THEMA: TRANSFORMATIE EN RENOVATIE

Het Grote Transformatiecongres groot succes

19 april 2013, 18:18

Het Grote Transformatiecongres, dat Architectenweb woensdag 17 april in Trouw Amsterdam heeft gehouden, was een groot succes. Een kort (beeld)verslag.

Na een kort openingswoord door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb, gaf Bjarne Mastenbroek (SeARCH) de aftrap voor het congres. Na twee decennia van grootschalige stadsuitbreidingen, de ene nog gekker dan de andere, ziet Mastenbroek in zijn eigen werk de afgelopen jaren een verschuiving richting transformatieopgaven. De bestaande bebouwing behandelt hij daarbij met respect, al probeert hij die bebouwing zelf en met nieuwbouw ook te verbeteren. Een sterk voorbeeld hierbij is de transformatie van een oude boerderij tot congrescentrum in Denemarken: de Favrholm Campus.

Paul Diederen (diederendirrix) vertelde hierna over de transformatie die Eindhoven de afgelopen decennia heeft doorgemaakt van industriestad tot kennisstad en hoe hij hier in zijn eigen ontwerpen op inspeelt. In zijn stedenbouwkundig ontwerp voor Strijp R heeft Diederen veel ruimte gemaakt voor groen en minder ruimte voor de auto. De kleinschalige buurt zal straks de ideale woonomgeving vormen voor de ‘autistische’ ingenieurs die bedrijven als ASML aantrekt. Even verderop is een oude radiofabriek naar ontwerp van Diederen getransformeerd tot een gebouw dat voorlopig kleine lofts bevat, maar op termijn weer doorgetransformeerd zal worden tot gebouw met grotere woon-werkunits. Het complex is vernoemd naar een van de oprichters van Philips:
Gebouw Anton.

Als hoofdsponsor van de themaperiode ‘Transformatie’ kreeg Reynaers hierna kort de gelegenheid om zijn visie op het thema te presenteren. Hans van der Looij, marketing manager van Reynaers, vertelde hoe het bedrijf met speciale, slanke aluminiumprofielen inspeelt op de wens om bij de transformatie van negentiende-eeuws industrieel erfgoed de oude uitstraling terug te brengen, maar tegelijkertijd een qua prestaties eigentijdse gevel te realiseren.

Johan Anrys (51N4E): ontwerpen voor permanente transformatie
De keynote
van het congres werd verzorgd door Johan Anrys van het Brusselse architectenbureau 51N4E, die een wervelend betoog hield voor een architect die zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid veel serieuzer neemt. Er zijn weinig bureaus die de opgaven waaraan het werkt zo weten te doorgronden als 51N4E. Er zijn ook weinig bureaus die zo ver willen gaan als 51N4E dat doet. Het is de taak van een architect om de vraag van een opdrachtgever ter discussie te stellen, vindt Anrys. De werkelijke vraag is vaak een andere. Om die boven tafel te krijgen moet je als architect soms de confrontatie met een opdrachtgever aan. Met de juiste vraag kan echter ook het juiste antwoord geformuleerd worden. Het consequent hoge niveau van het werk dat 51N4E de afgelopen jaren heeft gerealiseerd, illustreert de kracht van deze werkwijze.

Veel van de projecten waar 51N4E aan werkt zijn transformatieopgaven. De ervaring hiermee heeft de architectuuropvatting van het bureau sterk beïnvloed. Gebouwen worden permanent getransformeerd, stelt Anrys. Het is de taak van de architect om hier in zijn ontwerp rekening mee te houden. Als architect kun je geen eindbeeld meer ontwerpen, vind hij, je moet een kader ontwerpen dat een permanente transformatie toelaat. Als voorbeeld noemde Anrys de vierkantshoeven die in België veel voorkomen. Door de jaren heen hebben deze rond een hof gebouwde boerderijen vaak allerlei functies vervuld. Voor een vierkantshoeve waar hij zelf bij betrokken is werkt Anrys inmiddels aan de zoveelste transformatie. De structuur van de vierkantshoeven staat die permanente transformatie toe. Waar die er nog niet is, ontwerpt 51N4E die zelf. De architectuur geeft Anrys daarbij het liefst enige onbepaaldheid mee. De overmaat, structuur en afwerking van een project als C-Mine in Genk maakt het mogelijk dat de ruimtes in dat project op allerlei onverwachte manieren gebruikt worden. In het theatergebouw worden ook (bedrijfs-)feesten gehouden en zelfs bruiloften gevierd. Een architectuur met een zekere onbepaaldheid maakt dat mogelijk.

