Glazen Boerderij ‘spiegel’ voor Schijndel

17 januari 2013, 16:16

Donderdagavond wordt de Glazen Boerderij in Schijndel opgeleverd. Een avond eerder vertelde architect Winy Maas, de ‘M’ van MVRDV, in het afgeladen lokale culturele centrum hoe het gebouw tot stand is gekomen: “Een krankzinnig proces.”

Tekst Michiel van Raaij

Anderhalf uur had architect Winy Maas woensdagavond nodig om de lange voorgeschiedenis van de Glazen Boerderij door te lopen. Die begint in 1980 als Maas, die zelf in Schijndel is opgegroeid, tijdens zijn opleiding landschapsarchitectuur in Boskoop een brief schrijft aan de burgemeester van het Brabantse dorp met het voorstel iets aan de lege plek op het marktplein te doen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is de oude dorpskern van Schijndel per ongeluk gebombardeerd. Waar een stad als Krakow zijn oude stadshart terugbouwde, werd in het veel kleinere Schijndel een andere strategie gekozen: die van de vooruitgang. In 1954 werd de resterende bebouwing in de dorpskern ‘opgeruimd’
en werd begonnen met de bouw van een veel ruimer opgezette kern. “Er ontstond een enorme leegte”, zegt Maas. “Het zag eruit als een dorp in de Noordoostpolder.”

De burgemeester van Schijndel antwoordde Maas in 1980 ‘dat het nog te vroeg was’
en ‘dat hij er binnenkort op terug zou komen.’ Twintig jaar later kwam dat telefoontje er inderdaad. Toen naar aanleiding van de studie die MVRDV 1999 in opdracht van Provinciale Staten had gedaan naar Noord-Brabant als geheel.

Brabant Stad
In de betreffende studie ontdekte MVRDV dat in Brabant in de periode na de oorlog ieder dorp ongeveer evenveel gegroeid was. De steden werden niet stadser, heel Brabant moest stad worden. “Ieder dorp legde zijn eigen ringweg aan, bouwde zijn eigen theater en startte zijn eigen bedrijventerrein”, aldus Maas.

Om een verschil tussen stad en land te introduceren stelde MVRDV destijds voor om een deel van Brabant te reserveren voor echte natuur, de bewoners uit dat gebied te verplaatsen, en de rest van Brabant – dan Brabant Stad geheten – te verstedelijken. Daarbij zou elk dorp zich moeten specialiseren. Het ene dorp zou alle bedrijventerreinen verzamelen, een andere alle tuincentra.

Voor Schijndel stelde MVRDV een groot populierenbos voor waarin gewoond kon worden. In vijftig jaar tijd zou de compacte kern van Schijndel kunnen exploderen:
iedereen zou aan een onverharde weg middenin het bos kunnen wonen. “Iets mooiers kun je je toch niet voorstellen?”

Glazen Boerderij
Naar aanleiding van deze provocatie werd Maas in 2000 gevraagd een lezing te geven in Schijndel. Hieruit volgden enkele studieopdrachten voor het dorp. Om de ontstane leegte in het dorp te lijf te gaan stelde MVRDV voor om grote blokken met grondgebonden woningen te bouwen. De oude straatprofielen zouden zo terug kunnen keren. De markt werd daarbij niet vergeten. Hiervoor stelde het architectenbureau een verdiept gelegen, glazen theater voor. Het plan zorgde voor veel opwinding in de lokale politiek en sneuvelde in 2002 definitief.

In de periode hierna studeerde MVRDV op andere mogelijke invullingen van het marktplein. Hierbij passeerde ook een markthal de revue. Na meer opwinding in de lokale politiek werd in 2005 een commissie ingesteld om vast te stellen hoe groot het volume zou mogen zijn dat op de markt gebouwd kon worden.

Uit de gesprekken die Maas met deze commissie voerde kwam een volume naar voren dat voldoende massa moeste hebben om het een en ander aan programma te bevatten. Verder kreeg het volume een hoogte ‘als de rest van Schijndel’, een dakhelling ‘als de rest van Schijndel’ en een materialisering ‘als de rest van Schijndel’. Het eindresultaat was een volume waarin Maas een boerderij herkende.

“Een Freudiaans moment”, vond Maas het: “Waarom wilde Schijndel een boerderij?” Als idee vond hij het fascinerend. “Terwijl de oude boerderijen maar een fractie uitmaken van de gebouwde voorraad, nemen ze in het collectieve geheugen van Schijndel een hele belangrijke plaats in.” Voor het volume op de markt bedacht Maas om uit de oude boerderijen het gemiddelde te destilleren. “Dan maak je geen onderscheid.”

Overigens bleek de oude boerderij veel kleiner te zijn dan het voor de Schijndelse markt gedefinieerde volume. Het beeld van de gemiddelde boerderij is daarom 1,8 maal vergroot. Dat idee beviel Maas. “Het is namelijk geen echte boerderij, maar een geest van de boerderij.”

