Historisch hart
15 november 2016
Aan het begin van de twintigste eeuw was er een enorme behoefte aan woningen voor arbeiders. Zo ook in Eindhoven. Philips kocht daarom een stuk land naast de oorspronkelijke gloeilampenfabriek om een fabrieksdorp te bouwen. Dit fabrieksdorp was van alle gemakken voorzien, zodat het de moderne fabrieksarbeider aan niets ontbrak. Inmiddels fungeert Philipsdorp niet meer als fabrieksdorp en moet men goed kijken om nog iets terug te zien van de oorspronkelijke ontwerpen. Om de woningen in de vooroorlogse buurt in ere te herstellen, is corporatie Woonbedrijf in 2012 een grootscheepse renovatie gestart.
Philipsdorp is een van de grote wijkvernieuwingsprojecten binnen de gemeente Eindhoven”, vertelt Jorg van Waas, vastgoedontwikkelaar bij Woonbedrijf. “In eerste instantie was het idee om een groot aantal woningen te vervangen. Daar waren bewoners het helemaal niet mee eens. Daarom hebben de gemeente, bewoners en Woonbedrijf uiteindelijk samen een renovatieplan gemaakt voor de woningen.” Van Waas is blij dat de keuze op renovatie is gevallen: “Het is achteraf altijd makkelijk praten, maar ik denk dat het een goede keuze is geweest om deze woningen te behouden voor de stad Eindhoven.”
Architectenbureau BouwhulpGroep was als architect-adviseur betrokken bij de renovatie van Philipsdorp. Dit bureau is gespecialiseerd in ingrepen in de bestaande woningbouw. Architect Roel Simons licht de rol van BouwhulpGroep in het traject toe: “Wij hebben Woonbedrijf geadviseerd over de aan te pakken woningen en hoe deze eruit moeten gaan zien. Er is een historisch onderzoek naar de wijk gedaan om te kijken wat er vroeger was, welke historische elementen ondertussen zijn weggehaald en wat hiervan teruggebracht zou moeten worden. Dit is heel nauwkeurig met bewoners en Woonbedrijf besproken. Zodoende zijn we op het gebied van planontwikkeling de spin in het web geweest.”
Renovatie voor veertig jaar
Voorafgaand aan de renovatie is door Woonbedrijf en een projectgroep van bewoners een kaderdocument opgesteld met de ambities voor de wijk. “Het uitgangspunt voor de renovatie was dat de woningen nog zeker 40 jaar mee moeten gaan”, deelt Van Waas mee. “We wilden de bouwtechnische, bouwfysische en woontechnische kwaliteit verbeteren. Ook het wooncomfort en de functionaliteit van de woning moest beter”, legt Van Waas uit. Dit was een hele uitdaging. “Woningen uit begin 1900 moesten weer klaar worden gemaakt voor de komende 40 jaar. Dat is echt een flinke ingreep”, meent Simons. “Deze periode ligt tussen de boekhoudkundige termijn die we voor renovatie en nieuwbouw hanteren in”, gaat Van Waas verder. “Normaal gesproken kunnen woningen na een renovatie weer 25 tot 30 jaar mee. Deze renovatie is echter zo ingrijpend, dat de woningen de komende 40 jaar meekunnen. Zeker gezien de gewildheid van de woningen en de ligging in het centrum van Eindhoven is dit van belang”, aldus Van Waas.
Beschermd stadsgezicht
Een ander belangrijk uitgangspunt voor de renovatie was het herstel van de cultuurhistorische waarde van de wijk. Sinds 2003 geldt voor Philipsdorp een beschermd stadsgezicht. “In eerdere renovaties is niet zo secuur omgegaan met de beeldkwaliteit van deze woningen”, vertelt Van Waas. “Daarom is voor deze renovatie hiernaar uitgebreid onderzoek gedaan in samenwerking met de gemeente en bewoners. Wat weten de mensen die al bijna hun hele leven in de wijk wonen? In een uitgebreid bewonerstraject is gekeken wat belangrijke zaken waren om mee te nemen in de renovatie. Op basis hiervan is een beeldkwaliteitsplan opgesteld”, legt Van Waas uit. “Philipsdorp is natuurlijk een icoon voor de stad Eindhoven”, vindt Simons. “Het is eigenlijk een dorp in een stad. Dat dorp is nu als geheel aangepakt, dus dat staat heel mooi als traditioneel stukje in een modern Eindhoven.”
Continue afweging
Zoals Simons al aangaf is onderzocht wat oorspronkelijk de belangrijkste architectonische punten van de woningen in Philipsdorp waren. “We hebben daarbij niet gezegd: zoals het vroeger was, moet het weer worden. We hebben wel rekening gehouden met de eisen van nu”, meent Simons. “Zo waren de oude dakpannen zo slecht dat deze allemaal zijn vervangen. Om het oorspronkelijke beeld zoveel mogelijk terug te brengen, is voor het originele dakpantype gekozen. Dit was in de meeste gevallen de Tuile du Nord”, vertelt Simons. “De gevel van de woningen is enkel gereinigd en gerepareerd”, gaat Simons verder. “Het is hierbij belangrijk dat de kleur van het voegwerk heel nauwkeurig aansluit op het oorspronkelijke voegwerk, zodat het hele vlak naar elkaar toetrekt”, licht Simons toe. “Daarnaast is het natuurlijk van belang dat de nieuwe bakstenen zo goed mogelijk lijken op de originele bakstenen”, vult Van Waas aan. “Samen met de architect en leverancier is gekeken welke baksteen het beste past. Dit bleek voor ieder blok anders te zijn, dus is een zeer veelkleurige baksteensortering toegepast. Vervolgens heeft de metselaar steeds gekeken welke baksteen uit de pallet het beste bij de te repareren gevel aansloot. Dat vergt behoorlijk vakmanschap”,
erkent Van Waas.
Intensief traject
De renovatie betreft 771 woningen. Het grootste deel van deze woningen is al opgeleverd. “Begin dit jaar zijn we aan de laatste fase van 249 woningen begonnen”, vertelt Van Waas. “Deze worden in december 2017 opgeleverd. Voor de bewoners is het een heel intensief traject. Ze moeten drie maanden naar een wisselwoning. Daarna kunnen ze weer terug naar hun eigen woning, die in de tussentijd helemaal verbouwd is. Achteraf horen we gelukkig dat ze bijzonder tevreden zijn met het resultaat”, aldus Van Waas. De keuze voor renovatie in plaats van nieuwbouw heeft ten slotte nog een positief effect. “De keuze voor renovatie betekent dat bijna alle woningen ruim onder de huurtoeslaggrens worden verhuurd”, zegt Van Waas trots. “Doordat de kosten voor nieuwbouw over het algemeen hoger liggen, stijgen de huurprijzen van nieuwe woningen vaak ook. Met deze renovatie hebben we dat kunnen voorkomen. Onze primaire doelgroep kunnen wij daarom nog steeds in Philipsdorp huisvesten. Alle oorspronkelijke bewoners zijn dan ook teruggekeerd”, besluit Van Waas.
Philipsdorp, Eindhoven
Opdrachtgever:
Woonbedrijf, Eindhoven
Architect:
BouwHulpGroep, Eindhoven
Gevelbakstenen:
Rood kolengestookt vormbak Renova - Wienerberger Bemmel
Dakpannen:
Tuile du Nord 44 blauw gesmoord en natuurrood - Wienerberger Pottelberg
Oplevering:
2017