Architectuurbiënnale van Venetië – landenpaviljoens

10 juni 2014, 20:07

Op de zaterdag 6 juni geopende 14^e editie van de Architectuurbiënnale van Venetië kijken de 65 deelnemende landen in hun eigen paviljoen/tentoonstelling onder het motto ‘Absorbing Modernity: 1914-2014’ terug op de modernisering die hun stedelijk landschap de afgelopen eeuw heeft ondergaan.

Tekst Michiel van Raaij

Het aantal landen dat aan de biënnale meedoet is met 65 overweldigend veel. Een aantal landen heeft een eigen of gedeeld paviljoen in de Giardini. De overige landen hebben een ruimte gekregen in het iets verderop in de stad gelegen Arsenaal.

Het is opvallend hoe goed iedereen zich aan thema gehouden heeft. Zo goed dat het bijna niet over specifieke architecten gaat, constateerde curator Rem Koolhaas in een van de vele debatten op de biënnale, die daarop baldadig het failliet van het architectenvak afkondigde.

Die uitspraak van Koolhaas moet niet te letterlijk genomen worden. Wat Koolhaas hiermee bedoelt te zeggen is dat de invloed van individuele architecten niet overschat moet worden. Uit de verschillende tentoonstellingen blijkt dat architectuur sterk samenhangt met technische en maatschappelijke ontwikkelingen. Een relativering van de rol van de architect is daarmee volgens Koolhaas op zijn plek.

Doordat over zo’n grote periode teruggekeken wordt, zijn er nauwelijks landen die op een specifieke architect inzoomen. De kunstzinnige kant, die architectuur ook heeft, verdwijnt daarbij als vanzelf meer naar de achtergrond.

Op de biënnale springen de volgende zeven landen er met hun tentoonstelling wat ons betreft uit:

Zwitserland
In het Zwitserse paviljoen staat het radicale werk van architect Cedric Price uit de jaren ’60 en ’70 van centraal. De curatoren hebben daarbij een bijpassende radicale keuze gemaakt voor de ‘tentoonstelling’. In een lege zaal worden door studenten steeds andere trolleys met (reproducties) van tekeningen van Price gereden. Aan de hand van de betreffende tekeningen gaan de betreffende studenten met iedereen die bij de trolleys komt staan in gesprek over het werk van Price. Het interessante aan deze opzet is dat de ‘tentoonstelling’ zich zo op het moment zelf in het gesprek vormt.

Rusland
In het Russische paviljoen, dat mede gecureerd is door het Strelka Instituut, worden de huidige ontwikkelingen in Rusland wat betreft architectuur op de hak genomen. De tentoonstelling heeft de vorm van een kleine beurs, waarin op zogenaamd serieuze wijze allerlei extreme initiatieven gepresenteerd worden, van een instituut dat zich inspant om een niet-bestaand romantisch verleden te realiseren tot een project voor een ultra veilig woongebouw dat uit zodanig sterk beton is opgetrokken dat het iedere ramp of oorlog eenvoudig kan doorstaan. Net zo worden onder meer de overdreven vormwil, de protserigheid en de laatste sovjet-idealen in de Russische architectuur bekritiseerd. Rusland houdt zichzelf zo verrassend zelfbewust een spiegel voor. Hopelijk gebeurt hier in Rusland zelf ook iets mee.

Korea
In het Koreaanse paviljoen wordt een dappere poging gedaan om de architectuur in Zuid- en Noord-Korea van na de Koreaanse Oorlog (1950-1953) gezamenlijk te bespreken. De verschillen blijken op sommige punten minder groot dan misschien gedacht. Zo hebben beide landen een traditie van monumentale moderne architectuur. Al gaat Noord-Korea daarin een stuk verder dan Zuid-Korea, wat een serie foto’s op de tentoonstelling illustreert. Ook blijkt een groot netwerk aan instanties beide landen met elkaar te verbinden. Uiteindelijk blijft in deze, door Zuid-Korea gecureerde tentoonstelling, de verwondering over de Noord-Koreaanse architectuur helaas wel overheersen. Een serie voor deze tentoonstelling gemaakte ontwerpen van Noord-Koreaanse architecten toont een wereld van modulaire en verplaatsbare structuren die in de jaren ’70 van de vorige eeuw niet misstaan zouden hebben, maar waar de huidige generatie Zuid-Koreaanse architecten nog maar weinig mee kunnen. Een dergelijke grote kloof tussen twee landen is in een tentoonstelling nauwelijks te overbruggen.

Met zijn tentoonstelling heeft Zuid-Korea de Golden Lion gewonnen voor beste landendeelname op de biënnale.

