Vorige week stemde de gemeenteraad van de gemeente Zuidplas in met de komst van een nieuw dorp in de Zuidplaspolder. De komst van het zogeheten Vijfde Dorp is omstreden, mede omdat de realisatie van een dorp ten koste zou gaan van het polderlandschap en omdat bouwen in het diepste punt van de polder onverstandig zou zijn vanwege klimaatverandering. Architectenweb sprak erover met stedenbouwkundige Martijn Niehof van KuiperCompagnons, dat het masterplan voor het nieuwe dorp heeft gemaakt. “We bouwen niet alleen een nieuw dorp, we bouwen ook aan een rijker en meer toekomstbestendig landschap”, stelt hij.

Na zeventien jaar van plannenmaken gaat het er eindelijk van komen. In 2024 wordt de eerste schop in de grond gezet voor een nieuw dorp in de polder tussen Gouda, Zoetermeer en Rotterdam. Het dorp zal bestaan uit achtduizend woningen, die in twee fasen van ieder vierduizend stuks worden gebouwd.

Onomstreden zijn de plannen niet. Tegenstanders vinden dat een nieuw dorp ten koste gaat van de toch al schaarse open ruimte in het gebied en vragen zich af waarom bestaande dorpen niet worden uitgebreid (of een weinig succesvol bedrijventerrein bij Rotterdam Nesseland geen plaats kan maken voor woningbouw).

Geen onderbuikplanologie

Ook leven er zorgen over het feit dat het dorp in een van de laagste gebieden van Nederland komt te liggen; zes meter onder NAP, waarmee een groot overstromingsrisico zou ontstaan. Niehof begrijpt de reacties wel, maar doet een deel van de kritiek af als onderbuikplanologie. “Toen we deze vraag kregen hebben we ons zelf natuurlijk ook de vraag gesteld of dit wel verstandig was”, vertelt hij. “Op deze plek, is dat veilig en duurzaam? Maar nadat we ons er echt in verdiept hadden zijn we ervan overtuigd geraakt dat een nieuw dorp in de Zuidplaspolder niet anders is dan bouwen in de rest van West-Nederland. En dat het een unieke kans biedt om de neerwaartse spiraal, waar dit polderlandschap al jaren in verkeert, eindelijk eens te doorbreken. Niet blijven hangen in wat er niet kan, maar onderzoeken wat er wel kan.”

“Belangrijke voorwaarde vanaf het begin is daarom geweest om niet alleen een nieuw dorp te gaan bouwen, maar ook te gaan investeren in de kwaliteit van het landschap. Met een nieuw dorp groeit gelijktijdig een rijker, natuurlijker, recreatiever en klimaatadaptief landschap”, zegt Niehof. “Ook het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard stonden achter deze insteek.”

“Natuurlijk is de Zuidplaspolder een plek met specifieke uitdagingen, zeker in het licht van klimaatverandering. Het is een diep gelegen polder en de lagere delen van die polder hebben nu al te maken met bodemdaling en zilte kwel (verzilt grondwater dat onder druk aan de oppervlakte komt, red.). Het huidige agrarisch gebruik staat als gevolg daarvan onder druk en het gebied verrommelt. Niets doen is geen optie, dit schrale productielandschap is niet volhoudbaar.”

In het masterplan worden de lagere delen van de Zuidplaspolder daarom geleidelijk getransformeerd tot een waterrijk landschap, een ‘watertuin’ voor de regio zoals Niehof het omschrijft. “Het steeds maar weer verlagen van de waterpeilen wordt gestopt, zoet water wordt langer vastgehouden, de natuurwaarden gaan omhoog en de recreatieve verbindingen tussen de Rotte en Hollandsche IJssel worden versterkt. Het nieuwe dorp wordt zorgvuldig ingepast in dit nieuwe landschap, gelegen op een hoge en stevige kreekrug. Het bestaat uit twee onderscheidbare en afzonderlijk gerealiseerde delen.”

Dorpshart op kreekrug

Het grootste deel van het dorp en het compacte dorpshart komen te liggen op een verhoogde kreekrug, vervolgt Niehof. “Het zuidelijke en oostelijke deel van de polder bestaat uit veen en hier ligt ook het laagste punt van zes meter onder NAP. Maar verder naar het noorden bestaat de bodem juist meer uit klei en in het Middengebied ligt zelfs een oude kreekrug die anderhalf tot twee meter hoger ligt dan de lagere delen van de polder. Hier komt de kern van het nieuwe dorp.”

Dat er op hogere plekken wordt gebouwd, is in Nederland uiteraard een eeuwenoude traditie. Ook is er op de kreekrug aanzienlijk minder bodemdaling en kost het bouwrijp maken minder materiaal en geld. Dat laatste wordt volgens Niehof geïnvesteerd in de kwaliteit van het dorp en landschap.

Het tweede, meer landelijke deel van het dorp wordt gerealiseerd in het waterrijke landschap, zegt Niehof. “Daar wordt de komende jaren geëxperimenteerd met bouwen op het water, waarbij je kunt denken aan innovatieve funderingsvormen. Een proeftuin voor laaggelegen Nederland. Jan Rotmans zei al: Als er plek komt voor drijvend wonen, dan ben ik helemaal voor. Dat is precies een van de dingen die we hier gaan onderzoeken.”

Sinds 2004 zijn er verschillende woningbouwplannen voor het zogeheten Middengebied geweest, met woningaantallen die variëren van enkele honderden tot 13.000. Uiteindelijk komt er dus een dorp met achtduizend woningen. “Dat is het aantal woningen wat je nodig hebt om belangrijke basisvoorzieningen als een supermarkt, een dorpskroeg, sportverenigingen en scholen in stand te kunnen houden”, verklaart Niehof.

Verkeersdrukte

Een nieuw dorp, waar ruimte is voor zo’n 20.000 inwoners, brengt hoe dan ook meer verkeersdrukte met zich mee. Dat is ook een groot punt van zorg bij de tegenstanders. Niehof draait er niet omheen dat de auto, zeker met enkele snelwegen in de buurt, een belangrijk vervoersmiddel zal worden. Het dorp en nieuwe landschap zijn in de basis ontworpen rondom de fiets.

“We zetten er nadrukkelijk op in dat de fiets het meest voor de hand liggende vervoersmiddel wordt”, zegt Niehof. “Voorzieningen in het dorp komen allemaal op fiets- of wandelafstand te liggen en we leggen aantrekkelijke en logische snelfietsroutes aan naar voorzieningencentra in de omgeving en OV-knooppunten in het gebied, zoals de stations van Gouda en Waddinxveen en metrostation Nesselande. Die liggen allemaal binnen vijf, zes kilometer afstand van het dorpshart. Daarnaast zou de Gouweknoop, die direct naast het dorp ligt, een fantastische locatie zijn voor een nieuw station. Een nieuwe OV-knoop op deze plek is daarom een prominent onderdeel van de plannen.”

Qua uitstraling zal het een eigentijds dorp worden, zegt Niehof. “We willen geen disneyficering, de focus ligt op hedendaagse architectuur en hoge standaarden wat betreft duurzaamheid, klimaat en groen. Het dorp wordt opgebouwd uit kleine buurtschappen rond een collectieve binnentuin, zodat er overzichtelijke gemeenschappen en buurtgevoel kunnen ontstaan. En het dorp gaat volledig voorzien in de eigen energievraag, inclusief die van alle mobiliteit.”

De bouw van het Vijfde Dorp, dat nog een naam moet krijgen, begint naar verwachting in 2024.