BNA: 'Kwaliteit mag effe niks kosten'
20 juni 2014, 15:51
Aan de vooravond van de Dag van de Architectuur luidt de BNA de noodklok over de lage geldelijke waardering die architecten volgens de branchevereniging op dit moment ontvangen. Een ingezonden stuk.
Tekst Willem Hein Schenk, BNA-voorzitter en Fred Schoorl, BNA-directeur
Alle waar naar zijn geld
Het is dit weekeinde weer Dag van de Architectuur. Een weekend lang genieten mensen van de schoonheid, het vernuft en het plezier dat architectuur mens en samenleving biedt. Vorig jaar signaleerden wij het belang van kwaliteit, óók in crisistijd. Dit jaar uiten we onze zorg over wat wij nog over hebben voor kwaliteit. Ja, over harde euro’s willen wij het hebben. Want met onze door bezuinigen en nieuwe verdienmodellen verontruste geesten, en onze gewenning aan (te) extreem gedaalde prijzen, mag ‘t effe niks meer kosten. En dat zet de bijl aan de wortel.
Uiteindelijk gaat het uiteraard niet om geld. Niet voor niets hebben wij het begrip Gebouwd Geluk gemunt. De bouw moet zich niet op geld focussen maar op waar we het voor doen: mensen die plezier en zelfs geluk ervaren in wonen, werken en recreëren. En volgens ons zijn architecten hiervoor uiteraard de perfecte professionals. Verbeelders, verbinders, oplossers van ruimtelijke vraagstukken. Creatief waarde creëren, soms een tikkie eigenwijs. Maar vakbekwaam en inspirerend. Dat waarde creëren lukt vaak, al geven wij grif toe dat de schuif van ‘wij weten wat goed voor u is’ naar ‘let’s make things better (together)’ nog volop gaande is in de bouw- en ontwikkelwereld.
Water stijgt branche naar de lippen
Maar als u ziet wat zich in de feitelijke waardering van architectenwerk aan het voltrekken is, dan zou je dat ‘An inconvenient truth’ kunnen noemen. Het water stijgt de branche naar de lippen. En nog hoger. Ondanks dat het ietsje beter gaat, is de verdiencapaciteit niet op orde. En is de prijs die opdrachtgevers en anderen willen betalen niet hoog, maar laag. Extreem laag tot nul, soms.
Zo zijn er opdrachtgevers die nog steeds denken dat de architect wel een ‘gratis schetsje’ kan maken. Nog los van de totale miskenning van het werkelijke architectenwerk, dit is niet hoe je als samenleving noch als individu met creatief kapitaal moet omgaan. Een wereld van grootverdieners en ‘zakkenvullers’ is deze branche allang niet meer en waarschijnlijk nooit geweest. Het werk moet gewoon op waarde worden geschat, omdat het waarde creëert. Dead simple.
Aanbesteden: geldverslindend
Een pijnlijk dossier daarbij blijft het aanbesteden. Uitgevonden om beter, transparanter en efficiënter te werken en de opdrachtgever de juiste, bij hem passende opdrachtnemer te krijgen. De facto nog te vaak een geldverslindend voorportaal van een simpele keuze voor de goedkoopste in plaats van beste oplossing. Nou kunnen we blijmoedig stellen dat overheden er langzaam beter in worden. Maar het is net als met de klimaatverandering; we moeten ons gedrag wel tijdig aanpassen om niet te verzuipen. In dit geval: in procedures, rare eisen en wensen en aanbestedingen waarvan de omvang van de opdracht in geen verhouding staat tot het soms gratis, creatief denkwerk. Dit zijn de over het algemeen grotere projecten.
Maar ook op het microniveau is het een worsteling. Een particulier die een nieuw huis wil en negen (9!) architecten uitnodigt tot het maken van een gratis schetsje. Why not? Dit is toch gezonde marktwerking? Ze hebben toch geen werk? Gebeurt echt. Architecten worden daarbij nog steeds achtervolgd door enerzijds romantische beeldvorming – lekker vrij en creatief, kunstenaar, ideale huwelijkspartner. En anderzijds cynische beeldvorming – eigenwijs, duur, egocentrisch. Het enige dat helpt is te laten zien dat het toch echt anders is. Laveren tussen de sirenen van inspiratie en creativiteit en de verraderlijke rotsen van ondernemerschap.
De structurele aanslag op de verdiencapaciteit van de branche leidt tot een braindrain, maar ook tot een (paar?) generaties jonge architecten die hun talent nooit zullen kunnen uitproberen. Zelfs voor stages is geen ruimte meer. De dijken zijn op dat front echt wel doorgebroken.
Innovatieve initiatieven
Gelukkig voelen architecten het tijdsgewricht vanuit hun aard goed aan. Het ondernemerschap is bon ton in de branche. Dat was nodig. Ze nemen in toenemende mate initiatieven die zich ook uitstrekken tot innovatief financiering aantrekken, zelf projecten ontwikkelen - met of zonder anderen – en het zelf ontwikkelen van ‘verdienmodellen’ waar de samenleving, dat is u en ik, niet meer bereid zijn te betalen. En mede daardoor, en dankzij opdrachtgevers met visie die het samen doen met architecten, blijft er veel goeds gebouwd worden. Maar voor een stevige bijdrage zullen zij in staat moeten zijn ook te investeren in de kennis en innovatie voor onze nationale opgaven. Voor niets gaat de zon op.
Gelukkig zijn er voldoende mooie resultaten waarvan ‘mens en samenleving’ tijdens de Dag van de Architectuur nog kan genieten. Van een bloeiende architectuur die dienstbaar is aan Nederland, niet op z’n smalst, maar op zijn best: slim, innovatief, pragmatisch en prettig. Dat dit Nederland ook internationaal al jaren een ‘smoel’ geeft. Heel prettig, zou dat zijn. En niet inconvenient.