Een monument voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie

15 december 2021, 13:52

Op een talud tussen de A12 en de Laagravense Plassen bij Houten is een imposant kunstwerk verrezen. Het ontwerp van Gijs Van Vaerenbergh verbeeldt een sluis en vormt een monument voor de waterbouw van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat uit een stelsel van sluizen, dijken, kanalen, gemalen, forten, kazematten en andere werken, dat Nederland moest beschermen tegen vijanden, in de eerste plaats door stukken land onder water te zetten. Een dergelijk uitgebreid systeem aan waterwerken, dat bovendien goed bewaard is gebleven, bestaat nergens anders ter wereld.

Het is dit jaar op de lijst van het Unesco Wereldwerfgoed geplaatst. Dat was voor de provincie Utrecht aanleiding om een wedstrijd uit te schrijven voor een kunstwerk ter ere van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het architecten- en kunstenaarsduo Gijs Van Vaerenbergh won de competitie.

Cruciale sluis
De forten zijn weliswaar de meest zichtbare onderdelen van de waterlinie, maar de werking van het verdedigingssysteem was sterk afhankelijk van de samenhang tussen alle onderdelen binnen het geheel. Een sluis of een dijkje kon een cruciale schakel vormen in de exacte regulering van het inundatiepeil.

Gijs Van Vaerenbergh koos ervoor om de vorm van een sluis, als belangrijk onderdeel van het in het landschap verborgen verdedigingssysteem, te verbeelden. Door deze vorm op het talud naast de snelweg te plaatsen, krijgt het een prominente plaats in het landschap, leggen de twee uit.

Meerduidig beeld
Het architecten- en kunstenaarsduo streeft naar herkenbaarheid door te refereren aan vertrouwde architectuur en traditionele bouwelementen, die deel uitmaken van het collectieve geheugen. Gijs Van Vaerenbergh presenteert de sluis in zijn essentiële vorm, met drie boogvormige openingen dwars op de kijkrichting.

Daardoor, in combinatie met de grootte, ontstaat ook de associatie met een (toegangspoort). Doordat de sculptuur bovendien op een talud is geplaatst, doet het beeld tevens denken aan een triomfboog. Het spelen met de herkenbaarheid van deze verschillende gedaantes geeft het werk een meerduidige betekenis, legt Gijs Van Vaerenbergh uit.

Veranderlijk
Het kunstwerk bestaat uit een stapeling van honderden stalen buizen met verschillende lengtes. Van veraf overheerst het beeld van de sluis, van dichtbij domineren het ritme en de compositie van de buizen.

De stapeling van buizen is haaks op het talud, het wandelpad en de snelweg geplaatst. Daardoor oogt het beeld over het algemeen massief, behalve wanneer we het Waterlinie Monument passeren. Dan kijken we door de bogen van de open bogen, maar ook de open buizen.

“Het beeld lost even op, het kunstwerk is gedeeltelijk transparant”, legt Gijs Van Vaerenbergh uit. “Dat levert een bijzonder moment van verwondering op en een nieuwe beleving van ruimtelijkheid.”
Het Waterlinie Monument laat ons niet alleen verborgen elementen in het landschap zien, maar ook het landschap zelf.

Nieuwe Hollandse Waterlinie
De Nieuwe Hollandse Waterlinie is 85 kilometer lang en strekt zich uit van Muiden tot aan de Biesbosch. De verdedigingslinie is 3 tot 5 kilometer breed. De eerste schetsen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie dateren van eind 18e eeuw. In 1815 is de uitvoering van de plannen gestart.

Het gehele complex van sluizen, dijken, forten en andere werken volgens de oorspronkelijke plannen is omstreeks 1870 voltooid. In de jaren daarna zijn, mede vanwege militaire ontwikkelingen, met name forten steeds aangepast. De linie is in gebruik gebleven tot 1945.

Trefwoorden

sculptuur gijs van vaerenbergh utrecht nieuwe hollandse waterlinie kunstwerk monument sluis houten

1	MVRDV en Zecc Architecten transformeren Heerlense kerk tot stadsbad donderdag, 17 april
2	Bestemmingsplan Rijnhaven Rotterdam definitief donderdag, 17 april
3	Circulair Nederlands paviljoen voor Expo 2025 Osaka geopend dinsdag, 22 april
4	Toch nog een goed idee voor Mona Keijzer dinsdag, 22 april
5	Verbijzonderde kopgevels geven woongebouw in Hilversum gezicht dinsdag, 22 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Lichtkunstwerk slaat symbolische brug bij Fort van Hoofddorp

18 juli 2024

Crowdfunding moet reconstructie van grote glas-in-betonwand in Leiden mogelijk maken

27 februari

Nieuwe Hollandse Waterlinie en Drentse Kolonieën toegevoegd aan werelderfgoedlijst

26 juli 2021

Fort bij Vechten is hoogtepunt van Waterlinie

12 oktober 2015

Een Collonade, een paviljoen en een donker woud

14 juli 2021

Minimalistische ingreep met symbolische lading

16 maart 2021

Ruimtelijk werk van Gijs Van Vaerenbergh als vervreemdende ingreep

13 juli 2020

Visuele en symbolische verbinding in de polders van Kruibeke

25 september 2019

Een paviljoen van Gijs Van Vaerenbergh dat werkt als kijkmachine

15 november 2018

Gijs Van Vaerenbergh wint prijsvraag park Huis Doorn

10 oktober 2018

Vervreemdend doolhof van Gijs Van Vaerenbergh

14 juli 2015

Leuvens duo ontwerpt ‘poort’ voor Utrecht

23 mei 2013

Doorkijkkerk voor landschap Borgloon

9 september 2011

Gijs Van Vaerenbergh ontwerpt Dwaaltuin voor KU Leuven

31 oktober 2022

Gijs Van Vaerenbergh reageert met installaties op werk M.C. Escher in expositie

20 februari 2023

Toon alles

Gerelateerde evenementen

28 oktober — 2 december 2018

Expositie Gijs Van Vaerenbergh bij Galerie Valerie Traan

Galerie Valerie Traan, Reyndersstraat 12, 2000 Antwerpen (België)

Andere nieuwsberichten

Concept PanoramaPark is winnaar van de prijsvraag Tweede Groene Ring Leiden

Gisteren, 15:40

In het plan van Polyfern landscape architects, samen met Bureau Brick, InnoBeweegLab en Allard van Leerdam, meandert een ruim 15 kilometer lange groene ruimte door de stad en verbindt (bestaande) plekken en landschappen met elkaar.

Team Provast wint tender Amsterdam Muyskenkwartier met woonproject Hoeksteen

Gisteren, 13:59

Het winnende voorstel ‘Hoeksteen’, ontworpen door Studioninedots en ZUS, voorziet in 210 woningen in het huur- en koopsegment en wordt gerealiseerd met een houten kolomconstructie.

VenhoevenCS ontwerpt zwembad met houten draagconstructie dat zich letterlijk opent naar park

Gisteren, 12:30

In de zomer kunnen de glazen puien van Zwembad de Watergeus in Zoetermeer opengeschoven worden, zodat binnen en buiten letterlijk in elkaar overgaan, en de ligweide van het omliggende park direct bereikbaar is.

Circulair Nederlands paviljoen voor Expo 2025 Osaka geopend

22 april, 2:40

Minister-president Dick Schoof opent vandaag officieel het Nederlands paviljoen op Expo 2025 Osaka in Japan. Het is volledig volgens circulaire principes ontworpen en gebouwd door een Nederlands-Japans consortium met onder meer architectenbureau RAU.