Hierna was het woord aan Tess Broekmans (Urhahn Urban Design), die vertelde zij als stedenbouwkundige gebiedstransformaties begeleidt. Zowel bij de transformatie van de Binckhorst in Den Haag als bij de transformatie van Oostenburg in Amsterdam was het stedenbouwkundig plan volgens haar snel gemaakt. Het mobiliseren van de stakeholders in en om de gebieden neemt veel meer tijd in beslag, maar zal volgens Broekmans uiteindelijk zeer levendige gebieden opleveren met een rijke mix aan programma’s.

De Slag om Nederland: opkomst van bottom-up ontwikkelingen
Na de lunch interviewde Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb, Teun van de Keuken en Roland Duong, producenten en presentatoren van het VPRO-televisieprogramma De Slag om Nederland. Van de Keuken en Duong vertelden dat zij een jaar geleden gevraagd waren om een programma over ruimtelijke ordening te maken. Omdat ze vreesden dat ‘ruimtelijke ordening’ als woord een te klein publiek zou aantrekken, hebben ze dat label in de titel van het programma, maar ook in het programma zelf, steeds consequent vermeden. Tot dit congres, lachten ze.

In het jaar dat ze het programma nu maken hebben ze naast vele misstanden ook positieve ontwikkelingen gezien. Zo worden steeds meer gebieden bottom-up ontwikkeld. Met meer inspraak van bewoners, of zelf gebouwd door bewoners. Zo ontstaan levendiger gebieden die beter aansluiten op de wensen van bewoners en bovendien goedkoper zijn om te bouwen. De positieve ontwikkelingen moeten we op het moment dat de economie aantrekt vasthouden, waarschuwden Van de Keuken en Duong. Architecten moeten daarbij wat hen betreft ook echt uit hun ivoren toren afdalen. Architecten zullen het monopolie op de goede smaak, zoals dat via de welstand op veel plaatsen nog is gezekerd, moeten laten varen. De beoordeling van wat wel en niet mooi hoort volgens Van de Keuken en Duong in deze tijd niet alleen meer bij architecten te liggen. Dat moet democratischer.

In haar lezing belichtte Sylvia Pijnenborg (BOEi) de transformatie van gebouwen van de kant van de ontwikkelaar. Verschillende projecten passeerden de revue, waaronder de transformatie van de Caballero Fabriek in Den Haag – haar eerste transformatieproject, en de transformatie van de Zeep Fabriek in Amersfoort.

Einddebat: over de grenzen van de eigen discipline heenkijken
Voorafgaand aan het einddebat van het congres gaven de deelnemers aan het debat een pitch waarin ze hun positie introduceerden. Op het podium verschenen achtereenvolgens: Paul Oudeman (kantorenloods Amsterdam), Eric-Jan de Rooij (Lingotto), Marloes van Heteren (CUBE architecten), Menno Kooistra (Leegstand van Zaken), Wessel de Jonge (Wessel de Jonge architecten), Tymon Ros (OeverZaaijer)
en Maarten van Poelgeest (wethouder Amsterdam).

Tymon Ros, architect en conceptontwikkelaar bij OeverZaaijer, pleitte net als Johan Anrys eerder op de dag had gedaan, voor gebouwen die een dermate flexibele structuur dat ze eenvoudig verschillende programma’s kunnen huisvesten. Met verschillende praktijkvoorbeelden liet hij zien dat sommige gebouwen al binnen enkele jaren na oplevering een nieuw programma krijgen. Daar kun je maar beter op voorbereid zijn, stelde Ros.

In zijn pitch lichtte Maarten van Poelgeest, wethouder Ruimtelijke Ordening bij de Gemeente Amsterdam, enkele van de instrumenten toe die hij tot zijn beschikking heeft om de oplopende leegstand in Amsterdam tegen te gaan en transformatie te stimuleren. Het jaarlijks uitnodigen van de eigenaren van de grootste leegstaande gebouwen in de stad is een behoorlijk effectieve, vertelde Van Poelgeest. Stevige ‘stokken’ achter de deur had hij echter ook, waaronder de gemeentelijke leegstandsverordening. Door flexibeler bestemmingsplannen hoopt Van Poelgeest transformatie daarbij ook eenvoudiger te maken. Een deel van Amsterdam Zuidoost heeft al zo’n nieuw bestemmingsplan gekregen.

