Ketelhuisje, Nagele, 1994, Frans Bolink en Gerard Koopman. Op de omslag van ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Poorten van Noord, Amsterdam, 2017, van Margit Lukács en Persijn Broersen. In ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Pioniershuisje, Rotterdam, 1999, John Körmeling en Benthem Crouwel. In ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Landschap van Herinneringen, Folly Art Norg 2019, Erik Geerts. In ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Domicilie, Amsterdam, 1988, Wouter de Baat en Dick Simonis. In ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Kasteeltorens, Follybos Aalten. In: ‘Voor de gek! Follies in Nederland’

Boek: Voor de gek! Follies in Nederland

24 juni 2021, 13:05

Edith Gerritsma en Andrea Hijmans raakten gefascineerd door vreemde en schijnbaar nutteloze bouwwerken in het landschap. Ze trokken door Nederland om meer dan 150 voorbeelden fraai vast te leggen op foto, te spreken met kenners en makers, en verhalen over follies te noteren.

Automobilisten op de Hasseltrotonde in Tilburg kunnen – als het meezit – een doorzonwoninkje naast zich zien meeschuiven met de auto. Het huis, dat van tijd tot tijd rondjes draait op het centrale grasveld van de rotonde, is bedacht door John Körmeling; ik heb het altijd gezien als beeldende kunst. Maar dat is het niet alleen, blijkt nu ik het boek ‘Voor de gek!’ in handen heb; het werk is ook een folly.

Een folly is ‘a building of strange or fanciful shape, that has no particular purpose, especially as built only to be looked at’, zegt mijn Longman Dictionary of Contemporary English. In de 18^e eeuw ontstond in Engeland onder de beter gesitueerden de mode om hun landgoed te larderen met dergelijke bouwsels in de vorm van tempeltjes, nepruïnes, torens en dergelijke. Het continent nam de mode over en ook in Nederland verschenen follies – en ze verschijnen nog steeds.

Het achthoekige bakstenen bouwsel op landgoed De Overplaats in Heemstede, ontworpen door Marjolein van Eig, is een goed voorbeeld. Of de tempelruïne van kunstenaar Pjotr Müller in het Almeerse Koningin Beatrixpark. Of een torentje waar je niet in kunt en een brug die nergens heen leidt. Follies kunnen wel degelijk een functie vervullen naast het kijkplezier, meent Wim Meulenkamp van de Donderberggroep, stichting voor follies, tuinsieraden en vermaaksarchitectuur. Follies zijn niet vanuit nuttigheidsdenken gebouwd en zetten je op de één of andere manier op het verkeerde been, legt hij uit aan Edith Gerritsma en Andrea Hijmans.

Gerritsma en Hijmans, respectievelijk de fotograaf en de schrijver van ‘Voor de gek! Follies in Nederland’, raakten gefascineerd door het fenomeen en zijn door Nederland getrokken om dwaze bouwsels vast te leggen en mensen er over te spreken. Voor hun boek hebben, zo geven Gerritsma en Hijmans toe, geen harde criteria gehanteerd. De ene keer is het bouwsel zelf bizar (foolish) of staat het op een vervreemdende plek, een andere keer lijken Gerritsma en Hijmans een bouwwerk te hebben verkozen omdat het gezichtsbedrog gebruikt (fooled you!).

Het gebrek aan een eenduidige definitie maakt dat ook de keuze van Gerritsma en Hijmans geen duidelijke afbakening kent. Vandaar dat ook behoorlijk veel bouwwerken in hun boek staan, die tot kunst in de openbare ruimte kunnen worden gerekend. Of architectonische bouwwerken die functieloos zijn achtergebleven na een expositie, zoals de (herbouwde) paviljoens van Zaha Hadid en Coop Himmelb(l)au voor het Groningse videofestival in 1990. Follies naar ontwerp van beeldende kunstenaars en architecten zijn ruim vertegenwoordigd in ‘Voor de gek!’.

Het is dan ook in het huidige Nederland niet de excentrieke kasteelheer, maar vooral een erfgoedinstelling, natuurbeheerder of ontwikkelaar die opdracht voor een folly geven, zeggen Gerritsma en Hijmans. Daarnaast leveren ook de populaire folly-festivals hun bijdrage. Vlak de doe-het-zelvers ondertussen niet uit; Gerritsma en Hijmans zochten ook hun op. De particuliere folly-bouwers staan garant voor de bizarste bouwwerken in het boek. Overigens heeft het tweetal ook een aantal historische follies uit de 18^e en 19^e eeuw opgenomen.

Net zo min als ze harde criteria wilden hanteren, hebben Gerritsma en Hijmans uitgebreide cultuurhistorische of bouwkundige analyses willen geven, leggen ze uit. Het gaat ze vooral om plezier en inspiratie. Het boek biedt vooral heel veel foto’s van in totaal zo’n 150 follies. Zonder bijschriften, maar achter in het boek is een index met informatie per foto opgenomen. Voorts biedt het boek ruim 25 toegankelijk geschreven en veelal korte teksten met verschillende invalshoeken.

Zo is er een aantal teksten over veelvoorkomende typologieën in folly-land: bijvoorbeeld de kluizenaarshut, huisjes, torens en poorten, kastelen en forten, ruïnes, dierenverblijven, of rotsen en watervallen. Verder zijn er korte teksten die ‘het verhaal’ van een specifieke folly vertellen, is een aantal teksten gewijd aan folly-festivals en –collecties en belicht het boek bijvoorbeeld de samenhang met het landschap, het materiaalgebruik, en behoud en restauratie van follies.

