Blauw schuim: van groei naar transities

17 oktober 2013, 16:00

Voor de komende decennia wordt verwacht dat de Nederlandse economie slechts gematigd zal groeien. Dit betekent echter niet dat alles bij het oude blijft. Ingrijpende verschuivingen in onze maatschappij zullen veel werk opleveren voor architecten.

Sinds de Tweede Wereldoorlog is de Nederlandse economie enorm gegroeid. Op de golven van de stijgende arbeidsproductiviteit groeide onze welvaart mee. De stijging van de arbeidsproductiviteit is in de afgelopen twee decennia echter wel afgevlakt. De welvaartsgroei die we net voor de economische recessie meemaakten, leenden we bij de banken.

Nu we economisch een aantal jaren teruggezet zijn, voorspellen veel economen dat deze situatie voorlopig zo blijft. Volgens hen kunnen we een periode van gematigde economische groei tegemoet zien. Deze gematigde groei roept het beeld op van een land waarin nauwelijks nog wat verandert en voor architecten nauwelijks werk is. Dat is echter niet het geval.

Grote veranderingen in de manier waarop we wonen, werken en recreëren, de op hand zijnde energietransitie en de concentratie van werkgelegenheid in de grote steden zijn transities die niet direct zorgen voor een groei in onze welvaart. Onze economie als geheel groeit er niet mee, de samenstelling van onze economie verandert echter wel drastisch. Het zijn transities die op het ene punt in krimp resulteren en op een ander punt in groei.

Dit effect is op talloze terreinen te zien. Terwijl fysieke winkels op allerlei terreinen klanten verliezen, groeit de online verkoop al jaren. Terwijl de olie-industrie de komende decennia zal krimpen, zullen de bedrijven die betrokken zijn bij de opwekking van duurzame energie groeien.

De invoering van Het Nieuwe Werken laat zien hoe krimp in zichzelf ook veel werk oplevert. Met Het Nieuwe Werken kunnen bedrijven overal met minder kantoorruimte toe. De kantoorruimte die nog wel gebruikt wordt, moet opnieuw ingericht worden. Voor de kantoorruimte die niet langer gebruikt wordt, moet een nieuwe bestemming gevonden worden.

Al deze transities zullen een stevige impact hebben op de ruimtelijke inrichting van ons land. Voor architecten levert dit veel werk op: zowel de krimp als de groei moet ontworpen worden.

Concentratie van wonen en werken in de grote steden
Bekijken we Nederland als geheel dan zijn daar grote transities te zien. De werkgelegenheid concentreert zich steeds sterker in de grote steden in de Randstad. Als gevolg daarvan is de druk op de woningmarkt in de grote steden onverminderd groot. De nog altijd groeiende levensverwachting en toename van eenpersoonshuishoudens voeren de druk verder op.

De komende decennia is in de Randstad grote behoefte aan nieuwe, maar vooral ook andere woningen. Er zou weleens kunnen blijken dat we de afgelopen decennia veel teveel eengezinswoningen gebouwd hebben. Voor de komende periode bestaat er een grote behoefte aan nieuwe woningen die gemiddeld genomen misschien wat kleiner zijn, maar ook levensloopbestendig zijn. En woningen die in de stad liggen: dichtbij zorg en andere voorzieningen.

Aan de randen van ons land levert de concentratie van wonen en werken rond de grote steden bevolkingskrimp op, met bijbehorende ontwerpopgave. In de Randstad zelf zal het erom gaan de steden op een kwalitatieve manier te verdichten. De IJ-oevers in Amsterdam en de Rotterdamse binnenstad tonen hoe dit eruit kan zien. Alleen door verdichting kan het benodigde aantal nieuwe woningen toegevoegd worden en kunnen de (zorg)voorzieningen op een duurzame wijze bereikbaar blijven.

Tegelijkertijd zal de bestaande woningvoorraad verbeterd moeten worden. Niet alleen zal deze snel energiezuiniger gemaakt moeten worden, ook zal deze aangepast moeten worden aan de actuele eisen wat betreft comfort. Met alle nieuwbouw die we ieder jaar realiseren voegen we minder dan één procent toe aan de bestaande woningvoorraad. Van de 99% bestaande bouw is een groot deel toe aan een update. De komende periode ligt daar de grootste ontwerpopgave.

Vergelijkbaar ingrijpende transities zullen zich voltrekken in de maakindustrie en het landelijk gebied. De maakindustrie zal nog kennisintensiever worden dan nu al het geval is en zich concentreren rond de steden met belangrijke kennis- en onderwijsinstellingen. Het landelijk gebied zal verder geopend worden voor recreatie, terwijl de landbouw verduurzaamd wordt.

