Wouter Vanstiphout en Michelle Provoost (links) en WLDRF (rechts) met 75B op de achtergrond

Kristian Koreman en Elma van Boxel bevraagd door de moderator van de avond

Floris Alkemade

Overhandiging van sympolische eerste exemplaar

Boekpresentatie in poppodium Annabel

Het boek

Schieblock en zijn omgeving

Rede van Floris Alkemade bij presentatie boek ZUS over Schieblock

7 februari 2019, 10:19

Normaal gesproken wordt er bij een boekpresentatie gereflecteerd op de inhoud van het boek. Maar zoals ZUS zijn eigen rol steeds opnieuw uitvindt, zo vond het bureau vorige week ook de ‘boekpresentatie’ opnieuw uit, door er zelf eigenlijk weinig over het boek te zeggen, maar er vooral nog wat aan toe te voegen, in de vorm van muziek, grafisch ontwerp en een rede door rijksbouwmeester Floris Alkemade.

Het boek, dat ‘City of Permanent Temporality’ getiteld is, verhaalt in tekst en beeld over de inmiddels achttienjarige betrokkenheid van ZUS bij het Schieblock in Rotterdam. ZUS blies het verloederde bouwblok nieuw leven in en verbond het via de Super Zebra en de Luchtsingel letterlijk met de omliggende gebieden. Nu de crisis in de bouw achter ons ligt, wordt het Schieblock opnieuw met sloop bedreigt, wat betekent dat dit boek geen moment te vroeg komt. In het boek zitten lessen voor iedereen.

Zelf heeft ZUS trouwens ook al een idee over hoe de gewenste verdichting in het Schieblock vorm zou kunnen krijgen, zonder de bestaande gebouwen te slopen. Een strook met cultureel programma langs het spoor, één nieuwe lagere toren en één echt hoge toren zijn voldoende. Achterin het boek licht het bureau dit plan toe, op de boekpresentatie was de enorme maquette ervan te zien.

Het door nai010 uitgegeven boek werd vorige week vanzelfsprekend in het Schieblock gepresenteerd, in poppodium Annabel. De avond leek echter weinig op wat je van een boekpresentatie zou verwachten. De verschillende auteurs, waaronder ZUS zelf, kwamen maar kort aan het woord. De meeste aandacht ging naar een wervelend optreden door de band WLDRF, die improviserend de verschillende hoofdstukken in het boek muzikaal verbeeldde, terwijl op de achtergrond vormgever 75B live ‘special editions’ maakte van het door hun vormgegeven boek.

Het laatste woord was aan rijksbouwmeester Floris Alkemade, voordat hij het symbolische eerste exemplaar van het boek in ontvangst nam. In zijn rede voegde hij ook weer echt wat toe aan het boek en het proces dat ZUS in het Schieblock heeft doorlopen. Omdat het zo raak was wat Alkemade erover zei, publiceren we zijn rede hier integraal. Als een soort online addendum op het boek.

ZUS is niet van deze tijd. Hun achttien jaar in het Schieblok toont een eenheid van tijd en plaats die eerder middeleeuws aandoet, waarbij de rol van bedenker, uitvoerder en gebruiker nog samenvalt. Een vorm van betrokkenheid als anachronisme met een verrassende kracht.

Hoewel ze vanuit een gespiegeld universum werken, liggen OMA en ZUS dicht bij elkaar. De omgeving van het Schieblok van voor 2008 ken ik dan ook goed. Jarenlang doorkruiste ik het gebied tussen Centraal Station en de Heer Bokelweg, op weg naar ons bureau. Een desolaat niemandsland waar ieder gebouw vanuit een strijdige en ook nooit gerealiseerde stedenbouwkundige visie ontstaan leek te zijn. De open gebieden tussen de gebouwen afgeschermd met stemmige bordjes: ‘Niet betreden, vervuilde grond.’ Een omgeving die nooit naliet op het gemoed in te werken; serieel autisme als couleur locale.

Een omgeving zo onbarmhartig dat het eigenlijk alleen gebruikers aantrok die in staat waren de werkelijkheid te ontkennen. De Hollywood Music Hall, met de belofte van een heel andere wereld, de liefdespaartjes ontsnapt aan de stad, junkies wachtend op de methadonbus, allemaal gebruikers op zoek naar een roes los van de wereld. In hun midden streek vanuit het grote niets ZUS neer; de volgende in een reeks gebruikers die de werkelijkheid zouden tarten.

