Maquette van het decor door Jan Versweyveld

'The Fountainhead is een ideeënoorlog'

2 juni 2014, 11:26

Op 15 juni vindt de Nederlandse theaterpremière van The Fountainhead plaats. Toneelgroep Amsterdam brengt de beroemde roman van Ayn Rand tijdens het Holland Festival en na de zomer op de planken. Als opmaat organiseerde de toneelgroep onlangs een ‘verkenning’ van het boek met onder andere regisseur Ivo van Hove en scenograaf Jan Versweyveld. Een verslag.

Tekst Renson van Tilborg

In 1943 schreef Ayn Rand The Fountainhead (Nederlandse vertaling: De eeuwige bron) – een ideeënroman en meeslepend portret van de jonge, briljante architect Howard Roark. Roark weigert concessies aan opdrachtgevers te doen, terwijl zijn collega Peter Keating kiest voor commercieel succes en maatschappelijk aanzien.

Het verhaal is nog maar zestien pagina’s vertrokken of architectuurstudent Roark wordt ontboden bij zijn rector. Plaats van handeling: het Technologisch Instituut van Stanton. Roark wordt weggestuurd, maar de rector wil hem nog een kans geven als hij maar voor rede vatbaar wordt:

‘…je hebt een stuk of wat modernistische gebouwen gezien en die hebben je het hoofd op hol gebracht. Maar besef jij wel wat een voorbijgaande gril die zogenaamde modernistische beweging is? Je moet leren inzien – en dit wordt onderschreven door alle autoriteiten op dit gebied – dat al het fraaie in de architectuur al bereikt is. Elke stijl uit het verleden herbergt schatten in zich. We kunnen alleen kiezen uit de werken van de grote meesters’.

Waarop Roark stelt: ‘ik erf niets! Ik sta niet aan het einde, maar misschien wel aan het begin van een traditie’.

Strijd
Het lijkt al met al alsof The Fountainhead over architectuur gaat en dan met name over het architectuurdiscours in de eerste helft van de vorige eeuw. Ayn Rand ontkende dat: “Het thema van mijn roman”, zei Rand, “is de strijd tussen individualisme en collectivisme, niet in de politieke arena maar in de ziel van de mens. Mijn uitgangspunt bij het schrijven van The Fountainhead is altijd geweest om een ideale man als romanfiguur te creëren.”

Die man is dus Roark, een architect die moderne wolkenkrabbers wil bouwen en omgeven wordt door collega’s die aanhangers zijn van een meer klassieke bouwcultuur. Het is deze strijd tussen vernieuwing en traditie, tussen bezieling en compromis die Rand op een onnavolgbare manier heeft neergeschreven.

Maar The Fountainhead is ook het verslag van een strijd op leven en dood tussen twee geliefden, Roark en de beeldschone Dominique Francon; twee gelijkgestemde zielen gesteld op hun vrijheid en autonomie.

Larger than life
Regisseur Ivo van Hove las het boek en zag er een toneelstuk in. “Toen ik de roman voor het eerst las, werd ik gegrepen door de personages, stuk voor stuk mensen van vlees en bloed en tegelijkertijd larger than life. Het zijn figuren die staan voor grootse ideeën: de briljante architect Roark die zijn eigen idealen nastreeft en droomt van een nieuwe wereld, een stad van de toekomst, maar ook Peter Keating, zijn collega die schippert en zijn ontwerpen voortdurend aanpast aan de eisen van de markt.”

“De strijd tussen Roark en zijn tegenstanders is bloedstollend beschreven. The Fountainhead is voor mij een ideeënoorlog. De grote vraag die het boek stelt: Wat is schepping? Wat betekent het om iets te creëren? En wat betekent integriteit in een scheppingsproces?”

“De roman speelt zich af in het milieu van architecten in de jaren ’20 in New York waar de strijd tussen modernisme en classicisme zich voltrok, maar uiteraard is de vraag naar integriteit een vraag die ons nog steeds bezighoudt: de balans tussen het commerciële en het vernieuwende, de markt en de zuivere expressie. Rand gebruikt de wereld van de architectuur als metafoor om te spreken over kunst, engagement, individualisme en autonomie.”

Decor
Van Hove’s vaste scenograaf, Jan Versweyveld, tekende ook nu voor het decor. De Belg in Amsterdamse dienst is gefascineerd door de existentiële vraag die het boek oproept: kun je zuiver handelen als je rekening houdt met anderen?

