Elbphilharmonie viert vijfde verjaardag – vijf dingen die je wellicht nog niet wist

Afgelopen week vierde de Elbphilharmonie zijn vijfjarig jubileum. In de afgelopen jaren trokken de concerten in het gebouw ruim drie miljoen bezoekers. Het uitkijkplatform trok bijna vijftien miljoen bezoekers. Vijf dingen die je wellicht nog niet wist over het door Herzog & de Meuron ontworpen concertgebouw.

1. Het pakhuis, waarop de Elbphilharmonie gebouwd is, kreeg een extra laag

In het ontwerp van Herzog & de Meuron is het oude pakhuis, Kaispeicher, iets verhoogd. Van buiten lijkt het één extra laag, van binnen zijn het zelfs twee lagen. En het architectenbureau wilde dat ook niet verhulle

n: in de gevel heeft het nieuwe metselwerk ook een net andere kleur gekregen.

De verhoging van het pakhuis had meerdere redenen. De driehoekige kavel van de Elbphilharmonie is ;niet enorm groot. Met de uitbreiding van het Kaispeicher kon bovenop de parkeergarage, die zich in het hart van de onderbouw bevindt, ruimte gemaakt worden voor publieke voorzieningen zoals een restaurant en een museum voor muziekinstrumenten.

Ook ontstond zo de mogelijkheid om bezoekers de beleving te geven bij binnenkomst echt uit het Kaispeicher omhoog te komen. Ter hoogte van het rondlopende observatiedek vouwt de bakstenen gevel zich om tot bakstenen plateau. Bij de roltrap waarmee bezoekers omhoog komen, is dat bakstenen plateau nog eens ingesneden. Al met al hebben bezoekers zo echt de ervaring óp het Kaispeicher te wandelen.

2. Je kunt ook wonen in de Elbphilharmonie

Het glazen volume bovenop het oude pakhuis huisvest voor de Philharmonie een kleine en grote zaal met gestapelde foyers daaromheen. Daaromheen was aan de zijde van de nieuwe Hafencity nog ruimte voor een 244 kamers tellend hotel, dat nu door Westin wordt uitgebaat, en was aan de andere zijde, in de punt, nog ruimte voor 45 woningen.

Voor deze woningen, die in grootte variëren van 120 tot 400 vierkante meter, is onderin het oude pakhuis in de westgevel een eigen entree met conciërge ontworpen. Ook is er een aparte parkeergarage voor opgenomen met 85 parkeerplaatsen. Zo heeft de Elbphilharmonie dus ook een aantal permanente bewoners.

3. Heeft Herzog & de Meuron eigenlijk een concertstadion ontworpen?

In het ontwerp voor de grote zaal heeft Herzog & de Meuron dezelfde typologie toegepast als in Hans Scharoun’s Philharmonie in Berlijn en Herman Hertzberger’s Vredenburg in Utrecht. Dit wordt de wijngaardtypologie genoemd. Maar waar in de ontwerpen van Scharoun en Hertzberger het publiek in twee tot drie lagen zit, zit het publiek in het ontwerp van Herzog & de Meuron in maar liefst vijf lagen.

Deze opzet is vast ingegeven door de compacte kavel in Hamburg, maar de ervaring van Herzog & de Meuron met het ontwerpen van stadions zal hier ook een rol in gespeeld hebben. Uiteindelijk heeft de grote zaal daardoor wel iets van een concertstadion.

4. In de grote zaal hoor je alles, maar dus ook echt alles

De akoestiek van de grote zaal van de Elbphilharmonie is ondertussen zowel beroemd als berucht. De akoestiek is zo helder dat je ieder instrument op het podium hoort. Dat geldt zowel voor het publiek als voor de muzikanten. En dat kan weergaloos zijn. Maar het is ook iets waar je van moet houden. Die helderheid heeft daarbij als nadeel dat eventuele oneffenheden in het optreden heel goed te horen zijn en dat, bij zachte muziek, het omslaan van de bladmuziek en kuchjes in de zaal ook heel goed te horen zijn. Volgens de ontwerper van deze zeer precieze akoestiek, Yasuhisa Toyota, is de akoestiek in de afgelopen vijf jaar al iets minder precies geworden, maar vergeleken met andere zalen, zoals het Concertgebouw in Amsterdam, is deze nog altijd extreem te noemen.

Tussen ontwerpers van akoestiek heerst een richtingenstrijd over wat nou het prettigste is, een zeer heldere akoestiek of een wat toegeeflijker akoestiek. In Nederland wordt veelal voor het laatste gekozen. Maar het is interessant dat de Elbphilharmonie een alternatief daarvoor biedt.

5. De Elbphilharmonie heeft het profiel van Hamburg als muziekstad versterkt

De viering van het vijfjarig jubileum van de Elbphilharmonie op 28 april 2022 viel samen met de start van het Hamburg International Music Festival dat tot 1 juni 2022 loopt. In de vier weken dat dit festival loopt vinden er dagelijks concerten plaats in de grote en kleine zaal van de Elbphilharmonie, maar ook in de oude concertzaal in de stad, de Laeiszhalle. In de grote zaal van de Elbphilharmonie ligt de nadruk op klassieke muziek, in de andere zalen vinden ook jazz-, wereldmuziek- en popconcerten plaats.

Zowel wat betreft klassieke muziek als wat betreft popmuziek heeft Hamburg een rijke geschiedenis. Zo zijn talloze bekende componisten in de stad geboren. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was Hamburg bovendien een plek waar opkomende rockbands veel speelden in de clubs in de stad. Zo speelde The Beatles er bijvoorbeeld soms maandenlang dagelijks voordat ze internationaal doorbraken.

Met ondertussen 1,9 miljoen inwoners is Hamburg de tweede stad van Duitsland en kon het wel een tweede concertgebouw hebben. Of die nou echt 877 miljoen euro had moeten kosten… hoe dan ook heeft de Elbphilharmonie de stad en de herontwikkeling van zijn havengebieden internationaal op de kaart gezet en het profiel van Hamburg als muziekstad een stevige impuls gegeven.