Transparant kantoorgebouw door OMA in Amsterdam-Zuid geopend

In Amsterdam-Zuid, op de plek van het behoorlijk gesloten kantoorgebouw dat Wim Quist in de jaren tachtig voor JP Morgan had ontworpen, heeft OMA nu in opdracht van de Kroonenberg Groep een nieuw en transparant bedrijfsverzamelgebouw ontworpen. Architectenweb kreeg een rondleiding door architect David Gianotten.

Het hart van Berlage’s Plan Zuid wordt gestructureerd door een groene as, de Minervalaan, die in het noorden eindigt bij de Apollolaan, die daar een plantsoen omsluit. Het coherente stadsbeeld van Plan Zuid valt hier rond het plantsoen wat uit elkaar. Aan de noordzijde ligt het door Maaskant ontworpen Hilton achter een grote parkeerplaats, de zuidzijde wordt gedomineerd door generieke kantoorgebouwen uit de jaren tachtig.

Op de zuidwestelijke hoek van het plantsoen was naar ontwerp van Wim Quist in 1986 een gebouw gerealiseerd voor JP Morgan. Naar de groene Apollolaan en het plantsoen was het gebouw zeer gesloten. Die uitstraling paste destijds bij het beveiligingsbehoefte van de bank, geeft architect David Gianotten van OMA aan; met die gesloten gevel had het gebouw wel iets van een kluis. Maar het gebouw keerde zich zo ook af van de stad.

Daarbij kwam dat het bestaande gebouw ontworpen was op een enkele huurder, terwijl de nieuwe eigenaar Kroonenberg Groep er een bedrijfsverzamelgebouw van wilde maken. En de verdiepingshoogte was naar huidige maatstaven echt te laag. OMA en haar opdrachtgever zagen daarom geen andere mogelijkheid dan het gebouw van Quist te slopen en op de bestaande kelderbak een nieuw kantoorgebouw te realiseren.

Het ontwerp van OMA volgt de envelop van het oude gebouw maar heeft een verdieping minder: geen vijf lagere kantoorverdiepingen, maar vier hogere kantoorverdiepingen plus een dakopbouw die toegang biedt tot een dakterras.

Gianotten heeft het ontwerp nog met Quist kunnen bespreken. Die vond het vanzelfsprekend jammer dat zijn ontwerp gesloopt zou worden, vertelt Gianotten, maar hij begreep ook dat het nieuwe programma om een ander gebouw vroeg en heeft het zijn zegen gegeven. Achter de bank had Quist destijds trouwens ook een strook met woningen ontworpen. Omdat die ondertussen in privé-eigendom zijn, zijn die behouden gebleven.

Tussen Berlage en Mies

In zijn ontwerp voor het nieuwe kantoorgebouw – dat nu simpelweg met zijn adres wordt aangeduid: Apollolaan 171 – wilde OMA een brug slaan tussen de geornamenteerde baksteenarchitectuur van Berlage’s Plan Zuid en het modernisme van het Hilton Hotel. Daarbij heeft het bureau een contextuele benadering gehanteerd: richting de bakstenen woningbouw ten westen en zuiden van het gebouw heeft het gebouw abstracte bakstenen gevels gekregen, richting de Apollolaan en het plantsoen heeft het gebouw glazen gevels gekregen. Aan de binnentuin, waarin uitgekeken wordt op de resterende woningbouw van Quist, zijn de gevels ook verglaasd.

Bij de gevels met een oriëntatie op het oosten en westen heeft OMA verticale vinnen toegevoegd, als passieve zonwering. De gevels op het noorden zijn juist helemaal vlak gelaten. Het verschil tussen de glazen gevels met en zonder vinnen is op de hoek richting het plantsoen, waar ook de hoofdentree zit, uitgewerkt tot een waar spektakelstuk. De getrapte en gepixelde vorm van het gebouw resulteert hier in een speelse afwisseling van vlakke en geribbelde gevelvlakken. Het is een kunstwerk op zich. Let daarbij op het hoekdetail, waarin het glas van de vlakke gevelvlakken over de laatste vin van het geribbelde gevelvlak heen valt.

De getrapte en gepixelde vorm van het gebouw op de hoek is een gevolg van de vorm van de kavel, die daar afgeschuind is. Maar OMA wilde de schaal van het gebouw hier rond de entree ook verkleinen. Op het maaiveld is het gebouw daarbij ook iets teruggelegd van de straat om de entree tot het gebouw meer ruimte te geven. In het groen dat hier rond het gebouw is gerealiseerd, is een uitvergrote buste van Berlage van kunstenaar Xavier Veilhans opgenomen. “Op deze manier wilden we ook wat aan de buurt geven”, verklaart Lesley Bamberger, directeur en eigenaar van de Kroonenberg Groep.

Aan deze kant van het gebouw domineren koperkleuren en groenkleuren. Dat is een antwoord op het uitbundige groen van de Apollolaan. Maar op die manier ontstond ook een coherent geheel met de bakstenen gevels aan de andere zijden, legt Gianotten uit. Het groene marmer rond de entree loopt door in de twee kernen van het gebouw. Als je goed kijkt zie je dat het marmer van de entree in een L-vorm achter de glazen gevels op de hoek omhoog loopt over de grootste kern van het gebouw.

