Jaaroverzicht 2021: bouwen in hout breidt zich uit

Bouwen in hout mag dan nog geen gemeengoed zijn, 2021 laat zien dat het langzaamaan ‘gewoner’ wordt. We zagen meer gerealiseerde gebouwen in hout dan in 2020 en ook werden er in 2021 meer projecten in houtbouw aangekondigd dan vorig jaar. Vooral het aantal appartementencomplexen in hout valt op. Tekenend is ook het dit jaar afgesloten convenant dat woningbouw in hout moet stimuleren.

De keuze voor houtbouw wordt voor een belangrijk deel ingegeven door duurzaamheidsoverwegingen, soms spelen ook praktische overwegingen – snelheid, efficiëntie, bereikbaarheid – een rol. Veel architectenbureaus en ontwikkelaars noemen echter vooral het belang van hout als biobased materiaal, dat CO₂ vasthoudt. Verder valt de keuze op hout vanwege zijn natuurlijke karakter, dat zowel op de gezondheid als het gemoed van de gebouwgebruiker een positieve invloed heeft.

Bouwen met hout wordt vaak gecombineerd met andere duurzame oplossingen, zoals de toepassing van andere biobased materialen, milieuverantwoorde technieken en demontabel en modulair bouwen. Modulair bouwen heeft niet alleen duurzame voordelen, maar maakt ook een snellere bouw mogelijk.

Werken en leren tussen houten muren

Het afgelopen jaar zag de oplevering van een aantal kantoorgebouwen en schoolgebouwen in hout, dan wel een in hout uitgevoerde uitbreiding van bestaande bouw. Een mijlpaal vormde dit jaar de oplevering van het houten Floating Office Rotterdam (FOR). De opening van het kantoorgebouw, dat is ontwikkeld door RED Company en ontworpen door Powerhouse Company, kun je een meervoudig symbolische betekenis toekennen.

Naast een drijvend en volledig houten gebouw, is het bijzonder duurzaam – wat een certificaat BREEAM Outstanding en energielabel A+++++ bevestigen. Daarmee is FOR een voorbeeld van klimaatbestendig en ecologisch verantwoord bouwen. Daarnaast is het voor Rotterdam een belangrijke eerste stap in de gebiedsontwikkeling van de Rijnhaven.

Twee schoolgebouwen die dit jaar zijn opgeleverd laten zien hoe verschillend een ontwerp in houtbouw kan zijn. Het gebouw van basisschool De Verwondering in Almere is door ORGA architect ontworpen volgens biofilische principes, wat onder meer de integratie van natuurlijke materialen en referenties inhoudt. Hout is toegepast in een de vorm van onder meer cross laminated timber (CLT), houtskeletbouw (HSB) en geschaafde boomstammen.

Hoe anders oogt het schoolgebouw van OBS De Wildschut in Gilze, dat een strak en ruimtelijk ontwerp kreeg van Grosfeld Bekkers Van der Velde Architecten. Zowel de hoofddraagconstructie als gevel- en interieurafwerking zijn volledig in hout uitgevoerd. De keuze werd ook hier bepaald door overwegingen van duurzaamheid en circulair materiaalgebruik, naast sfeer en beleving.

Wonen in hout

De in hout gerealiseerde woongebouwen lopen uiteen in omvang, van laag tot hoog en van een klein tot een groter aantal appartementen. Op landgoed Eikenburg bij Eindhoven is het paviljoen Pannenhoef Leemerhoef opgeleverd. Dit door FAAM architects ontworpen gebouw biedt plek aan 28 sociale appartementen en 3 multifunctionele kantoorruimten. Het gebouw is uitgevoerd in massieve houtbouw en met hergebruik van materialen uit onder andere het ontmantelde oorspronkelijke gebouw.

Woongebouw Monicahof in het centrum van Utrecht bestaat geheel uit hout: zowel de constructie, als het binnenwerk en de gevelafwerking. Het ontwerp van Studio Ramin Visch is in drie maanden gerealiseerd met het gebruik van prefab modules. Monicahof biedt ruimte aan zes appartementen en twee werkruimten.

In de Amsterdamse wijk Buiksloterham verrees een 45 meter hoog woongebouw – een cpo-project met 26 woningen – dat grotendeels uit hout bestaat. Olaf Gipser Architects ontwierp het gebouw Stories met een constructie in CLT op een betonnen plint; de gevel bestaat uit prefab HSB-modules met houten kozijnen en bekleding, terwijl de buitenruimten weer zijn gevat in een omhullende staalconstructie.

Ook particuliere opdrachtgevers kiezen voor hun vrijstaande woningen uitvoering in hout. Zowel de constructie als de houten afwerking mag dan – buiten en binnen – in het zicht blijven. Leven met de natuur en zorg om het milieu spelen voor de opdrachtgevers een rol, maar soms zijn er ook andere overwegingen. Een praktische en idealistische oplossing ontmoeten elkaar in een project als WikiHouse, wat in de eerste woningen in Almere heeft geresulteerd.

De volgende stappen

Tekenend voor de wil om meer woningen in hout te realiseren, is het in oktober gesloten convenant Houtbouw. Ruim tachtig organisaties hebben daarmee het gezamenlijke streven bevestigd om vanaf 2025 een vijfde van de woningbouwproductie in de Metropoolregio Amsterdam te verwezenlijken in hout en andere biobased materialen. Tot de ondertekenaars behoren bijvoorbeeld de gemeenten Amsterdam en Almere, de ontwikkelaars BPD en Synchroon, architectenbureaus als Mecanoo, LEVS architecten en VMX Architects, en bouwbedrijven Heijmans en BAM.

Heijmans maakte in december bekend dat ze de Friese fabriek voor houtskeletbouw van woningen IlBO koopt. Met de overname wil de bouwer naar eigen zeggen sterk inzetten op zowel snellere bouw van woningen, maar ook op duurzaamheid.

In 2021 werd een flink aantal nieuwe projecten in hout aangekondigd. Dat betreft met name gebouwen met een woonfunctie; de projecten lopen uiteen van een woontoren van negentien bouwlagen (een ontwerp van Urban Climate Architects voor Zoetermeer) tot een ‘buurtschap’ met veertioen woningen in Kerckebosch Zeist (MIX architectuur), en van twee modulaire woongebouwen met 56 sociale huurwoningen in Aalsmeer (ontwerp: rudy uytenhaak + partners architecten) tot wooncomplexen als Horizons (Paul de Ruiter Architects en FLUX Landscape Architecture) voor de Amsterdamse Sluisbuurt.

Er komt meer aan dan woningbouw in hout. De Zwarte Hond heeft voor het Groningse Meerstad een winkel- en voorzieningencluster ontworpen en het World Food Center in Ede krijgt een houten kantoorgebouw naar ontwerp van MeesVisser. Een nieuwe brug over de sporen bij station Zwolle zal ook voornamelijk uit hout bestaan.

Bouwen in hout, ook bij projecten van grotere omvang, lijkt ‘gewoner’ te worden. Het krijgt meer aandacht en ligt meer vooraan in het denken. Het blijkt wellicht ook uit het feit dat het onderwerp regelmatig naar voren komt in de gesprekken van Joost Ector met ‘nieuwe gezichten’ in de architecten, die Architectenweb afgelopen jaar publiceerde.