Het CLT-onderzoeksteam van Inbo, met van links naar rechts Bahar Yildiz, Joost van den Berg, Merel Vos en Gustaf Jackson

Cover van de handleiding CLT voor architecten en bouwkundigen

Patch22 in Amsterdam, ontworpen door bureau Frantzen et al

HAUT van Team V Architectuur bij de start van de houtconstructie afgelopen jaar

CLT-vloer, wanden en plafond in gebouw Stories, dat is ontworpen door Olaf Gipser Architects

Inbo publiceert handleiding voor bouwen met CLT

19 januari 2021, 13:00

Hout en dan met name Cross Laminated Timber (CLT) is aan een opmars bezig in de Nederlandse bouw. Tegelijk valt er nog een wereld te winnen als het aankomt op kennis en toepassing van het materiaal. Inbo heeft dinsdag een aanzet gegeven door een handleiding CLT voor architecten en bouwkundigen te publiceren. Architectenweb sprak erover met projectleider en hoofdauteur van het document Merel Vos. “Houtbouw vergt veel meer afstemming met de adviseurs.”

Hoewel in de naam Holland de term hout of ‘holt’ besloten ligt, was houtbouw tot voor kort bepaald niet gangbaar in ons land. Pas de laatste jaren beleeft het materiaal een doorbraak (zoals is te zien in bijvoorbeeld ons jaaroverzicht van 2020), maar die lijkt wel meteen zo spectaculair dat we er ernstig rekening mee moeten houden dat hout wel eens het materiaal van de toekomst kan zijn.

CLT of kruislaagshout lijkt de beste papieren te hebben om grootschalig te worden toegepast, onder meer omdat het qua sterkte in de buurt komt van beton en niet uitzet, krimpt of vervormt. Voor het zover is, valt er nog een hoop te leren over het materiaal en is het zaak dat ook meer opdrachtgevers en andere partijen overtuigd raken van het belang van hout, stelt Vos.

Om met dat laatste te beginnen: waarom is het belangrijk dat we in hout gaan bouwen?
“Allereerst omdat de CO₂-uitstoot in de bouwsector enorm hoog is en we op zoek moeten naar een alternatief. In andere bedrijfstakken zoals de auto-industrie zijn ze daar al jaren mee bezig, neem de elektrische auto. De bouw is alleen heel conservatief, veranderingen gaan doorgaans langzaam. Hout draagt bij aan het verlagen van de CO₂-uitstoot; bomen slaan hun hele leven CO₂ op en als je ze kapt, groeit er weer een nieuwe boom die ook CO₂ opslaat. Intuïtief voelt dat kappen misschien niet goed, maar als je aan duurzaam bosbeheer doet is het een uitstekende optie.

Daarnaast is hout veel beter herbruikbaar dan beton of staal en behoudt het meer restwaarde na de sloop van een gebouw. Vergeet bovendien niet dat er beleidsmatige veranderingen aankomen, zoals vanuit het klimaatakkoord. We moeten daarom wel en het is nu zaak dat we kenniservaring opdoen met bouwprojecten in hout. As je er pas over een paar jaar instapt ben je gewoon te laat.”

Wat bedoel je precies met kenniservaring?
“In landen als Duitsland en Oostenrijk wordt veel meer gebouwd met hout, ook woongebouwen. We kunnen die kennis alleen niet een-op-een overnemen, omdat hier andere Bouwbesluit-eisen gelden. Voor de CLT-handleiding hebben we al gekeken naar Nederlandse projecten, zoals Patch22, HAUT en Stories. De betrokken architectenbureaus, adviseurs of aannemers hebben hun kennis en ervaring daarvoor met ons gedeeld en wij hebben daar weer veel van geleerd. Op die manier kunnen zulke pilotprojecten helpen om tot algemene inzichten voor bouwen met hout te komen.”