In het einddebat nuanceerde de architecten, ontwikkelaars en vertegenwoordigers van de gemeente hun eigen bijdragen aan de transformatie van gebouwen en gebieden. Sommige transformatie kunnen ook zonder een architect, vond Wessel de Jonge (Wessel de Jonge architecten). Sommige transformaties kunnen ook zonder ontwikkelaar, vond Marloes van Heteren (CUBE architecten). Een goede architect weet echter veel van bouwen, stelde De Jonge, en kan daarom bij veel transformaties een sleutelrol vervullen. De transformatie van het GAK-gebouw, die hij zelf heeft ontworpen, noemde hij hier als voorbeeld. Een goede ontwikkelaar, vervolgde Eric-Jan de Rooij (Lingotto), investeert mee in een project en brengt waardevolle expertise in wat betreft de exploitatie van een gebouw. Alle panelleden vonden dat de gebruiker meer zeggenschap moest krijgen over het eindproduct, maar waarschuwden dat de gebruiker vaak wisselt. Daar moet je je als architect dus niet blind op starten, vond Van Heteren.

Het positieve aan de huidige tijd, stelde Paul Oudeman (kantorenloods Amsterdam) tenslotte, is dat iedere partij in het bouwproces over de grenzen van zijn eigen discipline heenkijkt. Ontwikkelaars worden creatiever en nemen meer risico, architecten worden ondernemender en nemen vaker initiatief. Het was een opmerking die de optimistische toonzetting van het congres goed illustreerde. Om de transformatieopgave werkelijk aan te gaan zullen architecten zich echt anders moeten opstellen: ondernemender, analytischer, creatiever. Daarbij is het echter ook een opgave die ongelofelijk veel kansen biedt voor het architectonisch ontwerp. Reden genoeg om optimistisch te zijn over de toekomst van dit mooie vak.

Meer foto’s van Het Grote Transformatiecongres zijn te vinden op de Facebook-pagina van Architectenweb.

Speciale editie van Architectenweb magazine
Half mei zal een speciale editie van Architectenweb magazine verschijnen rond het thema ‘Transformatie’. In dit magazine is een uitgebreid interview met Johan Anrys (51N4E) te vinden, net als een samenvatting van het interview met Teun van de Keuken en Roland Duong (De Slag om Nederland). Verder zal in dit magazine onder meer ingezoomd op het ontwerp van diederendirrix’ voor Gebouw Anton op Strijp S in Eindhoven en het ontwerp van The Cloud Collective voor het Polaroidterrein in Enschede.

Themaperiode 'Transformatie'
Het Grote Transformatiecongres maakt onderdeel uit van de themaperiode 'Transformatie', die Architectenweb het eerste kwartaal van dit jaar houdt. Het thema ‘Transformatie’ wordt door de redactie van Architectenweb crossmediaal uitgewerkt, met een serie artikelen op Architectenweb.nl, een congres, twee architectenontbijten, discussies op social media zoals Twitter en LinkedIn, en een speciale editie van Architectenweb magazine.

De themaperiode ‘Transformatie’ wordt mede mogelijk gemaakt door Reynaers, Tata Steel, KONE, 3M, Espero en Nationaal Programma Herbestemming.

Trefwoorden

architectenweb trouw (amsterdam) congres teun van de keuken het grote transformatiecongres boei paul diederen roland duong michiel van raaij johan anrys sylvia pijnenborg diederendirrix 51n4e transformatie maarten van poelgeest urhahn urban design tess broekmans

1	Masterplan omvangrijke gebiedsontwikkeling Westland aangenomen dinsdag, 30 mei
2	Architectenweb symposium: ontwerpen met de natuur woensdag, 31 mei
3	Geschakelde woningen Statt geven steeg in Spijkerkwartier een gezicht dinsdag, 30 mei
4	EVA architecten ontwerpt demontabel houten kantoorpand woensdag, 31 mei
5	Avond over 'Nieuwe vormentaal in houtarchitectuur’ in Pakhuis De Zwijger donderdag, 1 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Buro Lubbers realiseert daktuinen Strijp-S

26 juni 2013

SeARCH ontwerpt Viking Film en Theater

28 mei 2013

Video: Nedinsco

28 juni 2013

Excursie met diederendirrix door Eindhoven

17 mei 2016

diederendirrix ontwerpt KIA Landgraaf

16 januari 2014

Dirk Roosenburgprijs 2013 voor Gerard en Anton

28 oktober 2013

'Nederland bouwt lukraak kantoren'