Herwaardering van het vakmanschap van de architect
In plaats van zich te richten op het vormgeven van economische groei, zouden architecten (en daarachter de bouw als geheel) zich moeten richten op het vormgeven van de transities in onze maatschappij.

Het type ontwerpwerk dat deze transities met zich meebrengt zal voor sommige architecten even wennen zijn. Nieuwbouw zal bijna altijd ingepast moeten worden in bestaand stedelijk gebied, met alle complexiteit van dien. Transformaties vragen om een bescheidener opstelling van de architect, met bijbehorend groot inlevingsvermogen in het bestaande.

Wat de nieuwbouw in de bestaande stad en de transformatie van bestaande gebouwen gemeenschappelijk hebben is dat ze van de architect een grote precisie vragen en veel behendigheid om stakeholders, opdrachtgevers en gemeenten in het project mee te trekken. Daarmee komt een sterkere nadruk te liggen op de kern van het architectenvak. Het zal nog nadrukkelijker om vakmanschap gaan. En daar wordt het architectenvak zeker niet oninteressanter van.

Architecten die snel geld willen verdienen of vinden dat ze het recht hebben om tenminste eenmaal in hun leven een nieuw theater te ontwerpen kunnen hun heil beter in Azië zoeken. Maar voor architecten die zich in willen zetten voor het verbeteren van de bestaande stad, en graag eenmaal in hun leven een theater willen verbeteren, zal er volop werk zijn. Uitgebouwd zijn we voorlopig nog niet.

‘Blauw schuim’ is een serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel in deze serie een ander idee uitgewerkt.

Trefwoorden

michiel van raaij transitie krimp vakmanschap groei stedelijke verdichting concentratie blauw schuim

1	EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw vrijdag, 10 januari
2	Consortium Fullhouse transformeert voormalig gemeentekantoor Westersingel Rotterdam woensdag, 8 januari
3	Waaiervormige woonbuurt op Cruquiseiland naar integraal ontwerp van KCAP woensdag, 8 januari
4	Voormalig pand Centraal Beheer wordt mogelijk onderkomen Politie Experience maandag, 6 januari
5	Woonzorgensemble met dorpse opzet langs het Damsterdiep woensdag, 8 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

'Vertrouwen woningmarkt twaalf maanden gestegen'

17 december 2013

Video: Nieuwe Magere Brug

6 februari 2015

Winkelleegstand verder omhoog in 2013

13 januari 2014

Extra locaties voor 3.600 woningen Amsterdam

7 maart 2014

OESO: Nederland moet meer halen uit steden

25 april 2014

Blauw schuim: zet in op groeiende kennisuitwisseling met Midden-Oosten en Azië

20 september 2017

Blauw schuim: maak van grachtengordel beste openbare ruimte van Nederland

25 augustus 2017

Blauw schuim: creëer schone lucht-routes naar OV-knooppunten

26 mei 2017

Kamp wil 'start-ups' naar Amsterdam lokken

17 oktober 2014

Blauw schuim: kwaliteit hoogbouw blijven bewaken in hoogconjunctuur

21 april 2017

Blauw schuim: nog wachten op het digitale architectuurboek

25 oktober 2017

Blauw schuim: architecten transformeren omringende disciplines

18 september 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

EVA architecten transformeert Girokantoor Leeuwarden tot woongebouw

10 januari, 2:32

In april wordt gestart met de transformatie van het voormalige Girokantoor in Leeuwarden naar een woongebouw. Het uit 1973 stammende gebouw, oorspronkelijk ontworpen door Abe Bonnema, gaat vanaf eind dit jaar plaats bieden aan 59 appartementen.

Kindcentrum met variërende gevels en buitenterrein voor Montfoort

10 januari, 11:52

In het Utrechtse Montfoort is afgelopen jaar een kindcentrum naar ontwerp van EGM architecten in gebruik genomen. Het gebouw biedt onderdak aan drie basisscholen en een kinderopvang.

Vernieuwde raadzaal gemeente Drimmelen is multifunctioneel

9 januari, 11:26

Het ontwerpconcept van M+R interior architecture voorziet in een flexibele ovale opstelling die gelijkwaardige interactie benadrukt. Verplaatsbare banken maken informele opstellingen mogelijk.

Houten markthal vormt sluitstuk vernieuwing Marktplein Apeldoorn

9 januari, 9:31

Afgelopen jaar is de vernieuwing van het Marktplein in Apeldoorn afgerond met de oplevering van de Markthal. Het bouwwerk, dat net als het plein is ontworpen door West 8, is vrijwel geheel van hout gerealiseerd.