Maquette van het decor door Jan Versweyveld

'The Fountainhead is een ideeënoorlog'

2 juni 2014, 11:26

Op 15 juni vindt de Nederlandse theaterpremière van The Fountainhead plaats. Toneelgroep Amsterdam brengt de beroemde roman van Ayn Rand tijdens het Holland Festival en na de zomer op de planken. Als opmaat organiseerde de toneelgroep onlangs een ‘verkenning’ van het boek met onder andere regisseur Ivo van Hove en scenograaf Jan Versweyveld. Een verslag.

Tekst Renson van Tilborg

In 1943 schreef Ayn Rand The Fountainhead (Nederlandse vertaling: De eeuwige bron) – een ideeënroman en meeslepend portret van de jonge, briljante architect Howard Roark. Roark weigert concessies aan opdrachtgevers te doen, terwijl zijn collega Peter Keating kiest voor commercieel succes en maatschappelijk aanzien.

Het verhaal is nog maar zestien pagina’s vertrokken of architectuurstudent Roark wordt ontboden bij zijn rector. Plaats van handeling: het Technologisch Instituut van Stanton. Roark wordt weggestuurd, maar de rector wil hem nog een kans geven als hij maar voor rede vatbaar wordt:

‘…je hebt een stuk of wat modernistische gebouwen gezien en die hebben je het hoofd op hol gebracht. Maar besef jij wel wat een voorbijgaande gril die zogenaamde modernistische beweging is? Je moet leren inzien – en dit wordt onderschreven door alle autoriteiten op dit gebied – dat al het fraaie in de architectuur al bereikt is. Elke stijl uit het verleden herbergt schatten in zich. We kunnen alleen kiezen uit de werken van de grote meesters’.

Waarop Roark stelt: ‘ik erf niets! Ik sta niet aan het einde, maar misschien wel aan het begin van een traditie’.

Strijd
Het lijkt al met al alsof The Fountainhead over architectuur gaat en dan met name over het architectuurdiscours in de eerste helft van de vorige eeuw. Ayn Rand ontkende dat: “Het thema van mijn roman”, zei Rand, “is de strijd tussen individualisme en collectivisme, niet in de politieke arena maar in de ziel van de mens. Mijn uitgangspunt bij het schrijven van The Fountainhead is altijd geweest om een ideale man als romanfiguur te creëren.”

Die man is dus Roark, een architect die moderne wolkenkrabbers wil bouwen en omgeven wordt door collega’s die aanhangers zijn van een meer klassieke bouwcultuur. Het is deze strijd tussen vernieuwing en traditie, tussen bezieling en compromis die Rand op een onnavolgbare manier heeft neergeschreven.

Maar The Fountainhead is ook het verslag van een strijd op leven en dood tussen twee geliefden, Roark en de beeldschone Dominique Francon; twee gelijkgestemde zielen gesteld op hun vrijheid en autonomie.

Larger than life
Regisseur Ivo van Hove las het boek en zag er een toneelstuk in. “Toen ik de roman voor het eerst las, werd ik gegrepen door de personages, stuk voor stuk mensen van vlees en bloed en tegelijkertijd larger than life. Het zijn figuren die staan voor grootse ideeën: de briljante architect Roark die zijn eigen idealen nastreeft en droomt van een nieuwe wereld, een stad van de toekomst, maar ook Peter Keating, zijn collega die schippert en zijn ontwerpen voortdurend aanpast aan de eisen van de markt.”

“De strijd tussen Roark en zijn tegenstanders is bloedstollend beschreven. The Fountainhead is voor mij een ideeënoorlog. De grote vraag die het boek stelt: Wat is schepping? Wat betekent het om iets te creëren? En wat betekent integriteit in een scheppingsproces?”

“De roman speelt zich af in het milieu van architecten in de jaren ’20 in New York waar de strijd tussen modernisme en classicisme zich voltrok, maar uiteraard is de vraag naar integriteit een vraag die ons nog steeds bezighoudt: de balans tussen het commerciële en het vernieuwende, de markt en de zuivere expressie. Rand gebruikt de wereld van de architectuur als metafoor om te spreken over kunst, engagement, individualisme en autonomie.”

Decor
Van Hove’s vaste scenograaf, Jan Versweyveld, tekende ook nu voor het decor. De Belg in Amsterdamse dienst is gefascineerd door de existentiële vraag die het boek oproept: kun je zuiver handelen als je rekening houdt met anderen?

Versweyveld gaf eerlijk toe dat hij soms ook te in zichzelf gekeerd bezig is, “terwijl een goed decor toch rekening houdt met de acteurs, de regisseur en het publiek. Samen-werking is dus cruciaal voor een scenograaf en daarmee lijkt hij op een architect. Dat gezegd hebbend: samenwerken is niet hetzelfde als compromissen sluiten. Net als Roark streef ik naar het hoogst haalbare.”

Zijn doel: de acteurs moeten in het decor kunnen wonen en er moeten transities kunnen plaatsvinden. “Ik streef naar een scenografie die niet beperkt, maar juist mogelijkheden geeft.”

Aan de hand van een maquette experimenteert Versweyveld met licht. “Licht is voor mij een bouwmateriaal waarmee ik ruimte kan scheppen. Daarom ligt dit toneelstuk me ook zo na aan het hart: op de achtergrond gaat het ook over mijn vak.”

Trefwoorden

ayn rand toneelgroep amsterdam the fountainhead

1	Eigenwijs vakantiehuis in dorp op Terschelling woensdag, 4 december
2	OMA ontwerpt woontoren The Martin in Bajeskwartier als 'Japanse puzzel' donderdag, 28 november
3	Waldorp Four wordt grootste prefab woningbouwproject van Nederland donderdag, 28 november
4	Bouw van landschappelijke woonbuurt in Nijmegen-Noord gestart donderdag, 28 november
5	Woningbouwcomplex Kop Dakpark geïnspireerd op winnend ontwerp Europan dinsdag, 3 december

Gerelateerde nieuwsberichten

'Stedenbouwkundige opera' op Holland Festival

28 januari 2015

Toneelgroep Amsterdam speelt The Fountainhead

17 april 2014

Andere nieuwsberichten

Bouw wooncomplex Nelson View in Amsterdam Zuidoost van start

3 uur geleden

Het gebouw gelegen tussen het Anton de Komplein en de wijk Vogeltjeswei in Zuidoost, bestaat uit 79 huurappartementen. Het ontwerp is gemaakt door Atelier van Berlo, dat de opdracht heeft te danken aan het winnen van de Next Step Award.

Alternatief plan voor stedelijke 'rafelrand' Baaibuurt

Vandaag, 14:26

De gemeente Amsterdam bekend gaat een buurt met 1.800 woningen ontwikkelen in Baaibuurt-West. Office Raumplan, Buro Harro en het Baaibuurt Collectief hebben een alternatief plan gemaakt dat volgens hen beter past bij deze stedelijke ‘rafelrand’.

Felixx en Witteveen+Bos presenteren Strategisch Groenplan voor Leuven

Vandaag, 13:55

Het Groenplan van Felixx en Witteveen+Bos, ontwikkeld in opdracht van Leuven, vormt een instrument om de stad in de komende jaren groener, gezonder en klimaatrobuuster te maken met nature-based solutions als uitgangspunt.

Project Spark op Smakkelaarsveld in Utrecht kan definitief starten

Vandaag, 09:20

Op het Smakkelaarsveld, direct naast Utrecht CS en Hoog Catharijne, komen twee woongebouwen met koop- en sociale huurwoningen, een kantoorgebouw, een stadspark met horeca en een haventje aan de Leidse Rijn.