Een gebied dat zich zo nadrukkelijk buiten de bestaande orde bevindt, vraagt ook om een benadering buiten de bestaande systemen. ZUS leest schoonheid en kwaliteit in de onvoltooid verleden tijd. Onvolkomen gebouwen als een te bewerken massa, de verschillende ritmes van het gebruik als orkestratie. In een context waar gevestigde partijen in het moeras van onzekerheid wegzinken, ontwierp ZUS doelgericht een structuur waarbij juist het gebrek aan vaste grond als voorwaarde genomen wordt. Duurzaamheid zoekend in het krachtenspel van het wisselend gebruik, het niet-gebouwd programma als motor. De pijlen niet gericht op de bestemming maar op de verbinding. Het meest desolate stuk stad overtuigend neergezet als stromende rivier.

Hun werkmethode lijkt onbevangen en onschuldig, maar dat opgeroepen beeld is een afleidingsmanoeuvre. Het werkelijke gezicht is dat van een guerrillastrijder die met minimale middelen grote systemen omver wil werpen.

In hun handen werd het Schieblok onderwerp van een stapsgewijze transformatie. Met de realisatie van de Luchtsingel, werd de effectiviteit van het tactisch vernuft zichtbaar. Bluf, inzicht en geluk combinerend, bleek ZUS in staat zich aan eigen haren uit het Schiemoeras op te kunnen tillen.

De realisatie van de Luchtsingel veranderde niet alleen Rotterdam, het veranderde ook ZUS. Een revolutie eet zijn eigen kinderen. Tegen wil en dank werd het succes van de Luchtsingel een stimulans voor de gentrificatie waar het juist een alternatief voor wilde bieden. Het Schieblok en omgeving, voortdurend tegelijkertijd Triple A en achterbuurt, is echter rolvast en maakt geheel in stijl geen onderscheid tussen ideële en commerciële motieven: het soortelijk gewicht van dromen en miljoeneninvesteringen is hier gelijk, ze verdampen in hetzelfde tempo en met hetzelfde gemak.

ZUS heeft nu een beslissende fase in hun bestaan bereikt, het bureau is gegroeid, net als het aantal opdrachtgevers en projecten. Het buitenbeentje van weleer is met achttien jaar volwassen geworden en wordt omarmd door gevestigde partijen. Een gevaarlijk moment. Is deze acceptatie een stimulans of een vorm van regressieve tolerantie waarin uiteindelijk ieder ideaal gesmoord wordt? Een route naar verbeeldingskracht of naar methadon?

ZUS, inmiddels geheel bij de tijd, positioneert zich: Talk the talk, walk the walk. Niet te verlegen voor een torenvoorstel waar wellicht verdampte miljoenen weer in kunnen condenseren. Faustiaans pact of geraffineerde list? Totem of beweging, zoals de alvast gerealiseerde liftdeur lijkt te suggereren.

Voor mijn gevoel staat ZUS nu op een tweesprong: zich verder assimileren om zo de systemen van binnenuit te veranderen, of verder trekkend op de onmetelijke jachtvelden die zich buiten de gevestigde orde bevinden. Beide wegen beloven veel goeds, al leiden ze naar een heel andere bestemming.

In het nu geschreven boek lees ik, net als bij ZUS zelf, meerdere lagen. Het is enerzijds een handleiding: hoe te ontsnappen aan een te beperkende werkelijkheid. Het verslag leest als een avonturenroman. Maar de andere verhaallijn verwijst denk ik naar de essentie: alles is liefde, met de Luchtsingel zelf als metafoor voor een liefdesrelatie: van droom naar daad naar de barsten in de verf en weer verder. Spannend van begin tot open eind.

Waar het uiteindelijk toe leiden zal? ZUS mag het weten.

—Floris Alkemade

Het boek ‘City of Permanent Temporality’ is te koop voor €39,95 bij de bekende online en offline boekhandels.

In Pakhuis de Zwijger vindt komende vrijdag, 8 februari 2019, er aan de hand van het boek ook een debatavond plaats waarin de geleerde lessen in Rotterdam geconfronteerd worden met de aanpak van ‘rafelranden’ in Amsterdam.

