Plattegrond, 0

Plattegrond, +1

Plattegrond, +2

Gevels

Plattegrond, 0

Plattegrond, +1

Plattegrond, +2

Gevels

Het Hasseltse Begijnhof: een omsloten tuin als publieke ruimte

11 september 2018, 10:28

Het Hasseltse Begijnhof krijgt een nieuwe bestemming als onder meer publieke ruimte en huisvesting voor de faculteit Architectuur van de Universiteit Hasselt. De uitgeschreven ontwerpwedstrijd daarvoor is gewonnen door een consortium onder leiding van Bovenbouw Architectuur en David Kohn Architects; het ontwerp heeft Architectenweb een aantal weken geleden hier laten zien. Als aanvulling tonen we twee genomineerde ontwerpen die het net niet haalden: van het team BOB361-Studio Roma en van het team Ard de Vries Architecten-Studio Donna van Milligen Bielke.

Het Begijnhof bestaat uit een historisch complex van dertien aaneengesloten begijnenhuisjes met voortuin, een monumentaal poortgebouw en een centraal gelegen kerkruïne. Het ooit imposante gebouw is bij een bombardement in 1944 verwoest en sindsdien eindigt de centrale as in een, zoals BOB361 Architecten en Studio Roma het omschrijven, “plek zonder bestemming”.

Samenkomst
De bureaus uit respectievelijk Anderlecht en Kessel-Lo stellen voor om de plek van de ruïne weer een monumentaal karakter te verschaffen door een in- en uitschuifbare overkapping te maken. Zo kunnen de mensen opnieuw samenkomen op deze plek, nu voor activiteiten zoals concerten en voorstellingen. Indien gewenst schuift de overkapping beschermend over publiek en ruïne.

Met de Begijnhoftuin anticiperen de architecten op de behoefte aan meer groen in de stad. De waterloop Nieuwe Demer brengen ze terug om te fungeren als poel en wadi, en ze stellen bosjes, struweel, muurbegroeiing en hoog bloemrijk gras voor. De plek wordt zoveel mogelijk ‘onthardt’, wat resulteert in “een tedere tuin waar het culturele verleden en natuur elkaar vinden.”

Gesloten karakter
Bij de restauratie van de begijnhofhuizen stellen BOB361 en Studio Roma behoud en herwaardering voorop. Een aantal ingrepen versterken de beeldkwaliteit en het comfort. Het gesloten karakter van het begijnhof wordt hersteld door later gemaakte openingen aan de straatzijde weer te dichten.

Wel worden de huizen aan deze kant voorzien van een lichtstrook met lamellen in CorTen-staal, hoog in het dak geplaatst zodat in de smalle straten de ingreep nauwelijks zichtbaar. Aan de zijde van het begijnhof worden dakkapellen met ingetogen vormgeving geplaatst, die de ruimtes op de zolderverdieping voorzien van licht, uitzicht en de mogelijkheid tot natuurlijke ventilatie.

Stadslab
Om niet teveel druk op het oorspronkelijke karakter van de begijnhofwoningen te leggen, stelt team BOB361-Studio Roma voor het verdere gewenste programma – met onder meer een auditorium en expositieruimte – te huisvesten in een nieuw gebouw. De plaatsing van dit ‘Stadslab’ volgt een historische logica, leggen de architecten uit.

In de 18^e eeuw was het de bedoeling dat de rij begijnhofhuizen zou worden doorgezet langs de muur tot aan het poortgebouw. Doordat ze nooit zijn gerealiseerd is er geen balans tussen de bouwvolumes; het poortgebouw heeft volgens BOB361-Studio Roma te weinig zwaarte te opzichte van de begijnhofhuizen en de achterzijde van Z33. Het Stadslab voorziet in een volume dat evenwicht brengt en het hof en de kerkruïne weer een centrale plaats geeft.

Het ontwerpteam bestond naast BOB361 Architecten en Studio Roma uit Ars Horti, NEY & partners, RCR technieken en Daidalos-Peutz.

Inverse kerk
Ard de Vries Architecten en Studio Donna van Milligen Bielke stellen in hun plan ‘Present Absence’ voor om nieuwbouw als het ware tegen de verdwenen kerk aan te bouwen. Een interessante oplossing waarmee ze aansluiten bij een historische gewoonte om bebouwing tegen een kerk te plaatsen, en tegelijkertijd roepen ze de ruimtelijke beleving van de kerk weer op, zonder die te herbouwen.

De ‘inverse kerk’ vormt een plein dat ruimte kan bieden aan bijzondere plechtigheden en festiviteiten voor de inwoners van Hasselt. Tussen dit plein en het poortgebouw ligt de centrale as, met aan weerszijden volle groene velden. Eén van de velden verwijst naar de historische bleekvelden, de ander naar de oorspronkelijke moestuinen.

Rondom de oude kerkruïne en de nieuwbouw stellen de architecten een terrein voor dat eveneens vooral groen is, maar wat steenachtiger. Aan een kant loopt een lange, meanderende waterpartij, die moet herinneren aan de Nieuwe Demer, die hier ooit zijn loop had.

Drieledigheid
De originele structuur van de begijnenhuizen kent een ruimtelijke drieledigheid, leggen De Vries en Van Milligen Bielke uit. Ze hebben een centrale entreehal met trap en aan weerszijden een kamer. De architecten creëren de grotere ruimtes die het programma van de universiteit vraagt, met behoud van de ruimtelijke drieledige structuur.

Ze vermijden visuele verbindingen tussen de huizen en stellen in het midden van elk huis een onderscheidende ruimtelijke ingreep – een houten trappenhuis, een studiemeubel – centraal. De functionele ruimtes bestaan uit een opeenvolging van gekoppelde interieurs. Toevoegingen door de architecten zijn duidelijk te onderscheiden als nieuwe ingreep, maar verwijzen steeds naar structuren en elementen uit de kloostertraditie, aldus de architecten.

Overgangszone
De opgave om het Hasseltse Begijnhof tot een publieke groene ruimte te maken, ervaren de architecten als een tegenstrijdigheid met de klassieke begijnhoftypologie: een Hortus Conclusus. De Vries en Van Milligen Bielke stellen voor de ommuring op twee strategische plekken te doorbreken met een nieuwe toegangspoort.

Echter, door direct achter de poorten op enige afstand een vrijstaande muur te plaatsen, creëren ze een overgangszone tussen het hof en de straat. Het Hasseltse Begijnhof en het omliggende stedelijk weefsel zijn dan functioneel verbonden, maar blijven visueel ontkoppeld.

Derde nominatie
Een derde genomineerd plan is gemaakt door het Antwerpse bureau UR architects. Ondanks de (herhaalde) vraag om medewerking heeft het bureau geen materiaal ter beschikking gesteld.

Trefwoorden

belgië ard de vries herbestemming restauratie ard de vries architecten donna van milligen bielke studio donna van milligen bielke hortus conclusus studio roma begijnhof hasselt bob361 architecten

1	‘Realiseer een tunnel van Amsterdam CS naar Noord’ zaterdag, 13 juli
2	Hoofdkantoor Danone in Hoofddorp officieel geopend woensdag, 10 juli
3	MVRDV ontwerpt Matrix I op Amsterdam Science Park maandag, 15 juli
4	Architectenweb Video – KPN Hoofdkantoor woensdag, 10 juli
5	Woonark met open gevels en tribune donderdag, 11 juli