Duitsland
In het Duitse paviljoen worden twee typen architectuur en bijbehorende politieke betekenis uit de Duitse geschiedenis met elkaar geconfronteerd: het monumentalisme van het Hitler-regime en de transparante architectuur van West-Duitsland na de oorlog. Het monumentalisme wordt vertegenwoordigd door het Duitse paviljoen zelf, dat in 1938 door de nationaalsocialisten is verbouwd tot het paviljoen dat het nu is. Hier dwars doorheen is voor deze biënnale een kopie van de in 1964 in Bonn gebouwde kanseliersbungalow gebouwd: een gebouw dat tot 1999 veel in beeld wat op de Duitse televisie. Voor het paviljoen is eenzelfde gepantserde Mercedes geparkeerd als waar Helmut Kohl in rond gereden werd in de laatste periode dat de bungalow gebruikt werd. Een wandeling door de tentoonstelling is een fascinerende ervaring, waarbij de gebouwen soms individueel maar meestal samen ervaren kunnen worden. Uit de dialoog van deze twee werelden ontstaat interessant genoeg zo ook iets nieuws.

Groot-Brittannië
Voor het Britse paviljoen hebben architect Sam Jacob (van het onlangs opgeheven bureau FAT) en historicus Wouter Vanstiphout (Crimson architectural historians) een vermakelijk tentoonstelling samengesteld over de in Groot-Brittannië ontwikkelde toekomstbeelden voor de stad. In de tentoonstelling laten de curatoren zien hoe deze toekomstbeelden soms verbonden zijn met de Britse architectuurgeschiedenis en hoe ze in de praktijk soms radicaal mislukten. In de hal van het paviljoen is een grote berg aarde neergelegd: een verwijzing naar het idee van architecten Peter en Alison Smithson om bij de bouw van een van hun projecten het materiaal van alle gesloopte gebouwen te verzamelen en daarmee en kegelvormige heuvel van te maken. De tentoonstelling zit vol met dergelijke verrassende ideeën. Zo vonden de curatoren oude tekeningen waarin het Barbican Centre in London nog voor zijn bouw als ruïne gezien werd, iets wat goed aansluit bij het gebruik uit de Romantiek om ook nieuwe ruïnes te ontwerpen. In andere projecten wordt getoond hoe de regels van het pittoreske in de moderne stad een nieuwe vorm krijgen. De architectuurgeschiedenis van FAT en Crimson is een wereld van inventies.

België
Bijna iedereen verandert wel iets aan zijn eigen woning: een verhoogde vloer, een inbouwkast, houten randen, enzovoorts. In een fotoboek zijn deze ingrepen in kaart gebracht en geanalyseerd. De ingrepen vormen altijd een zeer pragmatisch antwoord op een probleem dat de bewoners hebben en zijn in veel gevallen te interpreteren als een verfijning van de architectuur richting het gebruik. Om aan de bezoekers van het Belgische paviljoen inzichtelijk te maken welke ingrepen gedaan worden en wat hun effect is, hebben de curatoren een hele verzameling van deze ingrepen op het Belgische paviljoen zelf toegepast: een verlaagd plafond, een verkleinde deur… tot een illegale uitbouw aan toe. Een viering van de creativiteit van bewoners zelf.

Chili
Bij het Chileense paviljoen staan prefab bouwsystemen centraal. Van het prefab bouwsysteem waarmee in Chili zelf veel is gebouwd is het allereerste paneel ingescheept. Van de vele prefab bouwsystemen die over de hele wereld in de jaren ’60 en ’70 zijn ontwikkeld, worden 3D-geprinte modellen gepresenteerd. De systemen zijn zo slim uit hun context gehaald en kunnen zo op hun technische en ruimtelijke kwaliteiten beoordeeld worden. Zo kan voorbij de negatieve associaties van dergelijke systemen gekeken worden. Verder komt de tentoonstelling helaas echter niet. Waarom bepaalde systemen succesvoller waren dan andere blijft lastig te beoordelen.

Observaties
Uit de verzameling landenpaviljoens komt het beeld naar voren dat moderniteit – dat meestal vertaald wordt als modernisme – in ieder land op net andere wijze ‘geabsorbeerd’ is om het zo aan te laten sluiten op het lokale klimaat en de lokale (bouw)cultuur. Doordat de landen zich zo goed aan het thema gehouden hebben, ontstaat een coherent overzicht van hoe veelvormig en veelzijdig het modernisme is geweest.

De vraag waarom juist op dit moment op het modernisme teruggekeken moet worden, wordt op de biënnale nergens beantwoordt. De fascinatie van Koolhaas voor het modernisme is bekend, dat zal ongetwijfeld van invloed zijn geweest op de keuze voor juist dit thema. Gezien de doorwerking ervan naar het heden is het nooit verkeerd de balans op de maken. Dus waarom eigenlijk niet nu?

De Architectuurbiënnale van Venetië duurt van 7 juni tot en met 23 november 2014.

