Jaaroverzicht 2022: maakbedrijven terug in de stad

Jaaroverzicht 2022: makers terug in de stad

In plaats van maakbedrijven te zien vertrekken, kiezen steeds meer steden ervoor om bij de verdichting van gebieden te zoeken naar een menging van werken en wonen. Op die manier blijft de bedrijvigheid en werkgelegenheid in de steden veelzijdig.

Een van de gebieden waarin die menging van werken en wonen gestalte moet krijgen is M4H in Rotterdam. Terwijl de gemeente en het havenbedrijf hun plannen nog aan het afronden zijn, is voor een kavel in het noordwesten van het gebied al een eerste voorstel gelanceerd: een stapeling van ruimtes voor makers en sociale woningbouw.

Op de plek waar het om gaat, op de grens met Schiedam, hebben verschillende makers zich gevestigd in de oude gebouwen en loodsen die daar nu staan. Op verzoek van die makers heeft MONK architecten samen met ECHO Urban Design, ERA Contour en Fullhouse Vastgoed een voorstel ontwikkeld waarin die makers gezelschap krijgen van meer makers en onderdeel worden van een grootstedelijk bouwblok.

Bovenop de laag met ruimtes voor maakbedrijven is sociale woningbouw ontworpen. Deze is aan de noordzijde tot elf lagen hoog en aan de zuidzijde tot zeven lagen hoog. Zo valt voldoende daglicht het blok binnen. Om er een dynamisch stuk stad van te maken heeft MONK architecten een driedimensionaal netwerk van straten, pleintjes en trappen ontworpen dat de ruimtes voor de makers en de woningen erboven op allerlei manieren met elkaar verknoopt.

Rond de vraag hoe werken en wonen succesvol gecombineerd vond op 26 september een symposium plaats dat Architectenweb had georganiseerd in samenwerking met de supervisoren van Schieoevers Noord in Delft (Albert Herder, Hilde Blank en Floris van der Zee) en Pakhuis de Zwijger. Uit die middag zijn tien principes gedestilleerd waarmee maakbedrijven een volwaardige plek kunnen krijgen naast het wonen. Want die combinatie kent nogal wat uitdagingen.

Hoe voorkom je overlast? Onder andere goed isoleren en heldere afspraken met elkaar maken. Hoe zorg je dat de bedrijfsruimtes betaalbaar blijven voor makers? Via hun grondbeleid en bestemmingsplan kunnen gemeenten daarin sturen. Hetzelfde geldt voor de borging dat er echt makers blijven zitten. Dat kan met regels afgedwongen worden. Maar tegelijkertijd ook aangejaagd worden door het beheer van de bedrijfsruimtes in een aparte vereniging of coöperatie onder te brengen.

Bij het mengen van werken en wonen wordt ook al snel gedacht aan stapeling. In een hoge plint wordt dan ruimte gemaakt voor de maakbedrijven, de woningen liggen aan een verhoogd dek erboven. In de kanaalzone van Brussel worden momenteel verschillende voorbeelden hiervan gerealiseerd en in het Hamerkwartier in Amsterdam wordt hier ook op ingezet. Het is echter maar één van de mogelijkheden, benadrukten verschillende sprekers op het symposium. Er kan ook gemengd worden door ruimtes voor maakbedrijven af te wisselen met woningbouw, het dus naast elkaar te plaatsen.

Uiteindelijk lijkt het van belang om in iedere stad een palet aan vestigingsmilieus aan te bieden; dat makers de keuze hebben. In M4H wordt daarom op verschillende manieren gemengd, zowel bovenop elkaar als naast elkaar, en zijn zelfs plekken waar enkel bedrijven zich kunnen vestigen. Voor bedrijven die echt op zichzelf wil kunnen ondernemen is dus ook ruimte gemaakt in dat gebied.

In iedere grote stad zijn ondertussen gebieden te vinden waarvoor de ambitie is uitgesproken om ruimte voor maakpartijen te mengen met wonen. Het gaat om gebieden als het Hamerkwartier in Amsterdam, M4H in Rotterdam, de Binckhorst in Den Haag, de Merwedekanaalzone in Utrecht, het Campinaterrein in Eindhoven en Schieoevers Noord in Delft en het Hembrugterrein in Zaandam.

Interessant om te zien is dat in sommige gebieden – zoals Schieoevers Noord, M4H en het Hembrugterrein – ingezet wordt op menging naast elkaar. Terwijl in andere gebieden – zoals de Binckhorst, de Merwedekanaalzone, het Campinaterrein en het Hamerkwartier (waar het Drakaterrein onderdeel van is) – vooral wordt ingezet op menging bovenop elkaar.

In de Architectenweb Podcast gaf architect Casper Schuuring van MONK architecten aan dat het wonen en werken tussen ruimtes voor andere maakpartijen hem heel aantrekkelijk lijkt. Het kan een heel interessante en levendige buurt opleveren. Met een dynamiek die momenteel eigenlijk alleen nog in sommige oude binnensteden te vinden is.

Onderdeel van de charme van zo’n buurt is dat je een blik achter de schermen gegund wordt. Architect Violette Schönberger had die sensatie bij een bezoek aan de door Snohetta ontworpen opera in Oslo en verwoordde die zo in een column: “Voorbij de entree, langs de zijkant van het gebouw, wachtte een verrassing: een enorm kledingatelier. Grote ramen bieden zicht op een gigantische werkruimte, gevuld met paspoppen, pruiken, naaitafels, scharen en machines. Backstage! Hier wordt overdag gemaakt wat de bezoeker ’s avonds op het podium te zien krijgt. Opera is niet alleen champagne, de hoge C en podiumperfectie, maar ook noeste arbeid en techniek. Weinig theaters laten het maakproces zo expliciet zien in hun gebouw.” [...] “Backstage wordt frontstage, binnen wordt buiten, de achterkant zelf wordt een spektakel.”

Bij de podiumkunsten is dit een groeiend thema. In Amare in Den Haag, ontworpen door NOAHH in samenwerking met NL Architects en Jo Coenen & Co, zijn rond de grote zalen overal plekken te vinden waar opgetreden kan worden: in de foyers, bij de trappen richting de garderobe, maar ook in de grote en kleine repetitiezalen. Het gebouw is daarop ontworpen.

Voor andere sectoren, zoals maakbedrijven, kan dit ook een interessante strategie zijn. Laat maar zien wat je maakt en hoe je dat doet. Laat maar zien hoe leuk het is. Open je deuren en laat anderen meedenken. Met elkaar kom je tot nieuwe ideeën. En laat zo ook de waardering voor het werken met je handen in de maatschappij weer groeien. Met de opkomst van robotica krijgt het maken ook weer een heel nieuwe betekenis.

Langs de A2 bij Eindhoven verrijst een 17 ha grote ‘fabriek van de toekomst’, een plek waar bedrijven in den hightech maakindustrie samenkomen, voorzieningen met elkaar delen, en van elkaar leren. Het modulaire gebouw is in opdracht van SDK Vastgoed ontworpen door Barcode Architects en Van Aken Concepts, Architecture & Engineering. Het landschapsontwerp is van de hand van Felixx. Met grote vensters opent het gebouwencomplex zich naar de stad.

De ‘fabriek van de toekomst’, of Brainport Industries Campus (BIC) zoals het officieel heet, klinkt als een boeiende plek die een beeld geeft van waar een deel van de maakbedrijven naartoe bewegen. Maar was het niet nog interessanter geweest wanneer dit complex onderdeel was geweest van een stedelijke setting, met wonen eromheen of zelfs er overheen. En was een combinatie met een onderwijsinstelling niet ook interessant geweest?