Versweyveld gaf eerlijk toe dat hij soms ook te in zichzelf gekeerd bezig is, “terwijl een goed decor toch rekening houdt met de acteurs, de regisseur en het publiek. Samen-werking is dus cruciaal voor een scenograaf en daarmee lijkt hij op een architect. Dat gezegd hebbend: samenwerken is niet hetzelfde als compromissen sluiten. Net als Roark streef ik naar het hoogst haalbare.”

Zijn doel: de acteurs moeten in het decor kunnen wonen en er moeten transities kunnen plaatsvinden. “Ik streef naar een scenografie die niet beperkt, maar juist mogelijkheden geeft.”

Aan de hand van een maquette experimenteert Versweyveld met licht. “Licht is voor mij een bouwmateriaal waarmee ik ruimte kan scheppen. Daarom ligt dit toneelstuk me ook zo na aan het hart: op de achtergrond gaat het ook over mijn vak.”

Trefwoorden

ayn rand toneelgroep amsterdam the fountainhead

1	Wooncomplex in zilver en goud voor Rotterdamse Wilhelminapier maandag, 24 maart
2	Start verbouwing van monumentale toren aan Coolsingel Rotterdam woensdag, 26 maart
3	Bouw van Schoemaker Toren in Delft gestart maandag, 24 maart
4	Buiksloterham – stedenbouw volgens Cityplot concept krijgt vorm woensdag, 26 maart
5	De Witte Panden in Rotterdam Noord – een tweede leven voor jaren 80-architectuur maandag, 24 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

'Stedenbouwkundige opera' op Holland Festival

28 januari 2015

Toneelgroep Amsterdam speelt The Fountainhead

17 april 2014

Andere nieuwsberichten

Beschut wonen in een coulissenlandschap

Vandaag, 09:30

Net buiten een dorp in De Peel wordt een nieuw landgoed ontwikkeld, waarin besloten landschapskamers ontstaan. In een van deze landschapskamers ligt een familiehuis, ontworpen door HilberinkBosch architecten in opdracht van de familie.

Space Encounters ontwerpt ShowDepot voor collectie De.Groen aan haven in Arnhem

Gisteren, 15:43

Net voorbij het punt dat de IJssel zich afsplitst van de Rijn, ligt een lang havenbekken met daarachter Industriepark Kleefse Waard (IPKW). Aan de kade daar verrijst komend jaar een hybride van tentoonstellingsruimte en depot voor collectie De.Groen.

Strategische visie van MVRDV voor ‘kwaliteitssprong’ Roosendaal

Gisteren, 14:05

De gemeenteraad van Roosendaal heeft op 17 maart RSD40 goedgekeurd, een strategische toekomstvisie tot 2040 voor de stad, dorpen en buitengebieden van de gemeente. Dit plan is ontwikkeld door een team onder leiding van MVRDV.

Nieuwe Bibliotheek Bonaire ademt couleur locale

Gisteren, 11:28

Toegankelijk, uitnodigend en vol lokale inspiratie: de langverwachte community library van Bonaire heeft deze maand officieel de deuren geopend. Het ontwerp van het Groningse bureau includi geeft kleur en warmte aan deze huisvesting.

Wateroverlast en bodemdaling kunnen woningbouw bedreigen

Gisteren, 10:36

Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) deed onderzoek naar de gevolgen van bodemdaling en wateroverlast in gebieden waar gebouwd kan worden.

Organisaties willen sneller actie van politiek in stikstofcrisis

Gisteren, 10:02

Verschillende organisaties vinden dat het kabinet nu echt vaart moet maken met het aanpakken van de stikstofcrisis.

Kampen begint kort geding tegen Enexis om aansluiting schoolgebouw

26 maart, 10:56

De gemeente Kampen spant een kort geding aan tegen netbeheerder Enexis omdat die een nieuw duurzaam Kindcentrum niet zou kunnen aansluiten op het stroomnet.

Ballast Nedam ziet nettowinst en omzet stijgen

25 maart, 4:37

Ballast Nedam zag de nettowinst vorig jaar verdrievoudigen tot 74 miljoen euro. De omzet steeg licht tot 1,2 miljard euro.

Provincies willen drinkwaterbesparing in nieuwe huizen

25 maart, 10:02

Provincies vragen om regels die ervoor moeten zorgen dat bij de bouw en renovatie van huizen waterbesparende technieken worden toegepast.

Parijs stemt voor autovrij maken van 500 straten

24 maart, 10:30

Parijzenaars hebben er in een referendum voor gestemd om vijfhonderd straten in de stad af te sluiten voor auto’s. Slechts 4% van de stemgerechtigden bracht een stem uit.

Ga naar het nieuws-archief