De glazen gevels met vinnen in combinatie met de toepassing van groen marmer kan een verwijzing genoemd worden naar het werk van Mies van der Rohe. Binnen het oeuvre van OMA zijn wel meer van dergelijke verwijzingen naar Mies te vinden. Het is een architectuur die goed past bij een hoogwaardige en representatieve kantooromgeving, en die zich goed verhoudt tot de baksteenarchitectuur van Plan Zuid. Maar echt een verbinding met het toch meer Corbusiaanse modernisme van het Hilton ontstaat zo niet. Voor het stadsbeeld is het daarom te hopen dat de sleetse, aangrenzende kantoorgebouwen deze Miesiaanse toonzetting zullen overnemen. Aan de Apollolaan is het gebouw nu toch een uitzondering.

Richting de woonbebouwing op het westen en zuiden zijn de gevels van het gebouw uitgevoerd in abstract metselwerk. De driedimensionale structuur ervan is een verwijzing naar het ornamentele metselwerk in de bebouwing in de buurt. De kleine handvormbakstenen zijn geproduceerd in Nederland, vertelt Gianotten. Net als Berlage vaak deed zijn ook hier drie tinten bakstenen door elkaar gebruikt. Om het patroon precies zo random te krijgen als hij wilde, heeft Gianotten alle baksteentjes op de bouwplaats zelf in kaders geplaatst, waarop ze precies zo zijn gemetseld.

Omdat de woonbebouwing aan de zuidkant wat lager is, heeft OMA het gebouw aan deze zijde een getrapte vorm gegeven, waardoor de schaal van het gebouw verkleind wordt. Het aardige van die getrapte vorm is dat de verschillende verdiepingen zo ook leesbaar worden en dat er groendaken gemaakt konden worden, vertelt Gianotten. Onder het mossedum van de groendaken is ruimte gemaakt voor waterretentie.

Lichte stalen constructie

Van het gebouw van Quist is de betonnen kelderbak behouden gebleven. Dat scheelde aanzienlijk in de bouwtijd en overlast voor de buurt. Tijdens de bouw is de kelderbak verzwaard om te voorkomen dat deze omhoog zou komen. Vanwege de beperkte draagkracht van de kelderbak, en de fundering daaronder, is ervoor gekozen om het nieuwe gebouw een lichte, stalen draagconstructie te geven. De meeste kolommen hiervan landen op de bestaande paddenstoelkolommen in de kelderbak of op de randen van de kelderbak landen. Bij drie kolommen lukte dat niet, die ‘prikken’ door de kelderbak heen en hebben een eigen fundering gekregen.

Het voordeel van een stalen draagconstructie is dat je relatief weinig kolommen nodig hebt, vertelt Gianotten. De kantoorverdiepingen konden daarom nagenoeg kolomvrij blijven. Sowieso wilde de Kroonenberg Groep een zo flexibel mogelijk interieur realiseren. Om gebruikers daarbij zoveel mogelijk te ontzorgen is een plafondsysteem gemaakt dat al helemaal voorbereid is op de plaatsing van tussenwanden. Gianotten omschrijft het als een bandraster waarbij in kleinere eenheden lucht wordt ingeblazen en iets verder alweer wordt afgezogen, met een lage luchtsnelheid. Bij plaatsing van tussenwanden hoeft daardoor niets meer aangepast te worden aan het plafond of de installaties.

De kantoorverdiepingen worden ontsloten door een grotere en kleinere kern. Bijzonder in die kernen is dat de trappenhuizen bijzonder riant zijn uitgevoerd. Vanaf de entreehal is het eerste dat je ziet de brede stalen trap van de grotere kern. Je hoeft er geen deur voor door. Een grote uitnodiging om de trap te nemen. De trap van de kleinere kern ligt iets verderop.

Voor een continue kwaliteitsbeleving loopt de terrazzovloer van de entreehal in de liften en over de trappen. Het is een terrazzovloer uit gerecyclede materialen, licht Gianotten toe. Dat zie je er niet aan af.

Gezocht naar een warme uitstraling

Ondanks dat het nieuwe gebouw een verdieping minder heeft ten opzichte van het oude gebouw, is het qua bruto vierkante meters even groot, vertelt Gianotten. De bruto-netto verhouding is veel beter geworden, benadrukt hij. Zo is de geometrie van het gebouw sterk vereenvoudigd en was er met de stalen draagconstructie veel minder ruimte nodig voor de constructie. Hier en daar is het gebouw ook dieper geworden.

Het felroze neonkunstwerk van Tracey Emin, dat de gevel van het gebouw van JP Morgan sierde, en dat gewaardeerd werd door de buurt, is in het nieuwe gebouw teruggebracht bij de hellingbaan van de parkeergarage. Vanaf de straat is, door de glazen gevel, zo opnieuw te lezen: ‘The more of you, the more I love you’.

Gianotten merkt ten slotte op dat kantoren vaak zo’n kil ontwerp hebben, met veel blauw, wit en grijs. Hier wilde hij echt laten zien dat het ook anders kan, dat een kantoor ook een uitnodigende en warme uitstraling kan hebben. Dat is zeker gelukt.

Het 6.000 vierkante meter grote kantoorgebouw is gerealiseerd door JP van Eesteren, het projectmanagement was in handen van vb&t projectmanagement. Cie. Assist was verantwoordelijk voor het technisch en uitvoerend ontwerp, in nauwe samenwerking met OMA. Het ontwerpteam van OMA stond onder leiding van David Gianotten en projectarchitecten Vincent Kersten en Michael den Otter.

Nog aardig om te weten is dat OMA in 1985 ook meedong om het ontwerp te maken voor JP Morgan, maar dat het bureau toen verloor van Quist. Op de website van OMA is dat ontwerp terug te vinden: https://www.oma.com/projects/morgan-bank