbouw blijft een miskleun al van grote afstand zichtbaar.
De op korte termijn te behalen winsten in de woningbouw dreigt zo opnieuw ten koste te gaan van de kwaliteit van de woonomgeving. Nu er een groeiende vraag is naar wonen in de stad – zeer toe te juichen – wordt daarbij steeds meer gedacht in hoogbouw. Daar is niets mis mee – de typologie is over de hele wereld populair – maar de impact van deze projecten op het stadslandschap is veel groter dan dat bij laagbouw het geval was. Bij die grote gebaren hoort zo bezien een grote verantwoordelijkheid.
Ontwikkelaars, architecten, gemeenten en alle andere betrokken partijen zouden daarom juist bij hoogbouw extra voorzichtig moeten zijn. De discussie over wel of geen hoogbouw in bijvoorbeeld de Sluisbuurt in Amsterdam zou zich wat mij betreft snel moeten richten op de vraag wat voor hoogbouw we er willen. Clubs als RTM XL, die bij ieder hoogbouwproject juichend aan de zijlijn staan, helpen ons op dit punt niet verder. Om te komen tot een stad die ook op de lange termijn aantrekkelijk is om in te wonen en te werken, maar ook om te bezoeken, moeten we met z’n allen de kwaliteit van onze woningbouw en dan specifiek de woontorens blijven bewaken. Een kritische houding bij alle partijen is daarbij gevraagd.
Het recept voor een kwalitatieve woontoren is daarbij helemaal niet ingewikkeld: grote ramen, flexibele indeling, slimme bezonning van zowel de toren als de omgeving, ruime buitenruimtes, en een top en plint die iets doet voor de buurt en de stad. Daarbij sluit hoogbouw het maken van straatwanden helemaal niet uit, zoals de gemeente Rotterdam laat zien in zijn actuele hoogbouwbeleid. Een toren kan ook iets teruggelegen staan van de straat, zodat die zijn negentiende eeuwse profiel behoudt. Steden als Den Haag, Eindhoven, Utrecht en vooral Amsterdam zou de ervaring van de gemeente Rotterdam in hun eigen steden moeten toepassen. Laten we eerder gemaakte fouten alsjeblieft niet herhalen.
‘Blauw schuim’ is een (onregelmatig verschijnende) serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel in deze serie een ander idee uitgewerkt.