22 april 2013

Opleidingen SintLucas krijgen plek in NatLab

27 juni 2013

Team diederendirrix ontwerpt raadhuis Krimpen

14 oktober 2013

'Leegstaande gebouwen naar gemeente'

18 november 2013

Transformatie Gebouw Anton afgerond

6 juni 2013

SeARCH ontwerpt hoogbouwproject Stockholm

15 oktober 2013

Verffabriek getransformeerd tot Capriole Café

17 januari 2017

Swinnen: particulier bureau niet meer zaligmakend

18 februari 2014

The Cloud Collective ontwerpt hoofdpaviljoen Buchmesse

7 juli 2016

Reynaers Projectprijs 2013 voor Nedinscofabriek

18 februari 2014

VPRO opent medialab in Eindhoven

23 oktober 2014

Studentenhotel in oude panden Parool en Trouw

5 september 2014

Peter Swinnen verlaat 51N4E

14 februari 2014

'Winkels in binnenstad, niet aan stadsrand'

4 juni 2013

Woontoren op oud terrein Philips Lighting

2 maart 2015

Amsterdam zet bouwprojecten in de koelkast

22 april 2013

Wessel de Jonge hoogleraar Heritage & Design

16 september 2015

Themaperiode ‘Transformatie’ van start

12 februari 2013

Bert Dirrix: context belangrijk bij transformatie

7 maart 2013

De Slag om Nederland op Het Grote Transformatiecongres

10 april 2013

Sylvia Pijnenborg: “Slopen kan altijd nog”

12 maart 2013

Het Grote Transformatiecongres is uitverkocht

4 april 2013

Architectenweb houdt Het Grote Transformatiecongres

13 maart 2013

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Studio Modijefsky ontwerpt rijk interieur voor café-restaurant Polly Goudvisch

2 juni, 3:30

Op Overhoeks, op de plek waar de pont van Amsterdam Centraal aanmeert, ligt te midden van de keerlus voor het autoverkeer het nieuwe café-restaurant Polly Goudvisch.

Avond over 'Nieuwe vormentaal in houtarchitectuur’ in Pakhuis De Zwijger

1 juni, 2:19

Met het toenemend aantal projecten dat in houtbouw wordt gerealiseerd, groeit ook de noodzaak om na te denken over een nieuwe manier van ontwerpen en ontwikkelen van houten gebouwen.

Heldere uitstraling voor herontwikkeld kantoorpand in centrum Utrecht

1 juni, 12:27

Architectenbureau IDEA en Fokkema & Partners zochten gezamenlijk naar een sterk ruimtelijk concept en gebruikten de beperkingen van het pand voor de identiteit ervan.

EVA architecten ontwerpt demontabel houten kantoorpand

31 mei, 3:44

Voor opdrachtgever PCS heeft EVA architecten een kantoorpand met een vrijwel geheel houten casco ontworpen, dat bovendien circulair en losmaakbaar is.

Nederland halverwege doel hernieuwbare energie: 15 procent

2 juni, 2:06

Het gebruik van hernieuwbare energie in Nederland is inmiddels over de helft richting het afgesproken doel voor 2030. In 2022 kwam van alle energie die werd verbruikt (elektriciteit én warmte) 15 procent uit hernieuwbare bronnen.

Woningplatform ziet interesse voor schaars huuraanbod stijgen

1 juni, 9:40

Woningzoekers verdringen zich steeds meer rond de huurwoningen in de vrije sector die beschikbaar zijn, maakt woonplatform Pararius op uit eigen cijfers.

Toezichthouder: zonnepanelen via omvormer makkelijk te hacken

30 mei, 10:51

Veel omvormers voor de panelen, die nodig zijn om zonne-energie om te zetten in te gebruiken elektriciteit, voldoen volgens de RDI niet aan gestelde eisen.

Boek brengt brutalistische gebouwen in Nederland in kaart

25 mei, 3:56

Donderdag is het boek BRUUT - Atlas van het brutalisme in Nederland gepresenteerd.

VDL Groep wil De Meeuw volledig overnemen

25 mei, 2:06

Volgens beide familiebedrijven kan De Meeuw zijn ingezette strategie voor een koppositie in de groeimarkt voor modulaire huisvesting uitvoeren met de investeringskracht van VDL Groep.