In de handleiding noemen jullie naast de kennisachterstand nog twee obstakels die het bouwen in hout momenteel bemoeilijken. Een ervan is het overtuigen van andere betrokken partijen.
“Er is een hoofdstuk waarin we uiteenzetten waarom houtbouw zo belangrijk is. Voor iedereen, van de opdrachtgever tot adviseurs, zijn er wel argumenten uit te halen. Maar we leggen ook uit hoe je als architect bijvoorbeeld een opdrachtgever kunt overtuigen om voor houtbouw te kiezen. Dat doe je niet alleen op basis van mooie argumenten als duurzaamheid of een snelle bouwtijd, want als een project twintig procent duurder gaat uitvallen, moet de opdrachtgever wel heel erg gemotiveerd zijn om dan alsnog voor hout te gaan. Je moet aantonen dat dit materiaal ook financieel kan concurreren met staal of beton. Ons is gebleken dat hierbij veel winst is te halen bij de keuzes die je maakt in de fase van het schetsontwerp. Ook is het in meerdere opzichten belangrijk dat je in een vroeg stadium van het proces meerdere partijen bij het project betrekt, waaronder de aannemer. Houtbouw vergt veel meer afstemming met de betrokken adviseurs. Alle neuzen moeten dezelfde kant op staan.”

Een derde sta-in-de-weg is het bouwkundig aspect. Hout kent in dat opzicht enkele nadelen, zoals een geringere vormvrijheid dan beton en een mindere geluidswering. Zie je dat gauw veranderen of blijven hybride constructies de norm, zoals nu voornamelijk het geval is?
“Ik denk dat er wel ruimte is voor innovatie. Veel houtproducenten zijn daar ook wel mee bezig, dat ze bijvoorbeeld de overspanning van de CLT-vloer groter proberen te maken. Maar het klopt dat het materiaal nog de nodige beperkingen heeft. Zo kun je er wel hoog mee bouwen, maar dan wordt het hout heel dik en krijg je enorme afmetingen, dat vindt niemand wenselijk. Hybride constructies zie ik overigens niet als een belemmering. Je kunt heel goed de hoogte in met een betonnen liftkern of dat je de plint van beton maakt en erboven een volledig houten constructie realiseert. Zo versterken de materialen elkaar alleen maar en gebruik je alsnog veel hout.”

Tot slot: bij hout als bouwmateriaal moet ik onwillekeurig toch denken aan de grote stadsbranden uit de historie, die mede zo rampzalig uitpakten doordat veel gebouwen van hout waren gemaakt. Hoe zit het tegenwoordig met de brandveiligheid van het materiaal?
“Het is een misverstand dat hout brandgevaarlijker is dan beton of staal. Hout is wel een brandbaarder materiaal, maar je kunt veel beter voorspellen hoe het brandt. Het bezwijkmoment van hout is daarom veel exacter te voorspellen dan bij beton en staal. Bij brand vormt zich een koollaag die het hout beschermt tegen inbranden, daarnaast weten we van hout dat het veel geleidelijker brandt; het brandt met 0,7 mm per minuut in. Hierop kun je vervolgens een constructie op dimensioneren en er een brandbuffer in meenemen. Verder kun je een CLT-wand natuurlijk bekleden met brandwerend materiaal, zoals dubbele gipsplaat.”

De Handleiding CLT voor architecten en bouwkundigen is een van de resultaten van het onderzoek ‘De mogelijkheden van CLT in de gestapelde woningbouw’, uitgevoerd door Inbo. Naast Merel Vos bestond het onderzoeksteam uit Gustaf Jackson, Bahar Yildiz en Joost van den Berg.

Trefwoorden

merel vos inbo duurzaamheid clt hout

1	Start verbouwing van monumentale toren aan Coolsingel Rotterdam woensdag, 26 maart
2	Buiksloterham – stedenbouw volgens Cityplot concept krijgt vorm woensdag, 26 maart
3	Verbouw die woningfabriek dinsdag, 25 maart
4	Zeven nominaties BNA Beste Gebouw van het Jaar 2025 maandag, 31 maart
5	Strategische visie van MVRDV voor ‘kwaliteitssprong’ Roosendaal donderdag, 27 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Jaaroverzicht 2020: bouwen in hout

24 december 2020

INBO publiceert 'vuistregels' voor meerlaagse houtbouw

18 januari 2024

Monnickendam krijgt woongebouw in CLT

12 januari 2021

Whitepaper over gestapeld bouwen in hout

12 maart 2021

Bouwen met CLT – zes lessen uit de praktijk van Urban Climate Architects

2 juli 2020

Nieuw museum voor Nationaal Monument Kamp Amersfoort

4 mei 2021

10 woongebouwen in cross laminated timber (CLT)