De verschaling van het beeld levert volgens Maas bovendien een interessante vervreemding op. Hoe groot is het precies? “Het heeft soms wel iets van Alice in Wonderland”, zegt Maas. Zelf ziet hij in het gebouw graag een kritiek op de behoudende lokale architectuur. “Het is letterlijk en figuurlijk een spiegel.”

Uitgegumd
De Glazen Boerderij huisvest een gemengd programma van winkels, restaurants, kantoren en een wellnesscentrum. Om de verschillende programmaonderdelen voldoende daglicht te geven en de winkels etalageruimte te kunnen geven is de op het gebouw aangebrachte print op verschillende plaatsen ‘uitgegumd.’ Maas: “Die extra laag maakt het ontwerp eigenlijk nog interessanter.”

De gevel van de Glazen Boerderij is opgebouwd uit zo’n duizend verschillende glaspanelen. Waar glas tot nu toe meestal via zeefdruktechniek werd bedrukt, is het bij dit project door AGC daadwerkelijk geprint. Dit was voordeliger dan zeefdrukken. Eigen aan deze techniek is echter ook dat er nuanceverschillen tussen de panelen kunnen ontstaan. De architect moest bij de bouw daarom verschillende panelen afkeuren. Deze zijn opnieuw gemaakt. “Het was een heel gevecht om de printmachine onder controle te krijgen”, zegt Maas.

Op de detaillering van de gevel gaat Maas ook graag nog even in. “We hebben eigenlijk maar 5mm van de Glazen Boerderij ontworpen”, stelt hij polemisch. “Het bouwvolume, het programma en de materialisering is immers allemaal niet door ons bepaald.” Samen met Brakel Atmos heeft MVRDV een zo glad mogelijke huid ontworpen. Zonder glaslatten. “Want de print moet immers doorlopen.”

In de komende maanden zal de Glazen Boerderij gefaseerd geopend worden. Rond het gebouw zal een ‘erf’ ingericht worden waarin de schaalverwarring die het gebouw in het dorp introduceert wordt doorgezet: er komen eigenlijk te hoge banken, lange tafels, maar er komt ook een enorme schommel en een grote wipkip.

In het Museum Jan Heesterhuis te Schijndel is van 17 januari tot en met 5 mei 2013 de tentoonstelling ‘Waar?’ te zien waarin de ontstaansgeschiedenis van de Glazen Boerderij wordt getoond en waarin onderzocht wordt hoe contextueel het werk van MVRDV is.

Trefwoorden

mvrdv schijndel glazen boerderij michiel van raaij

1	Forum Groningen: een gebouw dat (niet) gezien mag worden woensdag, 04 december
2	Vier architectenbureaus geselecteerd voor Nieuw Kralingen donderdag, 05 december
3	Nieuwbouw Amphia Ziekenhuis in gebruik genomen vrijdag, 06 december
4	MVRDV en Jaarbeurs presenteren masterplan Jaarbeursdistrict woensdag, 04 december
5	Drie gebouwen met een zee van terrassen door Arons en Gelauff vrijdag, 06 december

Gerelateerde nieuwsberichten

MVRDV wint prijsvraag Villeneuve d’Ascq

Gebouw MVRDV wint prijs voor metselwerk

Groot Chinees project MVRDV gestart

MVRDV transformeert schiereiland Caen

MVRDV ontwerpt stadsblok in Zwitsers Emmen

Eerste Europese tentoonstelling Vertical Village

Bouw clubhuis Tennisclub IJburg van start

Nominaties Brabantse Stijlprijs bekendgemaakt

Boek: Boekenberg Spijkenisse

Een gezond, glazen kantoor voor AGC

Video: Crystal Houses van MVRDV

MVRDV presenteert Poolse Baltyk Tower

Architectenweb-debat over fysieke modellen

De Boekenberg in Spijkenisse officieel geopend

MVRDV met losgelaten planning op Biënnale

MVRDV schrikt van associaties 11 september

MVRDV: torens verbonden door een ‘wolk’

Gepixelde DNB Bank in Oslo (MVRDV) geopend

MVRDV presenteert Danish Rock Museum

Almere krijgt Floriade 2022

Bouw Glazen Boerderij Schijndel van start

MVRDV presenteert ‘update’ Bordeaux

MVRDV ontwerpt Chinees stripmuseum

Expositie Vertical Village (MVRDV) geopend

Ontwerp voor verticale stad van MVRDV

Andere nieuwsberichten

Tijdelijk kunstenaarsdorp op NDSM-werf krijgt vorm

2 uur geleden

In opdracht van Treehouse heeft BETA een concept en architectonisch ontwerp ontwikkeld, dat hergebruik van veelvoorkomende materialen als vertrekpunt neemt.