Trefwoorden

landenpaviljoens noord-korea zwitserland groot-brittannië architectuurbiennale van venetie biënnale van venetië zuid-korea korea chili belgie duitsland michiel van raaij rusland

1	Het Binnenhof – Gebouw C krijgt onder houten dakspanten extra werkplekken woensdag, 18 juni
2	Rijksmonumentale Schiedamse branderij krijgt herbestemming als boetiekhotel woensdag, 18 juni
3	Archiprix 2025 kent vier winnaars en twee eervolle vermeldingen dinsdag, 17 juni
4	Het Binnenhof – voormalig Ministerie van Koloniën krijgt extra werkplekken op zolder maandag, 16 juni
5	Arons en Gelauff en Civic Architects presenteren ontwerp The Emerald in Bajeskwartier dinsdag, 17 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Architectuurbiënnale trekt 228.000 bezoekers

24 november 2014

Nederlands biënnalepaviljoen Venetië geopend

11 mei 2015

AMO zoekt architecten voor platform Venetië

2 oktober 2014

'Koolhaas kondigt einde eigen hegemonie aan'

11 juni 2014

'Rem Koolhaas invloedrijkste cultuurdrager'

15 oktober 2015

Nederlands biënnalepaviljoen Venetië in teken van BLUE

22 december 2015

Open Oproep Architectuurbiënnale Venetië

2 december 2015

Architectuurbiënnale van Venetië – Elements of Architecture

10 juni 2014

Zomerse expositie bij Het Nieuwe Instituut

19 juni 2014

Dirk van den Heuvel: Bakema’s vragen opnieuw stellen

11 juni 2014

Pierre Bayleprijs voor Wouter Vanstiphout

3 november 2014

Video: 'Open: a Bakema celebration'

11 juli 2014

Boek: Elements of Architecture

26 november 2014

Architectuurbiënnale van Venetië – Monditalia

10 juni 2014

Nederlands paviljoen Architectuurbiënnale in teken van Work, Body, Leisure

21 september 2017

Aravena curator architectuurbiënnale Venetië

20 juli 2015

Crimson medecurator Brits biënnalepaviljoen 2014

2 augustus 2013

Architectuurbiënnale van Venetië – Elements of Architecture

10 juni 2014

Thema Architectuurbiënnale 2014: Fundamentals

25 januari 2013

Architectuurbiënnale van Venetië – Monditalia

10 juni 2014

Video: Architectuurbiënnale van Venetië

6 juni 2014

Koolhaas curator Architectuurbiënnale Venetië 2014

8 januari 2013

Shortlist exposities Biënnale Venetië 2015

3 april 2014

Programma Biënnale van Venetië gepresenteerd

12 maart 2014

Jaap Bakema centraal in Biënnalepaviljoen

22 januari 2014

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Team aan de Schie geselecteerd voor volgende fase binnenstadscampus Erasmus MC

20 juni, 9:34

De aanbesteding voor de volgende fase van de binnenstadscampus van Erasmus MC in Rotterdam is gewonnen door Team aan de Schie, een combinatie van Vakwerk Architecten en Cepezed.

Transformatie kantoor naar woongebouw Het Veem in Hengelo voltooid

19 juni, 3:54

Het voormalige UWV-kantoor, gelegen in de spoorzone van Hengelo, onderging een transformatie naar ontwerp van Bloot Architecture. Het nieuwe woongebouw Het Veem biedt plaats aan 93 appartementen en commerciële ruimte op de begane grond.

Definitief ontwerp voor raadzaal gemeente Amsterdam door De Twee Snoeken

19 juni, 10:45

De Twee Snoeken heeft vorige week zijn definitief ontwerp voor de raadzaal in het stadhuis van de gemeente Amsterdam gepresenteerd. Toegankelijkheid, het duale stelsel, duurzaamheid en de Amsterdamse identiteit staan centraal in het ontwerp.

Voormalige telefooncentrale herbestemd tot woon-werkgebouw met optopping

18 juni, 4:15

Een oude telefooncentrale aan de Kamerlingh Onneslaan in Amsterdam is naar ontwerp van Ronald Janssen Architecten herbestemd tot woon-werkcomplex. Het project betreft transformatie, optopping en functiemenging, met behoud van het bestaande casco.

Prominente ontwikkelaars committeren zich aan bouw biobased woningen

19 juni, 9:42

Acht ontwikkelaars hebben afgesproken dat in 2028 minstens dertig procent van hun nieuwbouwwoningen tot vijf bouwlagen biobased zal zijn.

BoogieWood winnaar van de eerste Gouden Hijskraan

18 juni, 5:31

Op de vastgoedbeurs Provada heeft de gemeente Den Haag de Gouden Hijskraan 2025 uitgereikt aan het woningbouwproject BoogieWood.

Den Haag wil eigen warmtebedrijf oprichten

18 juni, 10:09

Het warmtebedrijf moet inwoners van de Hofstad helpen om te stoppen met het gebruik van aardgas.

OVV: ontwerpfout en gebrek aan controle bij ingestorte parkeergarage

17 juni, 11:43

Dat concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), die heeft onderzocht hoe het kon gebeuren dat alle hellingen op 26 mei 2024 inzakten.

Nieuwegein wist niet van veranderingen in bouw ingestorte parkeergarage

17 juni, 10:59

De gemeente wist niet dat de bouw van de vorig jaar ingestorte parkeergarage op sommige punten anders was uitgevoerd en deed daarom geen extra controles.