6 juli 2022

Rick Abelen wint prijsvraag Woonidee Venray

8 januari 2021

Woongebouw in CLT door Urban Climate Architects in drie weken wind- en waterdicht

1 december 2020

Bewoners genieten van tuin en polder in houten 'buitenhuis'

30 oktober 2020

Plan voor omvangrijk woonproject in CLT bij Eindhoven

15 juli 2020

'Incubator' van organische reststoffen voor GreenTech Park Brabant

5 februari 2020

VPRO wijdt Tegenlicht-uitzending aan bouwen in hout

2 oktober 2019

Rotterdam-Zuid krijgt thuis- en daklozenopvang in hout

21 april 2022

Jaaroverzicht 2021: bouwen in hout breidt zich uit

24 december 2021

TNO: bouwen in hout veel gunstiger voor klimaat dan aangenomen

21 januari 2021

Video + foto's: afbouw Floating Office Rotterdam

22 januari 2021

Realisatie The Dutch Mountains stap dichterbij gekomen

9 februari 2021

Powerhouse Company ontwerpt houten woongebouw in Pendrecht

11 februari 2021

Gebouw Sociale Wetenschappen ontworpen als paviljoen op Nijmeegse campus

28 mei 2021

Snel gebouwd houten woongebouw in Utrechtse Monicahof klaar

2 juni 2021

Twee nieuwe partners voor Inbo

21 september 2021

Boek belicht recente ontwikkelingen en toekomst houtbouw

6 oktober 2021

Heijmans neemt fabriek voor houtskeletbouw voor woningen over

15 december 2021

Transformatie De Meester van Haarlem is afgerond

4 mei 2023

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Schreuder College door Atelier PRO: een gewone school voor speciaal onderwijs

Gisteren, 16:44

Het schoolgebouw van het Schreuder College Taborstraat in Rotterdam was sterk verouderd en niet bijzonder geschikt voor het speciaal onderwijs, dat de school verzorgt. Atelier PRO architekten ontwierp een kleinschalig nieuw gebouw.

Omgevingsvergunning nieuwbouwproject Groei! onherroepelijk

Gisteren, 12:00

Nieuwbouwproject Groei! wordt in de Weespertrekvaartbuurt in Amsterdam een groene schakel voor een vitale stad, aldus ontwikkelaar VORM. De omgevingsvergunning voor het realiseren van een programma met wonen, werken en zorg is onherroepelijk.

Zeven nominaties BNA Beste Gebouw van het Jaar 2025

Gisteren, 09:40

De vakjury onder leiding van voorzitter Ingrid van Engelshoven maakt vandaag de zeven geselecteerde projecten bekend en roept op 5 juni de winnaar uit.

Beschut wonen in een coulissenlandschap

28 maart, 9:30

Net buiten een dorp in De Peel wordt een nieuw landgoed ontwikkeld, waarin besloten landschapskamers ontstaan. In een van deze landschapskamers ligt een familiehuis, ontworpen door HilberinkBosch architecten in opdracht van de familie.

4,5 miljoen euro subsidie voor isoleren Amsterdamse monumenten

Gisteren, 14:50

Amsterdam ontvangt een Europese subsidie voor het isoleren met natuurlijke materialen van twee historische locaties: 556 sociale huurwoningen in de Spaarndammerbuurt en de Centrale Markthal in Amsterdam West.

Prijzen nieuwbouwkavels opnieuw gestegen

Gisteren, 14:24

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) was de bouwgrond 13,7% duurder dan een jaar eerder.

Wateroverlast en bodemdaling kunnen woningbouw bedreigen

27 maart, 10:36

Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) deed onderzoek naar de gevolgen van bodemdaling en wateroverlast in gebieden waar gebouwd kan worden.

Organisaties willen sneller actie van politiek in stikstofcrisis

27 maart, 10:02

Verschillende organisaties vinden dat het kabinet nu echt vaart moet maken met het aanpakken van de stikstofcrisis.

Kampen begint kort geding tegen Enexis om aansluiting schoolgebouw

26 maart, 10:56

De gemeente Kampen spant een kort geding aan tegen netbeheerder Enexis omdat die een nieuw duurzaam Kindcentrum niet zou kunnen aansluiten op het stroomnet.