Trefwoorden

rotterdam floris alkemade zus schieblock luchtsingel city of permanent temporality nai010 uitgevers boek

1	Eigenwijs vakantiehuis in dorp op Terschelling woensdag, 4 december
2	OMA ontwerpt woontoren The Martin in Bajeskwartier als 'Japanse puzzel' donderdag, 28 november
3	Waldorp Four wordt grootste prefab woningbouwproject van Nederland donderdag, 28 november
4	Bouw van landschappelijke woonbuurt in Nijmegen-Noord gestart donderdag, 28 november
5	Woningbouwcomplex Kop Dakpark geïnspireerd op winnend ontwerp Europan dinsdag, 3 december

Gerelateerde nieuwsberichten

Nieuwe plannen Schiekadeblok gepresenteerd

5 december 2018

Rotterdam is volledig eigenaar Schiekadeblok

7 september 2015

ZUS – genomineerd voor prijs Architect van het Jaar 2019

7 oktober 2019

Luchtsingel beleeft officiële opening

18 juni 2015

Heringerichte Delftsehof bij het Schieblock officieel geopend

2 april

ZUS over sloop Luchtsingel: ‘Dit noemen we sociaalkapitaalvernietiging’

22 oktober

Spoorgedeelte Luchtsingel overbrugd

4 november 2013

Parkeerterrein bij Schieblock wordt groene ontmoetingsruimte

16 februari

Rotterdamse Luchtsingel goeddeels afgebroken om houtrot

18 oktober

Tweede deel Luchtsingel geplaatst

4 juli 2012

Luchtsingel winnaar Stadsinitiatief Rotterdam

13 maart 2012

Redactie Architectenweb op locatie tijdens IABR

11 april 2012

IABR: Test Site Rotterdam

19 april 2012

Expo en debat met Rem Koolhaas in Schieblock

13 november 2012

ZUS: afdwingen dat er iets gebeurt in de stad

9 februari 2012

Tender 140 meter hoge toren naast station Rotterdam gestart

20 februari 2019

ZUS

2 september 2019

Studiedagen over strategieën voor succesvolle projecten

17 september 2019

Schiekadeblok herontwikkeld met twee torens en 680 woningen

29 mei 2020

Première documentaire De Rijksbouwmeester tijdens TIAFF 2020

1 september 2020

Floris Alkemade blijft tot 1 september 2021 Rijksbouwmeester

17 september 2020

Een machine in het landschap

4 februari 2022

Gemeenteraad Rotterdam akkoord met bestemmingsplan Schiekadeblok

25 oktober 2022

Floris Alkemade ontvangt Grote Maaskantprijs in stadhuis Rotterdam

3 november 2022

Toon alles

Gerelateerde video's

ZUS

Nominatie voor de prijs voor Architect van het Jaar 2019

Andere nieuwsberichten

Bouw wooncomplex Nelson View in Amsterdam Zuidoost van start

Gisteren, 16:47

Het gebouw gelegen tussen het Anton de Komplein en de wijk Vogeltjeswei in Zuidoost, bestaat uit 79 huurappartementen. Het ontwerp is gemaakt door Atelier van Berlo, dat de opdracht heeft te danken aan het winnen van de Next Step Award.

Alternatief plan voor stedelijke 'rafelrand' Baaibuurt

Gisteren, 14:26

De gemeente Amsterdam bekend gaat een buurt met 1.800 woningen ontwikkelen in Baaibuurt-West. Office Raumplan, Buro Harro en het Baaibuurt Collectief hebben een alternatief plan gemaakt dat volgens hen beter past bij deze stedelijke ‘rafelrand’.

Felixx en Witteveen+Bos presenteren Strategisch Groenplan voor Leuven

Gisteren, 13:55

Het Groenplan van Felixx en Witteveen+Bos, ontwikkeld in opdracht van Leuven, vormt een instrument om de stad in de komende jaren groener, gezonder en klimaatrobuuster te maken met nature-based solutions als uitgangspunt.

Project Spark op Smakkelaarsveld in Utrecht kan definitief starten

Gisteren, 09:20

Op het Smakkelaarsveld, direct naast Utrecht CS en Hoog Catharijne, komen twee woongebouwen met koop- en sociale huurwoningen, een kantoorgebouw, een stadspark met horeca en een haventje aan de Leidse Rijn.