Juist omdat de vele teksten met verschillende invalshoeken door elkaar en verspreid tussen de fotopagina’s worden gepresenteerd, was een inhoudsopgave prettig geweest. Ach, het boek is in de eerste plaats niet bedoeld als naslagwerk en de rijke verzameling aan fraaie foto’s maakt ‘Voor de gek!’ een plezier om telkens opnieuw door te nemen. Of de bouwsels allemaal follies zijn, is een persoonlijk oordeel, of een gevoel. “Een folly heeft meer met gevoel dan met rede te maken”, merkt Floris Alkemade in het boek op.

Edith Gerritsma (fotografie), Andrea Hijmans (teksten) – Voor de gek! Follies in Nederland. 206 blz., 18,5 x 26 cm, € 34,95. Het boek is verkrijgbaar via www.folliesinnederland.nl.

Trefwoorden

andrea hijmans beeldende kunst folly vermaaksarchitectuur kunst edith gerritsma boek

1	OMA ontwerpt rotsachtig hoofdkantoor Jomoo in Xiamen woensdag, 9 juli
2	Studio Maks ontwerpt woongebouw volgens buddy-concept voor Oostenburg donderdag, 10 juli
3	MIX architectuur ontwerpt robuust en duurzaam woongebouw voor Leidsche Rijn woensdag, 9 juli
4	Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta maandag, 14 juli
5	Powerhouse Company ontwerpt Afrikaans hoofdkantoor Global Center on Adaptation woensdag, 9 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

'Jonge' Abe Bonnema Prijs voor Marjolein van Eig

17 november 2014

Folly in de ruïnes van een afgebrande kerk

6 mei 2020

Bouwmateriaal folly gerecycled tot tassenlijn

8 november 2019

Vierde editie van Folly Art Norg op stapel

5 januari 2022

Folly Art Norg doet oproep voor inzendingen 2024-editie

15 december 2023

Van Zuuk realiseert uit EPS gesneden folly

21 juni 2016

Visuele en symbolische verbinding in de polders van Kruibeke

25 september 2019

Inzenden voor vijfde editie Folly Art Norg geopend

5 januari 2023

Falling Trees beste inzending Folly Art Norg

28 augustus 2019

Kapel als kunstwerk voor bezinning op onze relatie met natuur

5 april 2023

Een paviljoen van Gijs Van Vaerenbergh dat werkt als kijkmachine

15 november 2018

Een openluchtpodium met regen als achtergrond

21 september 2020

Tien folly's voor Fraeylemaborg Slochteren

9 december 2014

Tien follies verlevendigen landgoed

22 juni 2016

Folly als een zonnewijzer

22 februari 2012

Ruimtelijk werk van Gijs Van Vaerenbergh als vervreemdende ingreep

13 juli 2020

Gijs Van Vaerenbergh wint prijsvraag park Huis Doorn

10 oktober 2018

Zwevende folly voor plein Bouwkunde

26 april 2011

NEXT krijgt opdracht folly Carnisselande

19 maart 2009

Poëtische bouwwerken markeren de Rotterdamse haven

1 juni 2006

Boek belicht recent gerenoveerde Obrechtsjoel en zijn architect

4 juli 2023

Nieuwe editie Folly Art Norg van start

30 juli 2021

Folly Art Norg 2022 van start gegaan

3 augustus 2022

Winnaars ontwerpwedstrijd Folly Art Norg bekendgemaakt

31 augustus 2022

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Amsterdam bouwt nieuwe Jaap Eden IJshal

Gisteren, 14:16

Het complex, dat is ontworpen door VenhoevenCS, komt op vrijwel dezelfde plek als de bestaande ijshal. De hoofddraagconstructie van de huidige hal wordt hergebruikt in het nieuwe gebouw.

Samenwerkingsverband met Blink en WE architecten wint tender Markthuis Papendrecht

Gisteren, 11:56

Het gebouw biedt plaats aan 36 woningen, horecavoorzieningen en commerciële ruimte. Op het dak komt een collectieve daktuin, die wordt ingericht door Dakdokters Studio.

BURA en De Urbanisten aan de slag met masterplan voor Schiehaven Noord

14 juli, 2:18

De gemeente Rotterdam wil vijf- tot zevenhonderd woningen realiseren in het plangebied aan de Schiekade. Daarnaast wordt het een ‘Paris Proof-tuin’, die fungeert als proeftuin voor duurzaam bouwen.

Benthem Crouwel en Snøhetta geven eerste indruk van Huis van Cultuur en Bestuur Eemsdelta

14 juli, 11:01

Benthem Crouwel Architects en het Noorse architectenbureau Snøhetta hebben een eerste impressie van het nieuwe Huis van Cultuur en Bestuur voor de gemeente Eemsdelta in Delfzijl gepresenteerd.

Organisaties: compensatie natuur Maasvlakte II onvoldoende

1 uur geleden

Zeven natuurorganisaties stapten in 2022 naar de rechter om het kabinet te dwingen de natuur te herstellen in een Europees beschermd natuurgebied voor de kust van Zeeland en Zuid-Holland.

Klimaatraad: inconsistent klimaatbeleid brengt onzekerheid

Gisteren, 15:21

“Veel klimaatbeleid is het afgelopen jaar opgeschort of teruggedraaid”, zegt raadslid en voorzitter van de visiecommissie Wieke Pot.

Flexkoop komt niet van de grond op woningmarkt, zegt NHG

Gisteren, 10:05

NHG (Nationale Hypotheek Garantie) stopt voorlopig met voorbereidingen voor ‘koop flexwoningen’, ook wel flexkoop genoemd.

Zuid-Holland zoekt met spoed nieuwe plek voor archeologisch depot

14 juli, 1:05

De provincie wilde haar archeologische vondsten onderbrengen in een nieuw te bouwen erfgoedcentrum in Katwijk, maar de gemeenteraad heeft dat plan afgewezen.